Η Ιστορία της πόλης από την αρχή – διαβάζοντας για την Αθήνα

Από τον Βασίλη Σγούτα*

 Από την αρχή

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η πόλη της Αθηνάς και του Θησέα, προικισμένη όσο καμία από τη φύση και την ιστορία, είναι η πόλη στην οποία έχουμε την τύχη να ζούμε. Θαλασσοφίλητη και αυτή, όπως θα έλεγε ο Σεφέρης, ζαφειρόπετρα όπως την αποκάλεσε ο Παλαμάς, η Αθήνα δεν μας έχει ακόμα προδώσει. Κάνουμε πολλά για να την τραυματίσουμε, πάρα πολλά. Αλλά αντέχει. Και περιμένει από μας, τους πολίτες της, να μην ξεχνάμε ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε αυτοί που θα διαμορφώσουμε το μέλλον της.

Μνημείο Λυσικράτη

Συνδετικός κρίκος της μακρόχρονης ιστορίας της Αθήνας, το φως. Το ανεπανάληπτο ελληνικό φώς, που όταν του το επιτρέπουμε, συνεχίζει να μας χαρίζει την διαύγεια του και την καθαρότητα του. Ακατέργαστο φώς, όπως το είχε χαρακτηρίσει η Odile Decq, φως που το σαρώνουν οι δυνατοί αέρηδες, με φόντο τη θάλασσα και το βαθύ γαλάζιο του ουρανού. Οι διάσπαρτες αρχαιότητες που μας κληροδοτήθηκαν αποτελούν και αυτές νήμα συνέχειας με τις πηγές του πολιτισμού μας. Αστείρευτη πηγή, όπως μας θυμίζει η κάθε νέα ανασκαφή.

Πουθενά δεν είναι πιο εμφανής η συνέχεια της Αθήνας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, απ’ ό,τι στη χλωρίδα της. Ελιές, πεύκα και κυπαρίσσια, πλατάνια και συκιές, ροδιές, δάφνες, μυρτιές και ταπεινοί άκανθοι και ασφόδελοι, όλα σε αυτή τη γη της Αθήνας φυτρώνανε από τότε που άρχισε να γράφεται η ιστορία.

Διαβάζοντας για την Αθήνα

Η βιβλιογραφία για την ιστορία και την αρχιτεκτονική της Αθήνας είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Αναμενόμενο βέβαια, καθώς οι πολλές, άγνωστες ακόμα, λεπτομέρειες της ιστορικής της διαδρομής και οι διάφορες πτυχές της σημερινής πραγματικότητας αποτελούν αστείρευτη πηγή γνώσης, έμπνευσης και στοχασμού, που εκτείνεται πολύ πέρα από τα φυσικά της όρια. Γιατί η Αθήνα είναι πόλη με ανεξάντλητο πολιτιστικό, πνευματικό και υλικό πλούτο. Είναι πόλη οικουμενική που σ’ αυτήν έχουν αναδυθεί αξίες πανανθρώπινες.

Τα βιβλία αυτά, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο, αποτέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκε η δική μου προσωπική θεώρηση για την Αθήνα. Κάποια από τα βιβλία αισθανόμουν την ανάγκη να τα διαβάσω άμεσα, άλλα, σημαντικά και αυτά, από σύμπτωση ή από έλλειψη χρόνου δεν είχα την ευκαιρία να τα προσεγγίσω ακόμα.

Οδός Σεμιτέλου

Αρχίζοντας από τον Ιωάννη Τραυλό, τους Κώστα και Μάνο Μπίρη και τις μνημειώδεις εκδόσεις τους για την αρχιτεκτονική και πολεοδομική ιστορία της πόλης των Αθηνών, καθοριστικά, για μένα, ήταν και τα βιβλία του François Loyer και τα ιστορικά και κριτικά βιβλία του Δημήτρη Φιλιππίδη, της Ελένης Φεσσά-Εμμανουήλ και του Αλέξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά, καθώς και οι ιστοριογραφίες για την αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου των Γιώργου Λάββα, Νίκου Χολέβα, Ανδρέα Γιακουμακάτου και Μανώλη Μαρμαρά. Πιο πρόσφατα οι διεισδυτικές ματιές του Τάση Παπαϊωάννου για την αρχιτεκτονική που μας περιβάλλει, όπως και του Νίκου Βατόπουλου για την Αθήνα του χθες που έχουμε την τύχη να βλέπουμε ακόμα σήμερα. Σε ένα από τα τελευταία βιβλία του, αναφέρεται στην πολυκατοικία της οδού Σεμιτέλου, πρώιμο έργο του Νίκου Βαλσαμάκη. Στα πρώτα μου επαγγελματικά χρόνια, μετά την επιστροφή από το εξωτερικό, το λιτό αυτό κτίριο στάθηκε παράδειγμα αρχιτεκτονικής χωρίς βαρίδια από το παρελθόν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και σήμερα δεν έχει γεράσει και συνυπάρχει αρμονικά με εμβληματικά κτίρια παλαιοτέρων αλλά και νεότερων εποχών, αποδεικνύοντας ότι η γνήσια και πηγαία, πρωτοποριακή για κάθε εποχή, αρχιτεκτονική θα έχει πάντα θέση σε μια εξελισσόμενη πόλη.

Δεν έχουν τέλος τα βιβλία για την Αθήνα. Αν, μάλιστα, προστεθούν οι πολλοί Έλληνες και ξένοι συγγραφείς και κριτικοί που έχουν, διαχρονικά, συγγράψει και παρουσιάσει ιστορικά, αρχαιολογικά και περιηγητικά βιβλία και κάθε μορφής δημοσιεύματα, αλλά και ντοκιμαντέρ, θα ήταν εύκολο να συμπεράνει κανείς ότι, για το παρελθόν τουλάχιστον, έχουν πια γραφτεί όλα. Και, όμως, όλοι ξέρουμε ότι δεν είναι έτσι. Χωρίς υπερβολή, σε κάθε χρόνο που περνάει προστίθενται νέες πλευρές ανάγνωσης. Είμαστε τυχεροί που η ανακάλυψη συνεχίζεται.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του», από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design