Κατεδαφίσεις: όταν οι γενναίες αποφάσεις της πολιτείας δικαιώνονται

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Χρειάζονται φωτεινά μυαλά και ισχυρή πολιτιστική βούληση για να υλοποιηθούν θαρραλέες και εκτεταμένες κατεδαφίσεις. Η «αποκάλυψη» της Αρχαίας Αγοράς δικαίωσε αυτούς που τόλμησαν. Από την άλλη εντυπωσιάζει η αδυναμία της Πολιτείας να παρέμβει ακόμα και σε περιπτώσεις πρόδηλης οικειοποίησης μη δομήσιμων χώρων, ακόμα και εξωστών.

Η Αρχαία Αγορά το 1931 πριν αρχίσουν οι κατεδαφίσεις – φωτ. Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών

Επιβαλλόμενες κατεδαφίσεις

Σε κάθε εποχή υπάρχουν κάποιοι ρομαντικοί που δεν θέλουν να κατεδαφίζεται τίποτε παλιό. Ακόμα και αν η αρχιτεκτονική του αξία είναι περιορισμένη και δεν αποτελεί καν κτίσμα μοναδικό στη μορφολογία του.

Ο χρόνος, όμως, πάντα προχωράει. Το ίδιο και το πολεοδομικό γίγνεσθαι κάθε πόλης. Παράδειγμα η οδός Αδριανού. Στην μεσημβρινή, προς τον ναό του Ηφαίστου, πλευρά, υπήρχαν μονώροφα και διώροφα σπίτια, όπως σε κάθε περιοχή της Αθήνας. Κάποιοι, όταν τα έργα της γραμμής ΗΣΑΠ ήταν υπό εκτέλεση, αποφάσισαν να τα κατεδαφίσουν. Άδικο είχαν; Μια επίσκεψη στο σταθμό του Θησείου, όπου είναι αναρτημένη φωτογραφεία εποχής πριν την κατεδάφιση των σπιτιών, θα πείσει και τον πιο άπιστο. Σήμερα θα ήταν δύσκολο να δεχτεί κανείς την ύπαρξη αυτών των σπιτιών τα οποία θα διέκοπταν την οπτική επαφή των περιπατητών της Αδριανού με το μεγαλείο της αρχαίας αγοράς, και τα ποικίλα κτίσματα της, από τους προϊστορικούς και μυκηναϊκούς χρόνους μέχρι την βυζαντινή εποχή, αλλά και μεταγενέστερα.

Βουκουρεστίου & Βαλαωρίτου γωνία – εξώστης πρώτου ορόφου

Αυτό το μεγαλείο της αρχαίας αγοράς σήμερα το θεωρούμε δεδομένο. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Χρειάστηκαν γενναίες αποφάσεις για να κατεδαφιστούν τα γύρω από την Ακρόπολη τετράγωνα, και οι τότε Αθηναίοι σίγουρα με πόνο βλέπανε «να σωριάζονται ένα προς ένα τα γραφικά σπίτια των αναμνήσεων υπό τα πλήγματα της σκαπάνης των αρχαιολόγων» (Η σκαπάνη των αρχαιολόγων – Μεγάλες ανακαλύψεις, Καθημερινή 15.03.1931).

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design