ETAM: πόρισμα για το σεισμό της Σάμου, “καμπανάκι” για όλα τα κτίρια

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Ενίσχυση των δράσεων προσεισμικού ελέγχου δημοσίων κτηρίων στη χώρα, καθώς και  θεσμοθέτηση κατάλληλων κινήτρων με στόχο την προσεισμική ενίσχυση ιδιωτικών κτηρίων προτείνει το Ελληνικό Τμήμα Αντισεισμικής Μηχανικής (Ε.Τ.Α.Μ.) στην έκθεση που εκπόνησε για το σεισμό της Σάμου.

Το Ε.Τ.Α.Μ οργάνωσε αποστολή κλιμακίου αυτοψίας στο νησί της Σάμου και εξέδωσε προκαταρκτική τεχνική έκθεση  καταλήγοντας σε έξι βασικά συμπεράσματα για την περίπτωση της Σάμου και σε έξι προτάσεις που αφορούν κανονιστικές αλλαγές και δράσεις σεισμικής θωράκισης των κτιρίων για τη Σάμο και ολόκληρη την Ελλάδα.

Ειδικότερα, όπως σημειώνεται στην εισαγωγή της έκθεσης,  το Ελληνικό Τμήμα Αντισεισμικής Μηχανικής (Ε.Τ.Α.Μ.), παρά τη δυσμενή -λόγω της πανδημίας- κατάσταση και σε συνέχεια άμεσων δράσεων που πραγματοποιήθηκαν μετά από τους σεισμούς της Κεφαλονιάς, της κεντρικής Ιταλίας και της Αλβανίας, οργάνωσε αποστολή κλιμακίου αυτοψίας στο νησί της Σάμου στις 6-7/11/2020, αποτελούμενου από τα μέλη του ΕΤΑΜ Κ. Ζιωτοπούλου, Π. Ψαρρόπουλο, Α. Παπαχρηστίδη, Κ. Ρεπαπή, Γ. Βαδαλούκα και Χ. Γιαρλέλη, ενώ η Αντιπρόεδρος του ΕΤΑΜ Ε. Βιντζηλαίου μετέβη στο πλαίσιο παράλληλης αποστολής του Υπουργείου Πολιτισμού.

Η  προκαταρκτική τεχνική έκθεση συνοψίζει τα αποτελέσματα της πρώτης αυτής αυτοψίας, εμπλουτισμένα με στοιχεία επεξεργασίας των πρώτων δεδομένων από τα μέλη του ΕΤΑΜ Β. Μάργαρη, Ν. Θεοδουλίδη, Γ. Μυλωνάκη, Α. Σέξτο, καθώς και από τους Α. Γκανά και Η. Καρασαντέ (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών), αποτελεί δε τη βάση της αναλυτικής τεχνικής έκθεσης η οποία θα ακολουθήσει σύντομα. Την επιχείρηση αυτοψίας συντόνισε η Εκτελεστική Επιτροπή του ΕΤΑΜ.

Το κλιμάκιο του ΕΤΑΜ στη Σάμο (από αριστερά προς το δεξιά διακρίνονται οι εξής: Κ. Ζιωτοπούλου, Π. Ψαρρόπουλος, Α. Παπαχρηστίδης, Κ. Ρεπαπής, Γ. Βαδαλούκας, Χ. Γιαρλέλης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα συμπεράσματα της προκαταρκτικής τεχνικής έκθεσης του  Ε.Τ.Α.Μ είναι:

• Ο σεισμός της Παρασκευής 30^ης Οκτωβρίου 2020 έλαβε χώρα σε χαρτογραφημένο κανονικό ρήγμα με διεύθυνση ανατολή-δύση και κλίση περίπου 50 μοιρών, βόρεια της Σάμου, με μέγεθος ροπής περίπου 7 και μικρό εστιακό βάθος. Το μήκος της διάρρηξης ήταν περίπου 40 χιλιόμετρα και η μέγιστη ολίσθηση στο ρήγμα περίπου 2 μέτρα. Το ίχνος του ρήγματος εντοπίζεται στο βόρειο άκρο του νησιού. Ο σεισμός προκάλεσε ανύψωση του νησιού της Σάμου στο τέμαχος βάσης (footwall) του ρήγματος κατά περίπου 25 εκατοστά. Παρατηρήθηκε τσουνάμι το ύψος του οποίου ενδεχομένως να ξεπέρασε το 1.5 μέτρο, το οποίο εισχώρησε τουλάχιστον 50-100 μέτρα στην ξηρά, σε διάφορες θέσεις. Καταγράφηκε μεγάλος αριθμός μετασεισμών με μεγαλύτερο – μέχρι στιγμής – μέγεθος ροπής 5.2. Οι μέγιστες οριζόντιες εδαφικές επιταχύνσεις στο Βαθύ, σε απόσταση περίπου 20 km από το ρήγμα ήταν 0.24g, ενώ οι αντίστοιχες ταχύτητες περίπου 20 cm/s.
• Ο σεισμός είναι μέχρι στιγμής ο πιο πολύνεκρος του 2020, με τουλάχιστον 116 νεκρούς στην Τουρκία (1 από το τσουνάμι) και 2 νεκρούς στη Σάμο. Οι τραυματίες ξεπερνούν τους 1000 στην Τουρκία και τους 20 στη Σάμο.
• Οι δομικές βλάβες στη Σάμο υπήρξαν σχετικά περιορισμένες σε σχέση με το μέγεθος της σεισμικής δόνησης. Σημαντικές βλάβες και καταρρεύσεις παρατηρήθηκαν κυρίως σε παλαιά κτήρια, κατασκευασμένα πριν το 1959. Βλάβες παρατηρήθηκαν επίσης σε νεότερα κτήρια, κατασκευασμένα ανάμεσα στο 1959 και το 1985, ενώ μικρές βλάβες (κυρίως σε τοιχοπληρώσεις) παρατηρήθηκαν σε κατασκευές οι οποίες μελετήθηκαν βάσει του σύγχρονου ελληνικού αντισεισμικού κανονισμού και των Ευρωκωδίκων. Οι βλάβες σε κτίσματα θρησκευτικού χαρακτήρα (παλιές εκκλησίες) ήταν σημαντικές.
• Βλάβες με τη μορφή πτώσεων/ανατροπών παρατηρήθηκαν σε εκθέματα μουσείων και μικρούς κίονες σε αρχαιολογικού χώρους. Αντίθετα, ο μεγάλος κίονας στο Ηραίο δεν παρουσίασε μετατοπίσεις/στροφές.
• Παρατηρήθηκαν διάφορες αστοχίες γεωτεχνικού χαρακτήρα (ρευστοποιήσεις/πλευρική εξάπλωση, δυναμική συνίζηση, κατολισθήσεις / βραχοπτώσεις) οι οποίες όμως ήταν σχετικά περιορισμένες σε έκταση. Ο ρευστοποιήσεις παρατηρήθηκαν κοντά στην ακτογραμμή. Στα λιμάνια του βόρειου τμήματος του νησιού (Καρλόβασι, Βαθύ, Κοκκάρι), παρατηρήθηκαν εκτεταμένες βλάβες με τη μορφή μετατοπίσεων και στροφών των κρηπιδότοιχων, διαφορικών καθιζήσεων, και ρηγματώσεων στην επιφάνεια. Φαινόμενα οιονεί στατικής αλληλεπίδρασης εδάφους κατασκευής παρατηρήθηκαν σε κτήρια κατά μήκους του παραλιακού μετώπου στο Καρλόβασι, λόγω οριζόντιας εξάπλωσης του εδάφους προς τη θάλασσα.
• Παρά το γεγονός ότι οι βλάβες στη Σμύρνη και στη Σάμο προκλήθηκαν από τον ίδιο σεισμό, τα ευρήματα της μετασεισμικής αναγνώρισης υπήρξαν πολύ διαφορετικά τόσο από άποψη έκτασης αστοχιών και καταρρεύσεων κατασκευών όσο και δομικών τύπων που υπέστησαν τις περισσότερες βλάβες. Το γεγονός αυτό οφείλεται στη διαφορετική σύνθεση και πυκνότητα του δομικού ιστού στις δύο περιοχές (πολυώροφα κτήρια Ο/Σ σε σχέση με μονώροφα/διώροφα κτήρια φέρουσας τοιχοποιίας), τις διαφορετικές εδαφικές συνθήκες (ιδιαίτερα μαλακό έδαφος / βράχος) και συνακόλουθα το σαφώς διακριτό συχνοτικό περιεχόμενο της σεισμικής διέγερσης, τον μηχανισμό της διάρρηξης του ρήγματος (επικρεμάμενο τέμαχος και τέμαχος βάσης, αντίστοιχα) καθώς και ενδεχόμενα φαινόμενα τοπικής ενίσχυσης του σεισμικού κραδασμού τύπου κοιλάδας στην περίπτωση της Σμύρνης (basin effects). Ο έλεγχος της ποιότητας της κατασκευής, ιδιαίτερα σε πολυώροφες κατασκευές στη Σμύρνη αποτελεί μια ακόμη σημαντική παράμετρο, η έκταση της επιρροής της οποίας όμως θα αποτιμηθεί μετά από ενδελεχή μελέτη των δομικών βλαβών στην εν λόγω περιοχή της Σμύρνης. Οι πολύ μεγαλύτερες ζημιές και απώλειες ζωής στη Σμύρνη συγκριτικά με τη Σάμο, παρά την υπερδιπλάσια απόσταση από το ρήγμα, οφείλουν να ερμηνευθούν (και) στη βάση της έκθεσης πολύ μεγαλύτερου πληθυσμού (σχεδόν 4.5 εκατομμυρίων έναντι 30 χιλιάδων) και αντίστοιχα μεγαλύτερου αριθμού κτηρίων σε ισχυρή σεισμική διέγερση.

Πτώση της στέγης στη δυτική πλευρά του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μητρόπολης) στο Καρλόβασι.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Σχετικά με τις προτάσεις προς την πολιτεία στην προκαταρκτικής τεχνικής έκθεσης του  Ε.Τ.Α.Μ σημειώνεται ότι, με βάση τα συμπεράσματα από το σεισμό όπως αναπτύχθηκαν στην προηγούμενη ενότητα κρίνεται ότι:

• Η συμπεριφορά των κτηρίων στη Σάμο τα οποία μελετήθηκαν με τους αντισεισμικούς κανονισμούς (από το 1985 και μετά), ήταν πολύ καλή, απότοκο της ορθολογικότερης- ακριβέστερης εκτίμησης της σεισμικότητας, των διατάξεων του αντισεισμικού σχεδιασμού και της ορθής εφαρμογής τους.
• Σε ό,τι αφορά τα σχολικά κτήρια, ενώ δεν παρατηρήθηκαν καταρρεύσεις, σημειώθηκαν εκτεταμένες βλάβες στον μη φέροντα οργανισμό. Πέραν του μεγάλου οικονομικού κόστους το οποίο οφείλεται σε τέτοιες βλάβες, υπάρχει και ο σοβαρός κίνδυνος βλάβης ανθρώπινης ζωής.
• Με βάση τις παρατηρήσεις αυτού του σεισμού καθώς και άλλων πρόσφατων σεισμών στην Ελλάδα και διεθνώς, κρίνεται αναγκαία η επανεξέταση του κανονιστικού πλαισίου, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη μείωση της μη-δομικής τρωτότητας μέσω των προβλέψεων για τον οργανισμό πλήρωσης και την στήριξη του κινητού εξοπλισμού, τον επαναπροσδιορισμός τη κατάταξης των κατασκευών σε κατηγορίες και την εν γένει σύλληψη του φέροντος οργανισμού.
• Απαιτείται η άμεση προώθηση των δράσεων που αφορούν στη άρση της επικινδυνότητας ετοιμόρροπων ή/και μη κατοικημένων κτηρίων με στατικά προβλήματα, τηρουμένων όλων των απαιτούμενων μέτρων ασφαλείας όσο διαρκεί η μετασεισμική ακολουθία, καθώς και η αποσαφήνιση του θεσμικού πλαισίου για την διενέργεια υποστυλώσεων και καθαιρέσεων σε ιδιωτικά κτήρια συμπεριλαμβανομένης της διευθέτησης επικαλύψεων αρμοδιοτήτων.
• Ο σεισμός της 30/10/2020 και η καλή εν γένει συμπεριφορά των κατασκευών δεν πρέπει να δημιουργεί εφησυχασμό καθώς η σύνθεση του δομικού ιστού στα αστικά κέντρα είναι πολύ διαφορετική.
• Είναι αναγκαία η περαιτέρω ενίσχυση των δράσεων προσεισμικού ελέγχου δημοσίων κτηρίων στη χώρα, καθώς και η θεσμοθέτηση κατάλληλων κινήτρων με στόχο την προσεισμική ενίσχυση ιδιωτικών κτηρίων.

ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ

Στις 30 Οκτωβρίου 2020 (11:51 UTC) ένας ισχυρός επιφανειακός σεισμός εκδηλώθηκε με επίκεντρο 20km βορείως της Σάμου. Το μέγεθός του εκτιμήθηκε από Μ6.6 (ADAF 2017), M6.7 (προκαταρκτική ανάλυση χαρτών σεισμικής αισθητότητας- shakemep ΙΤΣΑΚ) (Institute of Engineering Seismology and Earthquake Engineering 2020), M6.9 (Lekkas et al. 2020, Papadimitriou et al. 2020) έως Μ=7.0 (Erdik et al. 2020).

 

Γενική άποψη στο Βαθύ της Σάμου αμέσως μετά τον ισχυρό σεισμό της 30/10/2020

Ο σεισμός προκάλεσε βλάβες κυρίως σε κατασκευές από φέρουσα τοιχοποιία, κατοικίες και εκκλησίες καθώς και γεωτεχνικές αστοχίες στο βόρειο τμήμα του νησιού. Τον σεισμό ακολούθησε τσουνάμι το οποίο έφτασε στο Βαθύ. Σημαντικά μεγαλύτερες ήταν οι βλάβες στην πόλη της Σμύρνης στην Τουρκία (σε απόσταση 65 χιλιομέτρων βορείως του επικέντρου), οι οποίες οδήγησαν σε σημαντικό αριθμό καταρρεύσεων και δυστυχώς, σε μεγάλο αριθμό θυμάτων που ξεπέρασαν τα 100. Οι προηγούμενοι ισχυροί σεισμοί (Μ6.8 & 6.9) στη Σάμο είχαν γίνει το 1904 και το 1955 αντίστοιχα.

Μετασεισμική ακολουθία (Schmidt 2020) (άνω) και δορυφορική άποψη της Σάμου

Από τη μελέτη των Σκορδύλη και συν. (2020) καθώς και από γεωδαιτικές μελέτες μετακινήσεων (Ganas, A. et al. 2020),  φαίνεται η κλίση του κανονικού ρήγματος ~40-50^ο προς το Βορρά. Επιπλέον, παρατηρήσεις πεδίου (Lekkas et al. 2020) έδειξαν ανύψωση του νησιού της Σάμου κατά ~20cm γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι η Σάμος βρίσκεται στο άνω τέμαχος (foot wall) του κανονικού ρήγματος. Ο εγγύτερος στο σεισμικό ρήγμα επιταχυνσιογράφος του ΙΤΣΑΚ (SMG1 στο Βαθύ της Σάμου) είναι εγκατεστημένος στο υπόγειο 3-ορόφου κτηρίου του ΟΤΕ.

Επίσης, η διάρκεια διάρρηξης στην εστία του ρήγματος, για σεισμό μεγέθους 7.0 έχει εκτιμηθεί ότι είναι περίπου 11sec (Papazachos and Papazachou 1997). Στην περίπτωση της δι-κατευθυντικής διάρρηξης του ρήγματος με μέση ταχύτητα διάρρηξης Vr~0.8Vs=2.8km/sec, προκύπτει η τιμή των 11sec. Κατά συνέπεια, η σχετικά μικρή παρατηρημένη τιμή της περιβάλλουσας διάρκειας στο σταθμό επιταχυνσιογράφου SMG1, θα μπορούσε να εξηγηθεί με ενδεχόμενη ολίσθηση μικρότερου τεμάχους του ρήγματος των 50-60km. Δηλαδή, ενδεχομένως τμήμα αυτού να έχει παραμείνει άθραυστο. Η υπόθεση αυτή υποστηρίζεται εν μέρει και από την κατανομή των επικέντρων των μετασεισμών με Μ>4.0 (Σκορδύλης et al. 2020). Ωστόσο, η μελέτη του μοντέλου ολίσθησης του κύριου σεισμού αναμένεται να δώσει την τελική απάντηση στο συγκεκριμένο θέμα.

 

Εφαρμογή κινητού τηλεφώνου για τον μετασεισμικό, ταχύ οπτικό έλεγχο κτηρίων.

Η επιφανειακή γεωλογία στη θέση του επιταχυνσιογράφου εμφανίζει αλλουβιακές αποθέσεις και η εκτιμώμενη μέση ταχύτητα εγκαρσίων κυμάτων είναι Vs30~380m/s (Stewart et al. 2014), δηλαδή στα όρια των κατηγοριών εδάφους B, C κατά τον Ευρωκώδικα EC-8. Από την καταγραφή του επιταχυνσιογράφου SMG1 προκύπτει ότι στις δύο οριζόντιες συνιστώσες η μέγιστη εδαφική επιτάχυνση ήταν, PGA=0.16g και 0.23g ενώ στην κατακόρυφη PGA=0.13g (Report ITSAK 2020). Η διάρκεια της ισχυρής δόνησης στο εγγύς πεδίο (περιβάλλουσα διάρκεια [Bracketed Duration:BD] με επιτάχυνση >0.05g), είναι της τάξης των 7sec. Η τιμή αυτή είναι σχετικά μικρή για σεισμό παρόμοιου μεγέθους όπως προκύπτει από ανεξάρτητες προσεγγίσεις της περιβάλλουσας διάρκειας, BD~12sec (Margaris et al. 1990).

Κατανομή των επικέντρων μετασεισμών για Μ>3.0 κατά τις 4 πρώτες ημέρες μετά τον κύριο σεισμό (τροπoποιημένο από Σκορδύλη και συν. 2020). Δίνονται επίσης με ορθογώνιο παραλληλόγραμμο η προβολή της επιφάνεια του ρήγματος, το επίκεντρο του κύριου σεισμού (κόκκινο αστέρι), ο σταθμός επιταχυνσιογράφου του ΙΤΣΑΚ (κόκκινο τρίγωνο) και αντιπροσωπευτικός μηχανισμός γένεσης της USGS (άσπρο-μαύρο μπαλόνι) που υποδεικνύει κανονικό ρήγμα.

Επίσης, η διάρκεια διάρρηξης στην εστία του ρήγματος, για σεισμό μεγέθους 7.0 έχει εκτιμηθεί ότι είναι περίπου 11sec (Papazachos and Papazachou 1997). Στην περίπτωση της δι-κατευθυντικής διάρρηξης του ρήγματος με μέση ταχύτητα διάρρηξης Vr~0.8Vs=2.8km/sec, προκύπτει η τιμή των 11sec. Κατά συνέπεια, η σχετικά μικρή παρατηρημένη τιμή της περιβάλλουσας διάρκειας στο σταθμό επιταχυνσιογράφου SMG1, θα μπορούσε να εξηγηθεί με ενδεχόμενη ολίσθηση μικρότερου τεμάχους του ρήγματος των 50-60km. Δηλαδή, ενδεχομένως τμήμα αυτού να έχει παραμείνει άθραυστο. Η υπόθεση αυτή υποστηρίζεται εν μέρει και από την κατανομή των επικέντρων των μετασεισμών με Μ>4.0 (Σκορδύλης et al. 2020). Ωστόσο, η μελέτη του μοντέλου ολίσθησης του κύριου σεισμού αναμένεται να δώσει την τελική απάντηση στο συγκεκριμένο θέμα.

ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ

Τα κτίρια της Σάμου κατατάσσονται, από την άποψη του Αντισεισμικού Κανονισμού ο οποίος εφαρμόσθηκε κατά την μελέτη τους, στις εξής κατηγορίες: Προ του 1959, 1959-1985, 1986-1995, 1995­-2000, 2000-2003, 2003-2014 και 2014 έως σήμερα. Στην πλειονότητά τους, τα κτήρια από φέρουσα τοιχοποιία τα οποία εμφάνισαν βλάβες είναι κατασκευασμένα προ του 1959 (δηλαδή, χωρίς εφαρμογή Αντισεισμικού Κανονισμού) ή με τον Αντισεισμικό Κανονισμό του 1959 (δηλαδή, για οριζόντια δύναμη ίση με 6%-12% των μονίμων και κινητών φορτίων, ανάλογα με την επικινδυνότητα εδάφους, κατανεμημένη ανάλογα με την δυσκαμψία των πεσσών). Ο Κανονισμός του 1959 προέβλεπε απαλλαγή αντισεισμικού ελέγχου, όταν πληρούνταν κριτήρια σχετικά με τις αποστάσεις τοίχων, τα ανοίγματα, την απόσταση Κέντρου Ελαστικής Στροφής-Κέντρου Βάρους και την ποιότητα του κονιάματος δομήσεως.

Πολλές από τις βλάβες που παρατηρήθηκαν αφορούσαν κτίρια στα οποία είτε δεν είχαν ακολουθηθεί αυτά τα κριτήρια, είτε παρέμειναν χωρίς συντήρηση, είτε είχαν υποστεί μεταγενέστερες επεμβάσεις. Σημειώνεται ότι, επί του παρόντος, δεν διατίθεται Εθνικός Κανονισμός για την αποτίμηση και τις επεμβάσεις σε κτήρια από φέρουσα τοιχοποιία, καθώς ο σχετικός Κανονισμός (ΚΑΔΕΤ) είναι υπό σύνταξη. Εξ άλλου, ο ισχύων Ευρωκώδικας 8-Μέρος 3 (CEN 2004b) δεν περιλαμβάνει επαρκή στοιχεία, ενώ η αναθεωρημένη έκδοση του ίδιου Ευρωκώδικα EC8-Part 3, 2019) εκκρεμεί. . Τα πλέον πρόσφατα κείμενα για τα κτήρια από τοιχοποιία είναι το ΦΕΚ Β/2661/2013 (το οποίο παραπέμπει στον κανονισμό με τον οποίον κατασκευάστηκε το κτήριο με ανάλυση όμως χωρικού πλαισίου) και το ΦΕΚ του 2015 που προβλέπει ανάλυση με πεπερασμένα στοιχεία ή πεσσούς και πολύ μειωμένη σεισμική δράση με τιμή επιτάχυνσης αντιστοιχούσα σε περίοδο επανάληψης τα 10 έτη ή πιθανότητα υπέρβασης 99% στα 50 χρόνια.

ΚΤΗΡΙΑ ΠΡΟ ΤΟΥ 1985

Περιορισμένες βλάβες εμφανίστηκαν σε μικρό αριθμό κτηρίων οπλισμένου σκυροδέματος τα οποία μελετήθηκαν βάσει του ΒΔ του 1959, δηλαδή πριν από το 1985. Έως το 1985 (Βασιλικόν Διάταγμα 1959) ο σεισμός προσομοιωνόταν με οριζόντιο φορτίο ίσο προς 6%-12% ανάλογα με την επικινδυνότητα εδάφους (σημειώνεται ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων λαμβανόταν υπόψιν η χαμηλότερη τιμή σεισμικού συντελεστή 0.06) των μονίμων και κινητών φορτίων, με κατανομή ανάλογη της δυσκαμψίας των υποστυλωμάτων, ομοιόμορφη καθ’ ύψος. Σημειώνεται ότι στον Αντισεισμικό Κανονισμό του 1959, δεν υπήρχε πρόβλεψη αποφυγής «μαλακού» ορόφου. Κατά τον σεισμό της 30/10/2020 εμφανίστηκε σημαντική βλάβη σε πολυώροφο κτήριο αυτού του τύπου.

Αστοχία τοιχοποιίας

ΚΤΗΡΙΑ ΠΟΥ ΜΕΛΕΤΗΘΗΚΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟ ΤΟΥ 1985 ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥΣ

Ο κανονισμός του 1985 εισήγαγε την τριγωνική κατανομή των οριζόντιων φορτίων και πρόνοιες τοιχωμάτων ή ικανοτικού ελέγχου κόμβων καθώς και προσαύξηση φορτίου στην πυλωτή (ενώ μετά το 1995 υπάρχει η πρόνοια δυναμικής φασματικής ανάλυσης). Επίσης, περιέλαβε σημαντικές κατασκευαστικές απαιτήσεις πλαστιμότητας, αγκυρώσεων, κ.λπ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι κατά τον σεισμό της 30/10/2020 εμφανίστηκε βλάβη στο ισόγειο τέτοιου κτηρίου στα τοιχώματα. Αντίθετα, δεν παρουσιάστηκαν βλάβες σε κτίρια τα οποία είχαν μελετηθεί με νεότερους κανονισμούς.

ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΒΛΑΒΩΝ

Η χώρα διαθέτει Εθνικό Κανονισμό για την αποτίμηση και τις επεμβάσεις σε κτήρια οπλισμένου σκυροδέματος (ΚΑΝ.ΕΠΕ./ Ο.Α.Σ.Π. 2012). Σημειώνεται ότι για κτίρια από οπλισμένο σκυρόδεμα, που έχουν υποστεί βλάβες από σεισμό ισχύει το ΦΕΚ 455/2014 που καθορίζει, στο πλαίσιο της μετασεισμικής αποκατάστασης των βλαβών, μικρότερη σεισμική δράση από την προβλεπόμενη στον ΚΑΝ.ΕΠΕ. Έτσι, π.χ. για το κτήριο οπλισμένου σκυροδέματος του 1980 με την πυλωτή που εμφάνισε βλάβες (Σχήμα 14), ενώ ο ΚΑΝ.ΕΠΕ. θα προέβλεπε σεισμική δράση για στόχο επιτελεστικότητας Β1 ίση με 0.55g, το ΦΕΚ ορίζει σεισμική δράση ίση με 0.14g.

Χάρτης της περιοχής στον οποίο διακρίνονται το ολισθαίνον προς το βορρά ρήγμα (μπλε ορθογώνιο παραλληλόγραμμο), ο εστιακός μηχανισμός (σφαίρα θαλάσσης, επίλυση κατά GCMT Global Centroid- Moment-Tensor), και το επίκεντρο του σεισμού Σάμου της 30ης Οκτωβρίου 2020 σύμφωνα το Ευρωπαϊκό Μεσογεικό Σεισμολογικό Κέντρο (European Mediterranean Seismological Centre EMSC). Τα κυανά τρίγωνα συμβολίζουν τις θέσεις των μόνιμων σταθμών GPS (GNSS). Τα μπλε διανύσματα συμβολίζουν τις σεισμικές οριζόντιες μετατοπίσεις (βλ. κλίμακα και διάνυσμα 5-cm κάτω δεξιά).

ΤΟΙΧΟΠΛΗΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΗ-ΔΟΜΙΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ

Παρατηρήθηκαν συχνές Βλάβες ή/και καταρρεύσεις σε τοίχους πλήρωσης, ειδικά σε όσους δεν διέθεταν σενάζ ή είχαν μεγάλη λυγηρότητα. Σημειώνεται ότι -με εξαίρεση τον ΕΚ8-Μέρος 1, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ το 2014- οι Αντισεισμικοί Κανονισμοί της χώρας δεν περιελάμβαναν προβλέψεις για τον έλεγχο των τοιχοπληρώσεων. Εξαίρεση αποτελούν τα στηθαία και οι ελευθέρως ιστάμενοι μεμονωμένοι τοίχοι.

Παρότι στο αρχικό σχέδιο προέβλεπε στάθμες επιτελεστικότητας και για τον μη φέροντα οργανισμό, στο τελικό σχέδιο του 2011 δεν συμπεριελήφθη τέτοια πρόβλεψη. Ο ΚΑΝ.ΕΠΕ. παραπέμπει στο φάσμα του ΕΚ8-Μέρος 1. Συνολικά, ενώ κανένα σχολείο δεν κατέρρευσε, οι βλάβες στο μη φέροντα οργανισμό ήταν ικανές να προκαλέσουν θύματα. Είναι αναγκαία η μέριμνα προστασίας έναντι μη δομικών βλαβών (ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα σχολεία) και η διερεύνηση ενδεχόμενης συμπλήρωσης του ΚΑΝ.ΕΠΕ. είτε με τη θεσμοθέτηση επιτελεστικότητας είτε με άλλες διατάξεις και για το μη φέροντα οργανισμό και τους αντίστοιχους ελέγχους.

Δομικοί τύποι και πλήθος κτηρίων κατοικιών για τις οποίες πραγματοποιήθηκε ταχύς οπτικός έλεγχος από το Κλιμάκιο του ΕΤΑΜ

Βλάβη RC2		RC3	RC4	RC5	URM1	URM2	URM3
Χωρίς	2		2	2	1		3
Μικρή	1	1		1		1	6
Μέση	2			1	3	2	21
Σοβαρή	1	1			1		12
Κατάρρευση							6

Σημειώνεται ότι ο δειγματοληπτικός έλεγχος τον οποίον διενήργησε το κλιμάκιο του ΕΤΑΜ στη Σάμο δεν αποσκοπεί στην καταγραφή των βλαβών στην πληγείσα περιοχή, η οποία αποτελεί αντικείμενο του πρωτοβάθμιου και δευτεροβάθμιου ελέγχου, ο οποίος πραγματοποιείται με ευθύνη της Διεύθυνσης Αποκατάστασης Επιπτώσεων Φυσικών Καταστροφών (ΔΑΕΦΚ) αλλά η συλλογή χαρακτηριστικών δεδομένων δομικών αστοχιών, τα οποία – σε συνδυασμό με τα γεωτεχνικά και σεισμολογικά δεδομένα – μπορούν να συμβάλουν στην ερμηνεία του φυσικού φαινομένου.

Ενδεικτικώς αναφέρεται ότι κατά τον πρωτοβάθμιο έλεγχο επί 2436 κτηρίων, περίπου το 60% αξιολογήθηκαν ως χρήζοντα επανελέγχου (προσωρινά μη κατοικήσιμα) ενώ 18 κρίθηκαν κατεδαφιστέα.

Ειδικότερα σε σχέση με τις σχολικές μονάδες που ελέγχθηκαν, από τις τριάντα έξι, (36) σχολικές δομές του Δήμου Ανατολικής Σάμου δώδεκα (12), ανήκουν στην κατηγορία Α, επτά (7)στην κατηγορία Β, τέσσερα (4) στην κατηγορία Γ, τέσσερα (4) στην κατηγορία Δ, ένα (1) στην κατηγορία Ε και επτά (7) σε μεικτές κατηγορίες κυμαινόμενες από Α έως Δ όπου η κλίμακα Α-Ε αφορά κτήρια «Κατάλληλα» (Α) έως «Ακατάλληλα» (Ε).

Αστοχία κοντού υποστυλώματος σε τετραώροφη οικοδομή

ΔΟΜΙΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ

ΤΑΧΥΣ ΟΠΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

Όπως και στην περίπτωση της αποστολής του ΕΤΑΜ στην Αλβανία μετά τον σεισμό της 26/11/2019, η συλλογή δεδομένων ταχέως οπτικού ελέγχου πραγματοποιήθηκε με χρήση της εφαρμογής κινητού τηλεφώνου Post-Quake RVI (SAFER).  Η εφαρμογή αυτή, η οποία έχει αναπτυχθεί από το Πανεπιστήμιο του Bristol, επιτρέπει την άμεση αρχειοθέτηση φωτογραφιών και στοιχείων σεισμικής παθολογίας κτηριακών κατασκευών καθώς και τη γεωαναφορά αυτών. Αυτά τα στοιχεία ακολούθως καθίστανται επεξεργάσιμα μέσω της αντίστοιχης εφαρμογής WebApp στη διεύθυνση https://sbs.bristol.ac.uk/rvi/ Μέσω της εφαρμογής αυτής αρχειοθετήθηκαν 69 κτήρια τα οποία κατανέμονται χωρικά στο νησί της Σάμου.

ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΑΠΟ ΟΠΛΙΣΜΕΝΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ (Ο/Σ)

Οι βλάβες σε κτίρια οπλισμένου σκυροδέματος ήταν περιορισμένες. Παρατηρήθηκαν αστοχίες σε κόμβους σε μαλακό όροφο σε συνδυασμό με έλλειψη συνδετήρων και λυγισμό οπλισμού. Εντοπίστηκαν και αστοχίες «κοντών» υποστυλωμάτων, καθώς και διατμητικές βλάβες σε τοιχώματα μαλακού ορόφου. Σύγχρονη επταώροφη πολυκατοικία (η υψηλότερη της Σάμου) στην πρωτεύουσα του νησιού, το Βαθύ, δεν εμφάνισε βλάβες. Σε ορισμένα κτίρια οπλισμένου σκυροδέματος παρατηρήθηκαν βλάβες στον μη φέροντα οργανισμό, κυρίως στις τοιχοπληρώσεις. Παρατηρήθηκαν αποκολλήσεις τοίχων από τα πλαίσια και εκτός επιπέδου μετακινήσεις, ρωγμές λόγω εκτός επιπέδου κάμψεως ή και ανατροπή.

ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΑΠΟ ΦΕΡΟΥΣΑ ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ

Η πλειονότητα των βλαβών παρουσιάστηκε σε κτίρια από φέρουσα τοιχοποιία. Σημαντικές βλάβες παρουσιάσθηκαν σε τοίχους με διεύθυνση Βορρά-Νότου. Τούτο παρατηρήθηκε και στο Βαθύ, όπου-σε αντίθεση με την περίπτωση του σεισμού της Κεφαλονιάς-τα σκάφη που ήταν διατεταγμένα (επίσης κατά τη διεύθυνση Βορρά-Νότου) δεν ανατράπηκαν. Σε αρκετές περιπτώσεις, η συνήθης απουσία διαφράγματος στις στάθμες των ορόφων, οδήγησε σε εκτός επιπέδου αστοχίες των τοίχων ή και σε καταρρεύσεις. Εντός επιπέδου, εμφανίσθηκε η τυπική βλάβη της διαγώνιας ρηγμάτωσης. Σε παραλιακά κτίρια στο Νέο Καρλόβασι (Βυρσοδεψεία), παρατηρήθηκε απόκλιση από την κατακόρυφο πιθανώς και λόγω οριζόντιας εδαφικής εξάπλωσης. Συνηθισμένη ήταν και η περίπτωση τοίχων που δεν είχαν συντηρηθεί με αποτέλεσμα να εμφανίσουν εκτεταμένες ρηγματώσεις και αστοχία εντός και εκτός επιπέδου. Βλάβες στο μη φέροντα οργανισμό παρατηρήθηκαν κυρίως σε σχολεία.

Κατακρήμνιση τμήματος των περιμετρικών τειχών στο Κάστρο του Λυκούργου Λογοθέτη προς το εσωτερικό του.

ΚΤΗΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

Στη Σάμο διατηρείται μεγάλο πλήθος κτηρίων πολιτιστικού χαρακτήρα, αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία και μουσεία με σημαντικά εκθέματα. Κατά τον σεισμό παρατηρήθηκαν αστοχίες, κάποιες από τις οποίες οδήγησαν σε ανεπανόρθωτες βλάβες. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πυθαγορείου προκλήθηκαν ζημιές σε αρχαία αγγεία και διάρρηξη συγκολλήσεων σε ορισμένα γλυπτά. Στο Κάστρο του Λυκούργου Λογοθέτη στο Πυθαγόρειο κατέρρευσαν τμήματα των τειχών. Επίσης στην ίδια περιοχή διαπιστώθηκαν ανατροπές κιόνων στην Παλαιοχριστιανική Βασιλική Κάστρου. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βαθέως δημιουργήθηκε ρωγμή στο μηρό του μεγάλου μαρμάρινου Κούρου της Σάμου, ο οποίος χρονολογείται περί το 570 π.Χ.

Αρχαιολογικός χώρος Ηραίου Σάμου. Οπτικά δεν παρατηρήθηκε σημαντική πρόσθετη μετατόπιση στον έναν και μοναδικό όρθιο κίονα

Στο Ηραίον Σάμου, ναό αφιερωμένου στη θεά Ήρα (του 6^ου αιώνα π.Χ.), δεν παρατηρήθηκε εκ πρώτης όφεως σημαντική πρόσθετη μετατόπιση του ενός και μοναδικού κίονα ο οποίος παραμένει όρθιος  Παρατηρήθηκαν όμως κάποιες μικρές βλάβες σε νεότερα κτίσματα, υποστηρικτικά της λειτουργίας του αρχαιολογικού χώρου. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός της μη ύπαρξης βλαβών στο Ευπαλίνειο Όρυγμα (Χατζηδάκης 2020), μια σήραγγα μήκους 1036m που κατασκευάστηκε κατά τον 6° αιώνα π.χ. μέσω εξαιρετικά ακριβούς αμφίπλευρης διάνοιξης.

ΚΤΗΡΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

Η σεισμική συμπεριφορά των κτηρίων θρησκευτικού χαρακτήρα παρουσιάζει πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για δύο λόγους:

(α) Τα κτήρια αυτά αποτελούν το κέντρο αναφοράς των τοπικών κοινοτήτων και έτσι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και στο συντονισμό της βοήθειας μετά από έναν καταστροφικό σεισμό,

(β) από στατικής πλευράς, συνήθως πρόκειται για κατασκευές με σημαντικό βαθμό πολυπλοκότητας η οποία δυσχεραίνει τη διερεύνηση της σεισμικής απόκρισής τους.

Ο σεισμός της 30^ης Οκτωβρίου αποδείχθηκε ιδιαίτερα καταστροφικός ως προς τους Ιερούς Ναούς, τις Μονές και τις υπόλοιπες θρησκευτικές υποδομές. Περίπου το 80% των κτηρίων αυτών έχουν κριθεί ως επικίνδυνα ή ακατάλληλα για άμεση χρήση. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι περισσότεροι Ιεροί Ναοί του νησιού έχουν κατασκευασθεί μεταξύ του 17^ου και του μέσου του 20^ου αιώνα χωρίς δηλαδή να πληρούν καμία αντισεισμική προδιαγραφή. Επιπλέον, πολλοί από αυτούς έχουν μεγάλο μέγεθος (αριθμός τρούλων, άνοιγμα τρούλου, ύψος) αντικατοπτρίζοντας την περίοδο οικονομικής ακμής του νησιού η οποία διήρκησε ως τις αρχές του 20^ου αιώνα.

Οι βλάβες που παρουσιάζονται στο κύριο σώμα των εκκλησιών είναι οι τυπικές για τέτοιες κατασκευές από λιθοδομή: αστοχίες εντός και εκτός επιπέδου, ρηγματώσεις στη βάση των τρούλων και διατμητικές ρωγμές σε γραμμικά στοιχεία (κίονες). Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στα καμπαναριά. Στα περισσότερα υπάρχουν σοβαρές διατμητικές βλάβες στα πέτρινα ή μαρμάρινα υποστυλώματά τους. Αυτές συνοδεύονται από βλάβες σε μη φέροντα στοιχεία στο εξωτερικό των Ιερών Ναών, όπως οι τριγωνικές μετόπες στις δίρριχτες στέγες, αλλά και στο εσωτερικό με μετατοπίσεις ή/και πτώσεις τέμπλων και ψευδοροφών.

Εκτός επιπέδου αστοχία του νότιου πλευρικού τοίχου που φέρει τον τρούλο Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μητρόπολης) στο Καρλόβασι. Στον συγκεκριμένο ναό υπήρξε και πτώση της στέγης στη δυτική πλευρά του Ναού.

 

Αστοχίες σε καμάρες και τρούλους στον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Πυθαγόρειο.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΛΟΙΠΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΗΡΙΑ

Οι βλάβες που παρατηρήθηκαν στα κτήρια αυτά συμβαδίζουν ανάλογα με το είδος της κατασκευής. Στο Δημοτικό Σχολείο των Κοντακαίικων παρατηρήθηκαν σοβαρές βλάβες στην τοιχοποιία, εκτεταμένη πτώση επιχρισμάτων και ανατροπή εξοπλισμού. Σημαντικές βλάβες παρατηρήθηκαν επίσης στα λιθόκτιστα Δημοτικά Σχολεία της Λέκκας, του Πλατάνου καιτων Κουμέϊκων. Τέλος, επισημαίνεται ότι το Νοσοκομείο στο Βαθύ και το Κέντρο Υγείας στο Καρλόβασι (και τα δύο σύγχρονα κτήρια οπλισμένου σκυροδέματος) συμπεριφέρθηκαν πολύ ικανοποιητικά.

Αστοχία τοίχου εκτός επιπέδου και ρηγμάτωση γωνίας περιμετρικής μαρκίζας στο κτήριο Λυμπέρη του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

 

Παλαιές και νεώτερες γέφυρες, λιθόκτιστες και από οπλισμένο σκυρόδεμα, επέδειξαν πολύ καλή συμπεριφορά.

ΓΕΦΥΡΕΣ ΚΑΙ ΟΔΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ

Σε γενικές γραμμές, το οδικό δίκτυο δεν παρουσίασε σημαντικές βλάβες. Οι παρατηρηθείσες βλάβες οφείλονται σε:

(α) μετακινήσεις τοίχων αντιστήριξης,

(β) ρωγμές στο οδόστρωμα λόγω καθιζήσεων/δυναμικής συνίζησης της επίχωσης ή περιορισμένης εδαφικής εξάπλωσης κοντά στα παραλιακά μέτρα και

(γ) κατολισθήσεις – βραχοπτώσεις. Ρωγμές στο οδόστρωμα διαπιστώθηκαν σε διάφορα σημεία του οδικού δικτύου, αλλά κρίθηκαν ως μη ανησυχητικές. Κατολισθήσεις , που επηρέασαν οδικά δίκτυα παρατηρήθηκαν σε θέσεις κοντά στον οικισμό Αυλάκια και στο χωριό Δρακαίοι. Δεν υπάρχουν ενδείξεις βλαβών στις γέφυρες του νησιού, παλαιότερες και νεότερες.

ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΑΣΤΟΧΙΕΣ

ΤΟΠΙΚΕΣ ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Καταγραφές και αναλύσεις κατά το παρελθόν έχουν καταδείξει το σημαντικότατο ρόλο των τοπικών εδαφικών ή/και τοπογραφικών συνθηκών στα χαρακτηριστικά του σεισμικού κραδασμού που παρατηρείται στην επιφάνεια. Το γεγονός αυτό έχει συχνά συσχετιστεί με έντονη συγκέντρωση βλαβών σε κτίσματα και έργα υποδομής. ^τά το σεισμό της 30^ης Οκτωβρίου οι τοπικές εδαφικές και τοπογραφικές συνθήκες ενδέχεται να διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο, καθώς πιθανότατα ενίσχυσαν τον σεισμικό κραδασμό, τροποποίησαν το συχνοτικό του περιεχόμενο, και παράτειναν τη διάρκειά του.

Αστοχία βραχώδους πρανούς στα Αυλάκια. Διαπιστώνεται ότι οι ασυνέχειες του πετρώματος ήταν ομόρροπες ως προς στην κλίση του πρανούς (αεροφωτογραφία: Ι. Ν. Σπύρου)

Η περιοχή του Καρλοβασίου είναι ως επί το πλείστον πεδινή με βαθιά ιζήματα και περιβάλλεται από λόφους, γεγονός που συνηγορεί σε φαινόμενα μονοδιάστατης ή/και πολυδιάστατης εδαφικής ενίσχυσης. Απεναντίας, η περιοχή της πρωτεύουσας (Βαθύ) είναι αμφιθεατρική με ορισμένους λόφους, με το Άνω Βαθύ να βρίσκεται σε έναν από αυτούς. Κατά συνέπεια, η έντονη συγκέντρωση βλαβών στο Άνω Βαθύ ενδέχεται να σχετίζεται με την τοπογραφική ενίσχυση του σεισμικού κραδασμού (πέραν της ποιότητας κατασκευής, του δομικού τύπου, και της ηλικίας των κτηρίων). Επισημαίνεται ότι έντονη συγκέντρωση βλαβών παρατηρήθηκε και σε ημιορεινά χωριά γύρω από το Καρλόβασι, όπως τα χωριά Κονταίικα και Κοκκάρι.

ΑΣΤΑΘΕΙΑ ΠΡΑΝΩΝ / ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ / ΒΡΑΧΟΠΤΩΣΕΙΣ

Σε διάφορα σημεία του νησιού, κυρίως στο βόρειο τμήμα, εντοπίστηκαν αστάθειες βραχωδών και εδαφικών πρανών. Τα περισσότερα από αυτά τα πρανή ήταν φυσικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι αστάθειες αυτές είχαν τη μορφή καταπτώσεων, ενώ σε κάποιες άλλες παρατηρήθηκαν σημαντικές εδαφικές μετακινήσεις και ρηγματώσεις. Τα φαινόμενα αυτά οδήγησαν σε βλάβες οικημάτων (όπως στο Κοκκάρι) και προβλήματα στο οδικό δίκτυο (όπως στα Αυλάκια, στο Ποτάμι, και στα Κοντακαίικα).

ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ

Στην περιοχή του Μαλαγαρίου, βορειοδυτικά της πόλης του Βαθιού, εντοπίστηκαν ενδείξεις εδαφικής ρευστοποίησης στο ελεύθερο πεδίο, κοντά στην ακτογραμμή. Συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν κώνοι αμμοϊλύος γκρίζου χρώματος, χαρακτηριστικοί της εκτόνωσης της υπερπίεσης πόρων και της επακόλουθης διέλευσης του ρευστοποιημένου υλικού μέσω των ανώτερων εδαφικών στρώσεων. Οι συγκεκριμένες αποθέσεις είχαν μερικώς αλλοιωθεί λόγω της διέλευσης οχημάτων μετά το σεισμό. Παρόλα αυτά, μπορούσαν ακόμα να διακριθούν κάποιοι κώνοι, όπως και η έκταση του υλικού με το χαρακτηριστικό χρώμα. Διακρίθηκαν επίσης εκτεταμένες εδαφικές ρωγμές λόγω πιθανής οριζόντιας εξάπλωσης του εδάφους προς τη θάλασσα. Το φαινόμενο αυτό είναι σύνηθες όταν μία μη-επιφανειακή εδαφική στρώση ρευστοποιείται, και το υπερκείμενο μη-ρευστοποιημένο έδαφος ολισθαίνει λόγω κλίσης της διεπιφάνειάς τους. Το φαινόμενο είναι εντονότερο όταν σε παράκτιες, παραλίμνιες ή παραποτάμιες περιοχές προϋπάρχει κατακόρυφο ή κεκλιμένο ελεύθερο μέτωπο του εδάφους στο νερό.

ΛΙΜΕΝΙΚΟΙ ΚΡΗΠΙΔΟΤΟΙΧΟΙ

Εκτεταμένες βλάβες παρατηρήθηκαν κυρίως στους λιμένες του βόρειου τμήματος του νησιού. Συγκεκριμένα, δύο από τους λιμένες στο Καρλόβασι, δύο λιμένες στο Βαθύ, και ο μικρός λιμένας στο Κοκκάρι παρουσίασαν μετατοπίσεις και στροφές των κρηπιδότοιχων, σημαντικές διαφορικές καθιζήσεις, και έντονες ρηγματώσεις στην επιφάνεια. Αξίζει να σημειωθεί ότι δίπλα στους λιμένες του Βαθιού προϋπήρχαν κτίρια οπλισμένου σκυροδέματος θεμελιωμένα με πασσάλους τα οποία παρουσίασαν εξαιρετική συμπεριφορά.

Βλάβες στον ανατολικό λιμένα στο Βαθύ, λόγω μετακίνησης και στροφής του κρηπιδότοιχου ή/και δυναμικής συνίζησης της επίχωσης.

Επιπρόσθετα, στο Καρλόβασι παρατηρήθηκαν κάποιες αποθέσεις άμμου και χαλικιών στην επιφάνεια του λιμένα, πιθανώς λόγω ρευστοποίησης των υλικών επίχωσης και διέλευσης αυτών μέσω των ρηγματώσεων κατά την εκτόνωση.

Σημειώνεται ότι οι επακόλουθες διελεύσεις κυμάτων τσουνάμι από την περιοχή και η πιθανή απόπλυση της άμμου και των χαλικιών από την επιφάνεια του λιμένα καθιστούν δύσκολη την εξαγωγή συμπερασμάτων περί ρευστοποίησης. Επίσης, μικρότερες βλάβες εντοπίστηκαν σε κάποια από τα λιμάνια στο νότιο τμήμα του νησιού, όπως στο Πυθαγόρειο και στον Όρμο Μαραθοκάμπου. Τέλος, δεν αποκλείεται να υπήρξαν βλάβες και σε άλλους μικρότερους λιμένες του νησιού, τους οποίους η ομάδα του ΕΤΑΜ δεν είχε το χρόνο να επισκεφθεί.

Βλάβες στο λιμένα στο Κοκκάρι. Εντοπίστηκαν ρηγματώσεις οι οποίες οφείλονται σε μετατοπίσεις και στροφές του κρηπιδότοιχου και ενδεχόμενες διαφορικές καθιζήσεις του εδάφους.

ΟΙΟΝΕΙ-ΣΤΑΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΕΔΑΦΟΥΣ – ΑΝΩΔΟΜΗΣ

Σε ορισμένες θέσεις εντοπίστηκαν βλάβες κυρίως σε κτήρια φέρουσας τοιχοποιίας οι οποίες οφείλονται πιθανώς σε εδαφικές μετατοπίσεις και οιονεί-στατική αλληλεπίδραση εδάφους – ανωδομής. Συγκεκριμένα, στον Όρμο Καρλοβασίου παρατηρήθηκαν βλάβες σε αρκετά κτήρια τα οποία βρίσκονται στο παραλιακό μέτωπο λόγω οριζόντιας εξάπλωσης του εδάφους προς τη θάλασσα. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν εντοπίστηκαν ενδείξεις ρευστοποιημένων υλικών στην επιφάνεια του εδάφους. Επίσης, σε συγκεκριμένη περιοχή του χωριού Κουμέικα παρατηρήθηκαν σημαντικές βλάβες σε αρκετά γειτνιάζοντα κτήρια φέρουσας τοιχοποιίας, οι οποίες αποδίδονται σε εκτεταμένη εδαφική αστάθεια και συνεπακόλουθες διαφορικές καθιζήσεις.

Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, το νερό στην ξηρά έφτασε μέχρι το συγκεκριμένο κτίριο, το οποίο απέχει από την ακτογραμμή περίπου 100 μέτρα σύμφωνα με προσεγγιστική μέτρηση στο χάρτη.

Η ομάδα του ΕΤΑΜ επιχείρησε να συλλέξει πληροφορίες σχετικά μετά κύματα τσουνάμι που επηρέασαν κυρίως το βόρειο τμήμα του νησιού. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, το μεγαλύτερο κύμα τσουνάμι παρουσιάστηκε στο Βαθύ και έφτασε περίπου 100 μέτρα από την ακτογραμμή στην ξηρά. Η πληροφορία αυτή είναι συμβατή με άλλες πιο εκτεταμένες έρευνες στην περιοχή (Triantafyllou et al. 2020) οι οποίες αναφέρουν το όριο του νερού να φτάνει από 87 έως 101 μέτρα μέσα στους δρόμους της πρωτεύουσας. Στο Καρλόβασι, οι επιπτώσεις του τσουνάμι δεν ήταν τόσο μεγάλες. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, στο δυτικό λιμάνι του Καρλοβασίου το νερό έφτασε στα περίπου 50m από την ακτογραμμή στην ξηρά, και είχε βάθος περίπου 40cm. Οι πληροφορίες αυτές είναι συμβατές με άλλες έρευνες.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΕΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ

Οι ζημιές στην Τουρκία ήταν πολύ σημαντικότερες (τουλάχιστον 20 καταρρεύσεις κτηρίων) από αυτές στην Ελλάδα – παρά την μεγαλύτερη απόσταση από το ρήγμα και σε περιοχές εκτός του κοντινού πεδίου. Ειδικότερα στο προάστειο Μπαϊρακλί της Σμύρνης όπου χάθηκαν οι περισσότερες ζωές από καταρρεύσεις εννέα (9) κτηρίων, είναι αξιοσημείωτο ότι αυτές εκδηλώθηκαν σε απόσταση περίπου 65 km από το ρήγμα και επικεντρώθηκαν σε μια πολύ μικρή γεωγραφική περιοχή – γεγονός ασυνήθιστο

Δορυφορική άποψη της περιοχής Bayrakli όπου προκλήθηκαν οι περισσότερες δομικές βλάβες και καταρρεύσεις.

Αν συνυπολογιστεί το ιδιαίτερα μαλακό έδαφος στην κοιλάδα του Μπαϊρακλί (μέσες ταχύτητες διάδοσης σεισμικών κυμάτων στα κορυφαία 30m, χαμηλότερες των 130 m/s) (Erdik et al. 2020), το συγκεκριμένο ύψος των κτηρίων που κατέρρευσαν (7 – 9 όροφοι), τις σχετικά μικρές εδαφικές επιταχύνσεις σε βράχο (της τάξης του 0.1g), σε μικρή απόσταση από τις καταρρεύσεις, τις μεγάλες φασματικές τιμές της σεισμικής κίνησης σε περιόδους μεγαλύτερες από 1 sec, την απουσία έντονων βλαβών σε ψηλότερα/χαμηλότερα κτήρια, και τη σχετικά μικρή ηλικία των κτηρίων (μικρότερη των 30 ετών – αν και σχεδιασμένα βάσει παλαιότερων/παρωχημένων κανονιστικών διατάξεων), προκύπτει ότι φαινόμενα τοπικής εδαφικής ενίσχυσης και δυναμικής αλληλεπίδρασης εδάφους-κατασκευής, πρέπει να διαδραμάτισαν ιδιαίτερα επιβαρυντικό ρόλο στη σεισμική συμπεριφορά των συγκεκριμένων κατασκευών.

Εικόνες από κτήρια που κατέρρευσαν της περιοχής Bayrakli

Σημειώνεται ότι δεν παρατηρήθηκαν ρευστοποιήσεις στην εν λόγω περιοχή, όμως αυτό είναι ερμηνεύσιμο δεδομένης της αργιλικής σύστασης του εδάφους (ενδεχομένως και της σχετικά μικρής έντασης της σεισμικής κίνησης τοπικά). Το συγκεκριμένο φαινόμενο θυμίζει την περίπτωση του σεισμού του Μεξικού το 1985, αλλά και πιο πρόσφατους σεισμούς στην Τουρκία. Ειδικότερα αναφορικά με τον σεισμό του Μεξικού, οι ομοιότητες με το Μπαϊρακλί βρίσκεται εντοπίζονται κυρίως σε ποιοτικό επίπεδο, καθώς εκεί το μέγεθος του σεισμού, η απόσταση από το ρήγμα, το ύψος των κτηρίων που κατέρρευσαν, οι εμπλεκόμενες δεσπόζουσες περίοδοι, και ο αριθμός των ανθρώπινων απωλειών ήταν σαφώς μεγαλύτερες (Resendiz and Roesset 1987).

Συνολικά, οι πολύ μεγαλύτερες ζημιές και απώλειες ζωής στη Σμύρνη συγκριτικά με τη Σάμο, παρά την υπερδιπλάσια απόσταση από το ρήγμα, οφείλουν να ερμηνευθούν (και) στη βάση της έκθεσης πολύ μεγαλύτερου πληθυσμού (σχεδόν 4.5 εκατομμυρίων έναντι 30 χιλιάδων) και σημαντικά μεγαλύτερου αριθμού κτηρίων στη σεισμική διέγερση.

Δείτε ολόκληρη την έκθεση του ΕΤΑΜ εδώ