ΕΛΛΕΤ: το τουριστικό μοντέλο που επικρατεί έχει εξαντληθεί

Η προώθηση του νέου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό (ΕΧΠ-Τ) αποτελεί θετικό, αν και ιδιαίτερα καθυστερημένο, βήμα προκειμένου να δοθεί ένα τέλος στη σημερινή αταξία και εν τέλει επενδυτική ασυδοσία, που πληγώνει, αντί να αναβαθμίζει, τους ελληνικούς προορισμούς. Όμως, το συγκεκριμένο σχέδιο ΚΥΑ, που δόθηκε στη δημοσιότητα, δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς, που το ίδιο θέτει και κυρίως τον πρώτιστο σκοπό της αλλαγής του τουριστικού μοντέλου, που επικρατεί στη Χώρα μας και που ήδη έχει εξαντληθεί.

Ως εκ τούτου η ΚΥΑ θα πρέπει τάχιστα να τροποποιηθεί, ενσωματώνοντας τουλάχιστον τις παρακάτω παρατηρήσεις. Σημειώνουμε ότι τα μέλη του Συμβουλίου Θεσμικού Πλαισίου της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ), διακεκριμένοι πολεοδόμοι και χωροτάκτες, έχουν συντάξει ένα λεπτομερές κείμενο σχολιασμού του σχεδίου του ΕΧΠ-Τ, το οποίο και έχει τεθεί υπόψη του ΥΠΕΝ και έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της. Κατά συνέπεια, όσα σημειώνονται κατωτέρω αποτελούν μια εκ των πραγμάτων περιορισμένη σύνοψη του εν λόγω σχολιασμού.

Η επανάληψη του σημερινού μοντέλου: Το σχέδιο ΚΥΑ προωθεί σχεδόν αποκλειστικά μεγάλες επενδύσεις σε εκτός σχεδίου περιοχές, σε όλη τη Χώρα, ακόμη και στις προστατευόμενες περιοχές και (νεωτερισμός αυτός) στα ακατοίκητα νησιά άνω των 300 στρ. Οι μορφές των επενδύσεων αυτών έχουν θεσμοθετηθεί ήδη από τη 10ετία του 2010 και μετά και όλες περιλαμβάνουν τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες, μ’ άλλα λόγια κατοικίες με όρους δόμησης τουριστικών εγκαταστάσεων. Οι μεγάλες αυτές επενδύσεις χωροθετούνται σχεδόν παντού και ασφαλώς και στα μικρά και μεσαία σε έκταση νησιά, των οποίων την ταυτότητα αλλοιώνουν ανεπανόρθωτα.

Η διάκριση των περιοχών: Αν και το σχέδιο ΚΥΑ προβλέπει 3 κατηγορίες διάκρισης περιοχών με βάση διαφορετικά κριτήρια (τη συγκέντρωση ξενοδοχειακών κλινών ως κοινό παρονομαστή τουριστικής ανάπτυξης, τη γεωγραφική τους μορφή και τις δυνατότητες ανάπτυξης ειδικών μορφών τουρισμού), ιδιαίτερη διαφοροποίηση ως προς το είδος και το μέγεθος επενδύσεων, που επιτρέπεται να δεχθούν, δεν υφίσταται, δεδομένου ότι παντού προωθούνται Οργανωμένες Μονάδες Ανάπτυξης Τουρισμού (ΟΜΑΤ), δηλαδή εξ ορισμού σημαντικού μεγέθους επενδύσεις. Για να μην αποκλείσει τελείως και την περιορισμένης έκτασης τουριστική δόμηση εκτός σχεδίου, το ΕΧΠ-Τ θέτει ελάχιστο εμβαδόν για την ανέγερση ξενοδοχείων 16 στρ και 12 στρ. στις περιοχές Α Ελέγχου και Β Ανεπτυγμένες αντίστοιχα. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει διαφοροποίηση ως προς την αντίληψη με την οποία το ΕΧΠ-Τ αντιμετωπίζει την τουριστική ανάπτυξη: με μεγέθυνση του τουριστικού τομέα, μέσω των καταλυμάτων, και αύξηση της εξάρτησης των περιοχών της Χώρας από τον Τουρισμό.

Για τη διάγνωση των μεγεθών ανάπτυξης των περιοχών δεν έχουν ληφθεί υπόψη τα ακίνητα βραχυχρόνιας μίσθωσης, που έχουν από καιρό αλλοιώσει τη σύνθεση των καταλυμάτων, ήδη από τον Ιούλιο 2023 έχουν υπερβεί σε αριθμό κλινών αυτές των ξενοδοχείων, αλλά και έχουν διαφοροποιήσει τα χαρακτηριστικά της ζήτησης. Σχεδιασμός, που δεν λαμβάνει υπόψη τις καταλυτικές αλλαγές, που συνεπάγεται για τους προορισμούς η βραχυχρόνια μίσθωση και τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνέπειες τους, όπως το πρόβλημα της στέγης, είναι εκ των προτέρων ανεπαρκής και ξεπερασμένος.

Επίσης η χωρική μονάδα, που, με βάση τον αριθμό των ξενοδοχειακών κλινών, λαμβάνεται υπόψη για τη διάκριση των περιοχών σε Α έως Ε είναι η δημοτική ενότητα. Όμως, τα νησιά, είναι γεωγραφικά οριοθετημένοι προορισμοί, έχουν brandname, κι ως προορισμοί απευθύνονται στις αγορές τους, ενώ οι ασκούμενες λόγω του τουρισμού πιέσεις επηρεάζουν το σύνολο των προορισμών. Το ΕΧΠ-Τ όφειλε να διαγνώσει το μέγεθος της τουριστικής ανάπτυξης ανά νησιωτικό προορισμό (πλην ίσως της Κρήτης και της Εύβοιας), και να περιλάβει ανάλογες κατευθύνσεις. Τα πολύ μικρά τμήματα ορισμένων νησιών, που έχουν χαρακτηριστεί περιοχή Α Ελέγχου, δεν διασώζουν τα νησιά αυτά από τον υπερτουρισμό, που σε ορισμένα είναι ήδη παρών και διαχέεται σε όλη την έκτασή τους.

Η ΚΥΑ δεν «βλέπει» κορεσμένες περιοχές, δηλαδή περιοχές που έχουν εξαντλήσει τις δυνατότητες μεγέθυνσης της τουριστικής τους προσφοράς, με κίνδυνο να εγκαταλείπονται σταδιακά από τη ζήτηση ή να προσελκύουν ζήτηση μειωμένης απόδοσης. Η αυστηρότερη κατηγορία περιοχών, οι περιοχές Ελέγχου, που είναι ελάχιστες, πολύ λιγότερες από αυτές που πράγματι εμφανίζουν σημάδια υποβάθμισης, θα συνεχίσουν να δέχονται ξενοδοχεία 4 και 5 αστέρων!! Η μόνη παραχώρηση της ΚΥΑ αφορά στις προστατευόμενες περιοχές και τα ακατοίκητα νησιά, όπου οι προβλεπόμενες επενδύσεις ξενοδοχείων και real estate χρησιμοποιούν το ½ του ισχύοντος Σ.Δ.

Ευχολόγιο οι αναφορές σε ειδικές μορφές τουρισμού: η διάκριση περιοχών με κριτήριο τις δυνατότητες ανάπτυξης ειδικών μορφών τουρισμού, που θα διαφοροποιούσαν σταδιακά το συνολικό προσφερόμενο προϊόν της Χώρας μας, δεν υπερβαίνει σε δυνατότητα εφαρμογής τα μέχρι τώρα θεσμοθετημένα και ουσιαστικά παραμένει ευχολόγιο. Απαιτείται έμφαση στις μορφές για τις οποίες η Χώρα ή οι επί μέρους περιοχές της διαθέτουν συγκριτικά, πλεονεκτήματα, ενώ το σχ. ΚΥΑ αποδέχεται όλες τις μορφές, ακόμη και τις πιο αμφιλεγόμενες στις παρούσες συνθήκες, όπως το γκολφ, τα χιονοδρομικά κέντρα και η κρουαζιέρα. Η πραγματική στροφή σε ειδικές μορφές τουρισμού προϋποθέτει επιλογές με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, εξειδικευμένες προδιαγραφές, κίνητρα και δραστηριοποίηση και του Δημόσιου Τομέα (ΟΤΑ, Οργανισμών Διαχείρισης και Προβολής Προορισμών), ως προς τις μορφές που αναπτύσσονται εκτός ιδιωτικής γης.

Ανεπαρκής η αναφορά στην κλιματική κρίση: Η αναφορά του ΕΧΠ-Τ στην κλιματική κρίση είναι απόλυτα ανεπαρκής, δεδομένου ότι αυτό λίγο πολύ συνεχίζει να προωθεί επενδύσεις και να παρέχει κατευθύνσεις μεγέθυνσης του τουριστικού τομέα, χωρίς προβληματισμό, ακόμη και για τις συνέπειες της κρίσης που είναι ήδη παρούσες. Δεν υπάρχουν στο Σχέδιο ΚΥΑ δεσμευτικές κατευθύνσεις αναφορικά με την κλιματική κρίση και την τρωτότητα των περιοχών. Εξάλλου, τα θέματα ύδρευσης, διαχείρισης υγρών και στερεών αποβλήτων και ενέργειας, για τα οποία υφίστανται ήδη πολύ σοβαρά προβλήματα και συγκρούσεις σε τουριστικούς προορισμούς, αντιμετωπίζονται θεωρητικά, ως ευχολόγια, τη στιγμή που κινδυνεύουν να δυσφημίσουν πλήθος, πλέον, τουριστικών περιοχών και όχι μόνο νησιών. Το ενδεχόμενο ανάσχεσης της αύξησης της ζήτησης μέχρις ότου τα εν λόγω προβλήματα επιλυθούν, στο βαθμό που είναι εφικτό, δεν απασχολεί το ΕΧΠ-Τ. Γενικά, στα μικρά και μεσαία νησιά, η προσθήκη νέων υποδομών (πχ δρόμων, εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κλπ) για εποχική μόνο χρήση θα πρέπει να αποφεύγεται, ακόμη και για προστασία του τουριστικού τους προϊόντος. Ουδείς επιχειρεί τουριστική μετακίνηση εκεί, όπου το τοπίο περιορίζεται και “ καταπίνεται” από δημόσια έργα (και φυσικά και ανεξέλεγκτη δόμηση).

Προορισμοί ήδη σε διαδικασία υποβάθμισης : Ορισμένοι προορισμοί και ιδιαίτερα νησιωτικοί, εμφανίζουν ήδη σημάδια σοβαρής υποβάθμισης των φυσικών και πολιτιστικών τους πόρων (με άλλα λόγια των τουριστικών τους πόρων, που αποτελούν το κίνητρο της προς αυτούς τουριστικής μετακίνησης) και υπερβολικές συγκεντρώσεις ατόμων, κυκλοφορίας και δόμησης. Η αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού θα απαιτούσε άμεσες κανονιστικές ρυθμίσεις, δεδομένου ότι δεν μπορεί να περιμένει την προσαρμογή του υποκείμενου σχεδιασμού στις κατευθύνσεις του ΕΧΠ-Τ και γενικά την εφαρμογή του ΕΧΠ-Τ ακόμη κι αν αυτό μπορούσε να αναπροσαρμοστεί μέχρις ότου τεθεί σε εφαρμογή ο σχεδιασμός 1^ου επιπέδου.

 Στα θετικά του ΕΧΠ-Τ συγκαταλέγονται:

-η πρόβλεψη για προσαρμογή αφενός των Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων (ΠΧΠ) και του σχεδιασμού 1^ου επιπέδου στις κατευθύνσεις του ΕΧΠ-Τ, προσαρμογή που όμως περιορίζεται από τη δυνατότητα αλλαγής της κατάταξης τμημάτων κατά μία βαθμίδα μέσω και των δύο αυτών επιπέδων σχεδιασμού, ενώ μέσω του 1^ου επιπέδου σχεδιασμού είναι δυνατόν να τροποποιούνται τα ελάχιστα εμβαδά για ξενοδοχεία στις περιοχές Α και Β καθώς και οι προβλεπόμενες κατηγορίες ξενοδοχείων

-η αναγνώριση των υδατοκαλλιεργειών ως οχλούσας χρήσης για τον τουρισμό

-οι παραδοσιακές σιδηροδρομικές διαδρομές τουριστικού χαρακτήρα.

 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ το ΕΧΠ-Τ δεν έχει αξιολογήσει επαρκώς:

-Τις σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις της επιδιωκόμενης μεγέθυνσης (και όχι βέβαια βιώσιμης ανάπτυξης) στις τοπικές κοινωνίες

-Τις μη αναστρέψιμες συνέπειες στο φυσικό και πολιτιστικό τοπίο των προορισμών

-Τον σοβαρό κίνδυνο σταδιακής εγκατάλειψης των φορτισμένων προορισμών εκ μέρους της ζήτησης

 Η άποψή μας συνοπτικά είναι ότι θα πρέπει να προωθηθεί τάχιστα, για να ανακοπεί η σημερινή κατάσταση ασυδοσίας, αφού γίνουν οι αναγκαίες συμπληρώσεις και τροποποιήσεις, όπως:

-Δεσμευτικές κατευθύνσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της τρωτότητας των τουριστικών περιοχών

-Κατηγοριοποίηση των περιοχών με βάση σημερινά-επικαιροποιημένα στατιστικά στοιχεία (και βραχυχρόνιων μισθώσεων)

-Χρησιμοποίηση ως ελάχιστης χωρικής ενότητας του νησιού (συμπ. και όσων έχουν περισσότερους του ενός ΟΤΑ, διότι αυτά αποτελούν προορισμούς) με εξαίρεση την Κρήτη και την Εύβοια

-Αναστολή της δημιουργίας νέων κλινών κάθε λειτουργικής μορφής και κατηγορίας στις περιοχές Α και Β

-Άμεση απαγόρευση στις ίδιες περιοχές των στρατηγικών επενδύσεων

-Δραστικός περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης τουριστικών εγκαταστάσεων κάθε λειτουργικής μορφής σε όλη τη Χώρα

-Απαγόρευση της ανέγερσης νέων κλινών κάθε λειτουργικής μορφής και κατηγορίας σε Οργανωμένες Μορφές Ανάπτυξης Τουρισμού (ΟΜΑΤ) στις προστατευόμενες περιοχές και η πλήρης απαγόρευση τουριστικών επενδύσεων στα ακατοίκητα νησιά.

Διαβάστε το πλήρες κείμενο των θέσεων της ΕΛΛΕΤ το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο του Τουρισμού: ΕΔΩ