Που θα φτάσει ο πληθυσμός της Αθήνας; – Από τα παράθυρα του ηλεκτρικού

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Πάνω από το ένα τρίτο της Ελλάδας

Με τον πληθυσμό της να αγγίζει τα τέσσερα εκατομμύρια, πάνω από το ένα τρίτο ολόκληρης της Ελλάδας, η Αθήνα συνεχίζει να μεγαλώνει.

Περιχαρακωμένη από τα πέντε εμβληματικά βουνά της – τον Υμηττό, την Πεντέλη, την Πάρνηθα, το Αιγάλεω και, ανάμεσα στην Πάρνηθα και το Αιγάλεω, το συχνά ξεχασμένο Ποικίλο Όρος – η πόλη έχει πια ξεφύγει από τα στενά όρια του λεκανοπεδίου και έχει επεκταθεί προς τα Μεσόγεια, προς το Θριάσιο Πεδίο και προς το βορρά. Το νότιο, το θαλασσινό όριο, βαστάει ακόμα. Ως πότε;

Σε όλους τους άλλους κρίσιμους δείκτες, πέρα από τον πληθυσμιακό, η Αθήνα έχει ακόμα μεγαλύτερο μερίδιο και ρόλο στο σύνολο της χώρας. Ενεργός πληθυσμός, οικονομική και πολιτισμική δραστηριότητα, ακόμα και επενδύσεις, όλα βρίσκονται σε έξαρση στην πρωτεύουσα.

Το θέλουμε αυτό; Είναι λογικό αυτό; Αν συνεχιστεί, μοιραία θα αρχίσει κάποια μέρα η αντίστροφη πορεία. Ή μήπως έχει ήδη αρχίσει και δεν το έχουμε ακόμα συνειδητοποιήσει;

Σταθμός Μοναστηράκι

Από τα παράθυρα του ηλεκτρικού

Ο ηλεκτρικός, ή αστικός σιδηρόδρομος Πειραιά-Κηφισιάς όπως είχε ονομαστεί πριν 150 χρόνια όταν ξεκίνησε την λειτουργία του ως ατμοκίνητος, είναι ένα έργο που άλλαξε τα τότε κυκλοφοριακά δεδομένα και συνεχίζει, μέχρι σήμερα, να είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής του λεκανοπεδίου.

Από τον εμβληματικό, σχεδόν 100 ετών, σταθμό του Πειραιά, έργο των αδελφών Ι. & Μ. Αξελού, η διαδρομή ως την Κηφισιά αποτελεί, από μόνη της, μια περιήγηση στην ιστορία της Αττικής. Περνώντας από τον, σε μεγάλο βαθμό, ανενεργό βιομηχανικό πλούτο του Πειραιά και τα δύο αθλητικά τοπόσημα του Νέου Φαλήρου, η διαδρομή περνάει μέσα από ένα μείγμα βιοτεχνιών, εργοστασίων και κατοικιών κάθε μορφής για να φτάσει στο Θησείο, προσπερνώντας στα αριστερά, το ζωντανό κύτταρο της Τεχνόπολης στο Γκάζι. Πλησιάζοντας το Μοναστηράκι και τον σχεδόν σκηνογραφικό μεταλλικό σταθμό του, για δευτερόλεπτα μόνο βλέπεις, πάνω από ένα πέτρινο τοίχο και πυκνές φυλλωσιές, το Ναό του Ηφαίστου. Ένα ξαφνικό δώρο, μια ονειρική στιγμή, για όσους προλάβουν.

Στην υπόγεια διαδρομή ως την Αττική, πως είναι δυνατόν να μην εντυπωσιάζεσαι από τα κιτρινοπορτοκαλιά μεγάλα πλακίδια τοίχου του σταθμού της Ομόνοιας. Αλλά και τα, πολύ χαρακτηριστικά ανοιχτοπράσινα πλακίδια της Βικτώριας. Στη Ριζούπολη, σχεδόν αντικριστά, ο θάνατος και η ζωή μαζί. Στη μια πλευρά το κοιμητήριο και στην άλλη οι πολύβουες μπετονένιες κερκίδες του γηπέδου όπου μεσουρανούσε κάποτε η Ελαφρά Ταξιαρχία. Από τον σταθμό Ειρήνη βλέπεις, πιο καθαρά απ’ οπουδήποτε αλλού, ότι απέμεινε από την δόξα του 2004 και τις υπερβολές που χαρακτήρισαν τη σπατάλη των Ολυμπιακών Αγώνων. Και, τελικά, στον τερματικό σταθμό της Κηφισιάς, η ηρεμία του κατάφυτου περιβάλλοντος σε αποζημιώνει, εν μέρει τουλάχιστον, για όσα στην όλη διαδρομή, θα προτιμούσες να μην υπάρχουν.

Βρύση στη Μονή Καισαριανής

Εικόνες

Φευγαλέες εικόνες που δεν ξανάρχονται, άλλες που επαναλαμβάνονται, όλες είναι μικρές στιγμές στον χρόνο, τον προσωπικό χρόνο του καθένα μας στην πόλη αυτή.

Από την κορυφή του Λυκαβηττού, ο αιχμηρός πρωινός ήλιος πάνω στις ανατολικές όψεις των κτιρίων. Και πάνω στους ηλιακούς θερμοσίφωνες της δυτικής Αθήνας, μια θάλασσα από καθρέφτες που επιστρέφουν το Αττικό φώς.

Περπατώντας στο κάτω τμήμα της Ερμού από το Θησείο προς το Γκάζι, και στρίβοντας στο στενό πεζόδρομο που οδηγεί στην Μελιδώνη και την Αγίων Ασωμάτων, μπορείς να καθίσεις σε πεζούλια, που θυμίζουν κερκίδες, απ’ όπου φαίνεται πανοραμικά όλος ο Κεραμεικός, που, απρόσμενα με φόντο την Ακρόπολη, αποκαλύπτεται και μέσα από κενά των κιγκλιδωμάτων της Οδού Πειραιώς.

Στην αυλή έξω από το μοναστήρι της Καισαριανής, κανάτια, νταμιτζάνες και μπουκάλια έτοιμα να γεμίσουν νερό. Τι κι’ αν τα χαρτιά λένε ότι δεν είναι κατάλληλο, η πίστη και η παράδοση θα είναι πάντα νικητές. Και τα πορτ μπαγκάζ και οι καρότσες θα περιμένουν για την διαδρομή πίσω στο σπίτι, όσο μακριά και αν είναι.

Λίγο μετά το τέρμα του λεωφορείου 550, ένας περίπατος στην προκυμαία μέχρι τον Φλοίσβο. Σε ηλιόλουστες, φουρτουνιασμένες από τον δυνατό γαρμπή, μέρες, άγρια κύματα σκάνε πάνω στους ογκόλιθους και αναπηδούν, αφρίζοντας, ακόμα και τρία μέτρα ψηλά. Θύελλα με ήλιο, εκεί που μόνο γαλήνη ξέραμε και γαλάζιο μέχρι την Αίγινα.

Οδός Σαλαμίνος

Μετά τον Ναό της Αγίας Τριάδος, μοναδικό είναι το «Γ» που σχηματίζει η Σαλαμίνος με την Ψαρομηλίγκου. Η απόλυτη ηρεμία ενός αστικού τοπίου όπου έχει σταματήσει ο χρόνος.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του», από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Εξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design