Αειφόρα δόμηση: οικονομικές λύσεις και παραδείγματα για νέα και παλαιά κτίρια

Του Δημήτρη Ζεμπίλη* πραγματογνώμων κατασκευών και αειφόρου δόμησης

baugutachterdz@gmail.com

Ποιά κατασκευή είναι οικονομικότερη και ποιά είναι ικανή να διατηρήσει την αξία της. Η σωστή επιλογή των υλικών, για τη διατήρηση της αξίας της κατασκευής, την ευελιξία για αλλαγή χρήσης, την προσαρμογή ανάλογα με τις απαιτήσεις και τις ανάγκες παλαιών και νέων χρηστών. Οι παγίδες της «πολυτέλειας» και οι εξυπνες τεχνικές μέθοδοι και παρεμβάσεις. Η πραγματική λύση ενεργειακής αποδοτικότητας, με μηδενικό κόστος χρήσης για όλη τη διάρκεια της ζωής της κατασκευής.

Η τήρηση συγκεκριμένων, τεχνικής φύσεως, κριτηρίων αειφόρου δόμησης οδηγεί σε καθαρή ατμόσφαιρα εντός των χώρων, ελεγχόμενο φωτισμό-εξαερισμό, ελαχιστοποίηση των οχλήσεων,  που σημαίνει γενικά υγιείς συνθήκες διαβίωσης, θέτοντας τον τεχνικό εξοπλισμό της κατασκευής στην υπηρεσία του ανθρώπου.

Καταρρίπτοντας τον μύθο ότι  “η αειφόρα δόμηση είναι απαγορευτικά ακριβή”

Κατ’ αρχήν να προσδιορίσουμε τη δόμηση ως μία οικονομοτεχνική δραστηριότητα, η οποία, για να λειτουργήσει, χρειάζεται ενέργεια.

Από οικονομικής άποψης θα μιλήσουμε για “κυκλική δόμηση”, αντίστοιχο της “κυκλικής οικονομίας”, που αποτελεί πλέον τον γενικό κανόνα της οικονομίας του μέλλοντος.

Από τεχνικής άποψης θα μιλήσουμε για έξυπνες λύσεις, μεθόδους και παρεμβάσεις, οι οποίες χαρακτηρίζουν την αειφόρα δόμηση και προδιαγράφονται μέσω των κριτηρίων, ανάλογα με τον φορέα που αναλαμβάνει τη πιστοποίηση (DGNB, BREEAM, LEED).

Στο ενεργειακό κομμάτι, το οποίο είναι και το σημαντικότερο, καθώς είναι απαραίτητο, για να θέσει και να διατηρήσει την κατασκευή σε λειτουργία, καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής της. Γι’αυτό και είναι το πιο επώδυνο οικονομικά, εφόσον μιλάμε για μία διάρκεια ζωής της κατασκευής, κατά μέσο όρο, τουλάχιστον 80 έτη.

Προϋποθέσεις επαναχρησιμοποίησης ή ανακύκλωσης υλικών στη δόμηση

Η κυκλική οικονομία διέπεται από την αρχή της επαναχρησιμοποίησης ή ανακύκλωσης των προϊόντων, τα οποία είτε έκλεισαν τον κύκλο ζωής, είτε παρουσιάζουν κόπωση, είτε χρήζουν (για οποιονδήποτε, προσωπικό ή μη λόγο) αντικατάστασης. Το ίδιο ισχύει και στη δόμηση. Μόνο που… για να αντικατασταθεί ένα προϊόν στη δόμηση, θα πρέπει να πληροί δύο προϋποθέσεις.

Πρώτη, να μπορεί να απομονωθεί και να διαχωριστεί από την υπάρχουσα κατασκευή. Kαι

Δεύτερη  να επιτρέπει την περαιτέρω διαχείρισή του (επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση), καθώς η κατάληξή του στον κάδο δεν προβλέπεται πλέον στο μέλλον ως λύση, όπου επαναχρησιμοποίηση = διατήρηση ολικής ή μερικής αξίας!…

Παράδειγμα: μία εσωτερική πόρτα αντικαθίσταται εύκολα.

-Τί γίνεται όμως με έναν τοίχο, όταν αυτός αποτελείται από τούβλα, κονίαμα, γύψινη κορνίζα, σοβά, υλικό σπατουλαρίσματος, χρώμα, σοβατεπί…;

-Σαν πολλά τα υλικά… πολλά και τα εργατικά χέρια… έτσι δεν είναι;

-Το ερώτημα λοιπόν είναι: πώς διαχωρίζονται μετέπειτα τα υλικά και τί γίνεται με όλα αυτά τα “μπάζα” που προκύπτουν;

Ας κρατήσουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας, ότι όλα τα παραπάνω κοστίζουν: τόσο ο διαχωρισμός, όσο και η διαχείριση των “απορριμμάτων” που προκύπτουν… Ασχέτως του γεγονότος ότι, τουλάχιστον μέχρι χθες (δεν θέλω να πιστέψω ότι η κατάσταση συνεχίζεται…), κατέληγαν τζάμπα (δίχως οικονομική επιβάρυνση εναπόθεσης) σε ρεματιές ή οικόπεδα με ταμπέλες “δεχόμεθα μπάζα”…

-Έτσι δεν είναι;

-Όχι! Διότι δεν ΠΡΕΠΕΙ να είναι έτσι!

Η γραμμική οικονομία του “πάρε- βάλε – βγάλε- πέταξε το” έχει παρέλθει προ πολλού!

Στο σημείο αυτό χρειάζεται η “άλλη” οπτική γωνία: η διαφορετική ΝΟΟΤΡΟΠΊΑ, η οποία διέπεται από την Αρχή της διατήρησης της ισορροπίας στη φύση! Άσχετα από Green Deal, διεθνείς συνθήκες, κλιματική απειλή κ.ά., η Αρχή διατήρησης της φυσικής ισορροπίας οφείλει να τηρηθεί, αν θέλουμε να υπάρξει μέλλον για εμάς και τα παιδιά μας…!  Γεγονός που σημαίνει ότι η γραμμική οικονομία του “πάρε- βάλε – βγάλε- πέταξε το” έχει παρέλθει προ πολλού! Το ίδιο ισχύει όμως και στη δόμηση, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από μία οικονομική δραστηριότητα…!

Για να εκπληρώσουμε την παραπάνω Αρχή, δύο προϋποθέσεις πρέπει να τηρηθούν:

1. Λεπτομερής ανάλυση των επιμέρους υλικών και απλοποίηση της κατασκευής, έτσι ώστε να κατασκευάζονται τα απολύτως απαραίτητα. Και

2. Δυνατότητα “αποσυναρμολόγησης” και επαναχρησιμοποίησης της κατασκευής.

Παράδειγμα α: ένας συμβατικός τοίχος από τούβλα κι ένας τοίχος ξηράς δόμησης: ποιός συναρμολογείται, αποσυναρμολογείται ΚΑΙ επαναχρησιμοποιείται πιο εύκολα; Ποιος είναι οικονομικότερος;

Παράδειγμα β: γκρο μπετόν με τη συμβατική μέθοδο και με υπερυψωμένο δάπεδο, εντός του οποίοι περνάνε ενδοδαπέδια επί μονωτικών πλακών, ηλεκτρικά καλώδια, υδραυλικές σωληνώσεις κοκ: ποιό συναρμολογείται, αποσυναρμολογείται ΚΑΙ επαναχρησιμοποιείται πιο εύκολα;

-Ποια μέθοδος είναι οικονομικότερη;

Ποιά κατασκευή είναι οικονομικότερη και ποιά είναι ικανή να διατηρήσει την αξία της

Γενικά, ποιά κατασκευή είναι οικονομικότερη και ποιά είναι ικανή να διατηρήσει την αξία της:

-Αυτή, όπου τα υλικά είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους ή αυτή, όπου μπορούμε να διαχωρίσουμε τα υλικά, έχοντας τη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησής τους;

-Πότε συμβάλλουμε στην ισορροπία της φύσης: όταν λειτουργούμε γραμμικά ή κυκλικά στις οικονομικές μας δραστηριότητες;

Θεωρητικά λοιπόν (και σε πολύ μεγάλο ποσοστό ΚΑΙ πρακτικά), θα μπορούσαμε να στήσουμε κατοικίες, τις οποίες, μετά του προβλεπόμενου ορίου ζωής των, ή και όποτε “γουστάρουμε”(επιτρέψτε μου την έκφραση), θα μπορούσαμε να αποσυναρμολογήσουμε, μεταφέροντάς τις σε άλλο σημείο.

-Ποια θα ήταν οικονομικότερη: μία συμβατική κατασκευή ή μία κατασκευή που πληροί τους όρους της κυκλικής οικονομίας, οι οποίοι αποτελούν ταυτόχρονα κριτήρια αειφόρου δόμησης για τον ευρωπαϊκό ηγετικό φορέα πιστοποιήσεων της DGNB;

-Ίσως προσέξατε παραπάνω ότι τις λέξεις “απορρίμματα” και “μπάζα”, τις έβαλα εντός εισαγωγικών. Ο λόγος: οι υπάρχουσες κατασκευές δεν αποτελούν “απορρίμματα” ή “μπάζα” για το περιβάλλον, αλλά πηγή αποθηκευμένων πρώτων υλών, η οποία εξυπηρετεί τρεις σκοπούς, οι οποίοι είναι:

1. Γλιτώνουμε τη φύση από την εξόρυξη των πρώτων υλών που θα χρειαζόμασταν για την κατασκευή των υλικών

2. Προστατεύουμε το περιβάλλον από την ρύπανση που θα προέκυπτε για την κατασκευή των υλικών εκ νέου. Και

3. Οικονομική έκβαση της νέας κατασκευής ... Αρκεί, βέβαια, να μπορούμε να διαχωρίσουμε τα υλικά!… Ας προσέξουμε στο σημείο αυτό όμως, το εξής: ακόμα και ένα ανακυκλώσιμο δομικό υλικό μπορεί να καταλήξει στα μπάζα, αν δεν μπορέσει να διαχωριστεί από την υπόλοιπη μάζα… Αποτελεί λοιπόν θεμελιώδη κανόνα κυκλικής δόμησης η δυνατότητα αποσυναρμολόγησης του κτιρίου!

Καθοριστικός ο ρόλος  επιλογής των υλικών και ο τρόπος εφαρμογής τους

-Ερώτηση: ποιά προοπτική είναι οικονομικότερη; Η γραμμική ή η κυκλική;

Από τεχνικής άποψης καθοριστικό ρόλο παίζει η επιλογή των υλικών και ο τρόπος εφαρμογής αυτών.

Για τη σωστή επιλογή των υλικών, πρωτεύοντα ρόλο καλείται να παίξει η συμβολή του κάθε υλικού στη διατήρηση της αξίας, στην ευελιξία της κατασκευής (πιθανή αλλαγή χρήσης), καθώς και στο βαθμό προσαρμογής, ανάλογα με τις απαιτήσεις (ηλικία, αριθμός χρηστών, διαφορετικά γούστα…) ή τις ανάγκες (ειδικές ή μη, αναμενόμενες ή μη προβλέψιμες κοκ) του χρήστη, καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής του έργου.

Ένα υλικό, που για 80 χρόνια είναι άρρηκτα δεμένο με το δάπεδο ή τον τοίχο μου, είναι καταδικασμένο να χάνει συνεχώς σε αξία, εμποδίζοντάς με να το αντικαταστήσω, καθώς σκέφτομαι αυτά που θα ακολουθήσουν μιας τέτοιας απόφασής μου: από τα μπάζα που προκύπτουν λόγω ξηλώματος, μέχρι την επιλογή του νέου υλικού και του τρόπου εφαρμογής του…

-Ποιο υλικό θα ήταν οικονομικότερο: το αρχικά μελετημένο να πληροί τους όρους της αειφόρου δόμησης και της κυκλικής οικονομίας ή το συμβατικά επιλεγμένο, δίνοντας βάση στο γούστο ή την πολυτέλεια;…

Δεν είναι όμως μόνο αυτό: σε σχέση με την επιλογή των υλικών, καλό θα είναι να επιλέγουμε εγχώρια προϊόντα, παραδοσιακές μεθόδους εφαρμογής και τοπικές παραγωγές.

-Πότε έχουμε οικονομία: όταν θελήσουμε να εισάγουμε το δάπεδο από εξωτικό ξύλο ή όταν επιλέξουμε εγχώριο δάπεδο;

Τα κριτήρια αειφόρου δόμησης επιβραβεύουν τη χρήση τοπικών υλικών, καθώς ενθαρρύνονται οι τοπικές αγορές, μειώνονται οι αποστάσεις των μεταφορών, διευκολύνεται η τήρηση των όρων, έχοντας τη σιγουριά της τοπικής κοινωνικής ευθύνης.

Περαιτέρω: η τήρηση συγκεκριμένων, τεχνικής φύσεως, κριτηρίων αειφόρου δόμησης οδηγεί σε καθαρή ατμόσφαιρα εντός των χώρων, ελεγχόμενο φωτισμό-εξαερισμό, ελαχιστοποίηση των οχλήσεων,  που σημαίνει γενικά υγιείς συνθήκες διαβίωσης, θέτοντας τον τεχνικό εξοπλισμό της κατασκευής στην υπηρεσία του ανθρώπου.

Υψηλά στάνταρ κατασκευής δεν σημαίνουν απαραίτητα και πολυτελή

Υψηλά στάνταρ κατασκευής δεν σημαίνουν απαραίτητα και πολυτελή. Υψηλά στάνταρ μπορούν να επιτευχθούν με μικρές μεν, απαραίτητες δε, παρεμβάσεις και μεθόδους. Παρεμβάσεις και επιλογές που θα εξυπηρετούν τον άνθρωπο και όχι την επιδειξιμανία μας…

Παράδειγμα: η αυτόματη ρύθμιση των συστημάτων σκίασης, σε συνδυασμό με σωστή ροή του αέρα εντός του κτιρίου, θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν ολοσχερώς το κλιματιστικό, το οποίο ΚΑΙ ενέργεια καταναλώνει ΚΑΙ ρυπαίνει ΚΑΙ επίφοβο για διάδοση ιών είναι…

Άλλο παράδειγμα: σκάλες θα μπορούσαν, εντός π.χ. μιας μονοκατοικίας, να αντικατασταθούν με ράμπες, έτσι ώστε ΚΑΙ τα εσωτερικά ασανσέρ να αχρηστευτούν, αλλά ΚΑΙ να μπορεί κανείς, σε προχωρημένη ηλικία, να μετακινηθεί από τον έναν όροφο στον άλλον…
Ερώτηση: ποιά εκδοχή είναι οικονομικότερη: τα κλιματιστικά στο φουλ ή ο έλεγχος των συνθηκών και η συνειδητή χρήση των μέσων ψύξης-θέρμανσης; Οι σκάλες και τα ασανσέρ ή η ράμπα πρόσβασης;

Η ποιότητα ζωής επιτυγχάνεται με πολύ πιο απλά μέσα, από ότι φανταζόμαστε…

Ποιότητα ζωής δεν προσφέρουν τα εμφανή μπετά, που, για να γίνουν “εμφανή” χρειάζονται σπατουλάρισμα!!!… Σπατάλη χρημάτων προσφέρουν και τίποτα παραπάνω…

Ερώτηση: γιατί χρειάζεται να σπατουλάρω τα λεγόμενα “εμφανή” μπετά, αφού τα παρήγγειλα εμφανή, δηλαδή εμφανή και όχι σπατουλαριστά;

-Τι παραπάνω σε ποιότητα ζωής θα μου προσφέρουν τα σπατουλαριστά, όταν μάλιστα, από τον 2ο χρόνο αρχίσουν να ξεφλουδίζουν;

-Γιατί να μη τοποθετήσω τα χρήματα που θα έδινα για τη διαδικασία και τη συντήρηση του σπατουλαρίσματος, στη διαμόρφωση της πρόσοψης, κατά τρόπο που να αποτελεί φυσικό ρυθμιστή της θερμοκρασίας του κτιρίου, επιφάνεια που αντανακλά αντί να συσσωρεύει θερμότητα και πηγή οξυγόνου για το κοινωνικό σύνολο…

-Γιατί να δημιουργώ στηθαία εξωστών από μπετόν ή σιδηρά, αφού θα μπορούσαν να αποτελούνται από φωτοβολταϊκά πάνελ, παράγοντας το ρεύμα που χρειάζομαι για την κατοικία μου;

-Γιατί να μην αποφασίσω για φωτοβολταϊκό κεραμίδι, παράγοντας ταυτόχρονα και ρεύμα;

-Ποια εκδοχή είναι οικονομικότερη;

Η πιστοποίηση κτιρίων βάσει αειφόρων κριτηρίων στον  ενεργειακό τομέα

Εκεί όμως που πραγματικά αξίζει η πιστοποίηση βάσει αειφόρων κριτηρίων είναι ο ενεργειακός τομέας και αυτό διότι η ενέργεια είναι απαραίτητη για τη λειτουργία των κτιρίων.

Τα κτίρια κατασκευάζονται για μία (θεωρητική) διάρκεια ζωής από 50 μέχρι 100 έτη, οπότε αντιλαμβάνεται κανείς το ενεργειακό κόστος που απαιτείται για τη λειτουργία τους…

Θερμοπροσόψεις εμποδίζουν τις διαρροές, οπότε σωστά εφαρμόζονται (αρκεί να εκτελούνται και σωστά και να είναι και τα κουφώματα ανάλογα), εντούτοις απαιτείται ενέργεια για θέρμανση, ψύξη, ζεστό νερό, συσκευές κλπ.

Καθοριστικό ρόλο παίζουν και πάλι τα υλικά, ο τρόπος εφαρμογής τους (δυνατότητα διαχωρισμού κλπ…), αλλά και η μελέτη για την αποθήκευση της παραγόμενης ενέργειας από ηλιακά και φωτοβολταϊκά.

Μπαταρίες ΔΕΝ αποτελούν τη λύση, μάλλον ΔΕΝ αποτελούν αειφόρα λύση, καθώς ΚΑΙ επικίνδυνες είναι ΚΑΙ κατασκευαστικά (σε ό,τι αφορά στις πρώτες ύλες τους) προβληματικές είναι ΚΑΙ δεν βρέθηκε ακόμα λύση για την διαχείριση τους μετά το τέλος της ζωής τους…

Οπότε η λύση θα πρέπει να αναζητηθεί αλλού…!

Πρέπει να υπάρχει και υπάρχει αλλού!

Μία λύση, ικανή να εγγυηθεί τη λειτουργία των κτιρίων μόνο μέσω της ενέργειας που παράγεται επί τόπου! Με μηδενικό κόστος χρήσης για όλη τη διάρκεια της ζωής της κατασκευής!

-Τι θα λέγατε λοιπόν;

-Είναι ή δεν είναι οικονομικότερη μία αειφόρα πρόταση-λύση για την κατασκευή σας;

-Αξίζει ή όχι η αειφόρα δόμηση;

-Η επιλογή δική σας!

*Δημήτρης Ζεμπίλης ,Dipl.-Ing. TU München, Διαπιστευμένος πραγματογνώμων κατασκευών, Εκτιμητής ακινήτων, Εκτιμητής αειφόρου δόμησης, DGNB-Consultant, ESG-Manager. Μέλος DGNB, BDSF, ΤΕΕ. Συγγραφέας των βιβλίων “Αειφόρα Αξία”, “Αξία Ανθρώπου”, “Αξία Αρχών”, Εκδόσεις Σαίτη

www.now4ever.tips

baugutachterdz@gmail.com