Αυθαίρετα, παλαιότητα και συντήρηση κτιρίων «κλειδιά» αντισεισμικής πολιτικής

Της Σταυρούλας Αγρίου/Πολιτικός Μηχανικός, MSc

Σημαντικοί παράμετροι  για την διαμόρφωση αντισεισμικής πολιτικής στην χώρα μας, είναι η παλαιότητα, η συντήρηση των κτιρίων και η αυθαίρετη δόμηση. Έχουν δηλωθεί πάνω από 500.000 αυθαίρετα κτίρια κατηγορίας 5. Τι έχει γίνει σχετικά με την απαίτηση του νόμου για την υποβολή της στατικής μελέτης;  Δέσμη μέτρων αντισεισμικής προστασίας, με προτεραιότητα τις περιοχές που βρίσκονται στην ζώνη σεισμικής επικινδυνότητας ΙΙΙ.

Ο πρόσφατος καταστροφικός σεισμός σε Τουρκία και Συρία αποτέλεσε την αφορμή να ανοίξει ο διάλογος, για να αφυπνιστεί η πολιτεία, ώστε να επανεξετάσει την αντισεισμική πολιτική στη χώρα μας, η οποία με τα χρόνια και λόγω της οικονομικής κρίσης, έχει ατονήσει.

Είναι η κατάλληλη ώρα να χαράξουμε αντισεισμική πολιτική με έναν τρόπο ολιστικό, αντιμετωπίζοντας συνολικά το πρόβλημα της θωράκισης του κτιριακού δυναμικού, στα πρότυπα της πρόληψης και όχι της εκ των υστέρων αποκατάστασης μετά από τεράστιες απώλειες. Είναι η ώρα να πείσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση για την αναγκαιότητα της αντισεισμικής πολιτικής της, ώστε να χαραχτούν πολιτικές και να εγκριθούν προγράμματα χρηματοδότησης για την θωράκιση των κτιρίων.

Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι ως χώρα έχουμε έναν πολύ καλό αντισεισμικό κανονισμό, ο οποίος δημιουργήθηκε σταδιακά, με βαθμιαίες αλλαγές μετά από μακρά αλλά και επώδυνη εμπειρία που αποκτήθηκε από τους συχνούς σεισμούς που πλήττουν την χώρα μας, μερικοί εκ των οποίων καταστροφικοί, με απώλεια ζωών αλλά και τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις.

Έτσι μετά τον πρώτο αντισεισμικό κανονισμό του 1959, που ακολούθησε τον καταστροφικό σεισμό της Κεφαλονιάς, είχαμε την εφαρμογή των πρόσθετων άρθρων στον Αντισεισμικό του 1984  μετά τον ισχυρό σεισμό στις Αλκυονίδες.

Με εφαρμογή αυτών των πρόσθετων άρθρων ανακατασκευάστηκε και η Καλαμάτα μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1986. Στην συνέχεια είχαμε τον νέο αντισεισμικό (ΝΕΑΚ 1993) και μετά τον σεισμό της Αθήνας τον  ΕΑΚ 2000 καθώς και τον κανονισμό επεμβάσεων (ΚΑΝΕΠΕ) και τον κανονισμό για τα κτίρια με τοιχοποιία (ΚΑΔΕΤ).

Οι σύγχρονοι Αντισεισμικοί Κανονισμοί, δίδουν την ελπίδα ότι οι νέες αντισεισμικές κατασκευές θα συμπεριφερθούν πολύ καλύτερα στους μελλοντικούς σεισμούς, αλλά δεν μπορούμε να εφησυχάζουμε, εάν μέσα από ένα ολιστικό πλαίσιο δεν αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που είναι καθοριστικά για την στατική επάρκεια του συνόλου του κτιριακού δυναμικού της χώρας, έτσι ώστε να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μεγάλα συμβάντα με τις λιγότερες δυνατές συνέπειες.

Η σεισμική αντοχή ενός κτιρίου, είναι ανάλογη του τρόπου με τον οποίο σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε, λαμβάνοντας υπόψη το σχήμα του κτιρίου, τον τρόπο κατασκευής των θεμελίων του, την εσωτερική δομή του και φυσικά την σεισμική επιτάχυνση εδάφους για την οποία έχει επιλεγεί να σχεδιαστεί και να μελετηθεί. Αυτή η επιλογή καθορίζεται από την πολιτεία με τον καθορισμό των σεισμικών ζωνών και των αντίστοιχων σεισμικών συντελεστών και προκύπτει μετά από στάθμιση πολλών παραγόντων, όπου σταθμίζονται από την μια η ανθρώπινη ζωή και το κόστος απώλειας της και από την άλλη το οικονομικό κόστος της κατασκευής και ποιο μπορεί να είναι το αποδεκτό όριο, που δεν θα οδηγήσει σε απαγορευτικά ύψη κατασκευής.

Σημαντικοί παράμετροι  που πρέπει να διερευνηθούν για την διαμόρφωση αντισεισμικής πολιτικής στην χώρα μας, είναι η παλαιότητα των κτιρίων, η αυθαίρετη δόμηση και η συντήρηση των κτιρίων.

-«Tο μεγαλύτερο θέμα εντοπίζεται με τα παλαιότερα κτίρια της δεκαετίας του 50. Επίσης τα κτίρια που σχεδιάσθηκαν πριν τα πρόσθετα άρθρα του 1984 είναι πιο ευάλωτα, ενώ τα κτίρια που σχεδιάστηκαν με τους μετά το 1985 και 1995 αντισεισμικούς κανονισμούς, κατά κανόνα υπερτερούν σημαντικά ως προς την αντισεισμική τους ασφάλεια, σε σχέση με τα παλαιότερα κτίρια».

Παλαιότητα: Με βάση την απογραφή των κτιρίων του 2011 τονίζεται ότι ο αριθμός των κτιρίων της χώρας ανήλθε σε 4.105.637 κτίρια. Το μεγαλύτερο ποσοστό των κτιρίων (704.340 κτίρια) κατασκευάστηκε την περίοδο 1971-1980 (ποσοστό 17,2%). Τα αμέσως επόμενα ποσοστά είναι 15,6% (639.475 κτίρια) που κατασκευάστηκαν την χρονική περίοδο 1961-1970 και 14% (573.250 κτίρια) που κατασκευάστηκαν την περίοδο 1946-1960. Με δεδομένη την εξέλιξη της θέσπισης αντισεισμικών κανονισμών στην χώρα μας προκύπτει ότι το μεγαλύτερο θέμα εντοπίζεται με τα παλαιότερα κτίρια της δεκαετίας του 50. Επίσης τα κτίρια που σχεδιάσθηκαν πριν τα πρόσθετα άρθρα του 1984 είναι πιο ευάλωτα, ενώ τα κτίρια που σχεδιάστηκαν με τους μετά το 1985 και 1995 αντισεισμικούς κανονισμούς, κατά κανόνα υπερτερούν σημαντικά ως προς την αντισεισμική τους ασφάλεια, σε σχέση με τα παλαιότερα κτίρια.

-«Με τους νόμους 4178/13 και 4495/17 υποβλήθηκαν πάνω από 2.000.000 υπαγωγές αυθαίρετων εκ των οποίων πάνω από 500.000 κτίρια είναι κατηγορίας 5. Δεν έχουμε καμιά γνώση και παρακολούθηση μέσα από την πλατφόρμα υπαγωγής των αυθαιρέτων, για την κάλυψη  της απαίτησης του νόμου σχετικά με την υποβολή της  στατικής μελέτης».

Αυθαίρετη δόμηση: Το γεγονός ότι οι νόμοι τακτοποίησης αυθαίρετων θεσπίστηκαν μέσα στην περίοδο οικονομικής κρίσης, συνέβαλε στην έκπτωση των απαιτήσεων αντισεισμικού έλεγχου στο σύνολο των αυθαίρετων κατασκευών. Με τους νόμους 4178/13 και 4495/17 υποβλήθηκαν πάνω από 2.000.000 υπαγωγές αυθαίρετων εκ των οποίων πάνω από 500.000 κτίρια είναι κατηγορίας 5 δηλαδή εξ’ ολοκλήρου αυθαίρετα ή με υπερβάσεις δόμησης πάνω από το 40% της επιτρεπόμενης δόμησης αλλά και κατηγορίας 4 που πολλά εξ’ αυτών αφορούν όμως αυθαίρετες προσθήκες ενός ή και περισσότερων ορόφων.

Για τα κτίρια που εντάχθηκαν με τον Ν. 4178/13 προβλέπετο η σύνταξη του δελτίου δομικής τρωτότητας, που αποτελεί μια πρώτη προσέγγιση, αλλά δεν αποτελεί  στατική  μελέτη επάρκειας.

Σύμφωνα με τον Ν. 4495/17 για τον στατικό έλεγχο των παραβάσεων απαιτείται μελέτη στατικής επάρκειας που πραγματοποιείται για κάθε κατασκευή, εκτός των περιπτώσεων των κατηγοριών 1, 2 και 3 του άρθρου 96 (δηλαδή τα κτίρια προ του 75 και προ του 83). Η μελέτη στατικής επάρκειας μπορεί να υποβάλλεται μέσα σε προθεσμία τριών (3) ετών από την ημερομηνία υπαγωγής για τα κτίρια σπουδαιότητας Σ4, Σ3 και πέντε (5) ετών για τα κτίρια σπουδαιότητας Σ2.

Δεν έχουμε καμιά γνώση και παρακολούθηση μέσα από την πλατφόρμα υπαγωγής των αυθαιρέτων, για την κάλυψη αυτής της απαίτησης του νόμου σχετικά με την υποβολή της  στατικής μελέτης, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να επανεξεταστεί η απαλλαγή από τη στατική μελέτη που προβλέπεται για κτίρια κατηγορίας 1 και 2.

-«Πρέπει να πραγματοποιείται συστηματική παρακολούθηση από τους μηχανικούς. Δεν γνωρίζουμε, εάν και σε ποια κλίμακα, υπάρχουν άστοχες ή και επικίνδυνες παρεμβάσεις, στον βαθμό που δεν υπάρχει υποχρεωτική περιοδική επιθεώρηση των κτιρίων».

Συντήρηση: Είναι γεγονός ότι τα κτίρια χρειάζονται συντήρηση. Τα υλικά κατασκευής έχουν μειωμένη αντοχή λόγω της γήρανσης των σκυροδεμάτων αλλά και της διάβρωσης του οπλισμού. Σήμερα οι παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του σκυροδέματος είναι αναγνωρισμένοι και πλήθος μεθόδων πρόληψης, επιβράδυνσης και αποκατάστασης των φθορών έχουν αναπτυχθεί. Ωστόσο, πρέπει να πραγματοποιείται συστηματική παρακολούθηση από τους μηχανικούς.

Επίσης επεμβάσεις όπως η αλλαγή χρήσης στο ισόγειο, η αφαίρεση τοίχων σε ορόφους μπορούν να συμβάλλουν στην τρωτότητα του κτιρίου. Δεν γνωρίζουμε, εάν και σε ποια κλίμακα, υπάρχουν άστοχες ή και επικίνδυνες παρεμβάσεις, στον βαθμό που δεν υπάρχει υποχρεωτική περιοδική επιθεώρηση των κτιρίων.

Πράγματι, είναι εξαιρετικά δαπανηρή η επένδυση σε σεισμική ενίσχυση από τη στιγμή που έχει κατασκευαστεί ένα κτίριο, και λειτουργεί και υπεισέρχονται μια σειρά από εμπόδια που σχετίζονται με την πολυιδιοκτησία, την πιθανή αναγκαιότητα για  διακοπή χρήσης στο στάδιο της επισκευής και γι’ αυτό και «αναπόφευκτα γίνονται επιλογές με κριτήριο το πρόσκαιρο οικονομικό όφελος» γιατί οι άνθρωποι δυστυχώς ξεχνούμε γρήγορα το διακύβευμα, που στην περίπτωση των σεισμών, αφορά την ίδια μας την ζωή.

Είναι προφανές ότι πρέπει να ξανασυζητήσουμε με νηφαλιότητα και υπευθυνότητα, για να αντιμετωπίσουμε τις αβεβαιότητες και επισφάλειες στην αντοχή των κτιρίων μας, δημόσιων και ιδιωτικών, παλαιών αλλά και νεότερων, τακτοποιημένων, αυθαίρετων ή όχι, με μια συνολική δέσμη μέτρων που να συνιστούν αντισεισμική πολιτική που να καλύπτει το κτιριακό δυναμικό της χώρας.

Δέσμη μέτρων αντισεισμικής προστασίας με προτεραιότητα τις περιοχές που βρίσκονται στην ζώνη σεισμικής επικινδυνότητας ΙΙΙ

-Ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Θωρακίζω» με χρηματοδότηση της αντισεισμικής θωράκισης των υφιστάμενων κτιρίων προ 85, για χώρους συνάθροισης κοινού αλλά και κατοικίες.

-Άμεση σύνδεση του προγράμματος εξοικονομώ με το πρόγραμμα θωρακίζω Προϋπόθεση για την χρηματοδότηση ενεργειακής αναβάθμισης, για τα κτίρια προ του 85, στην ζώνη επικινδυνότητας 3, ο έλεγχος στατικής επάρκειας του κτιρίου.

-Προγράμματα με κρατική αρωγή και άτοκα δάνεια στα κτίρια προ του 85, όπου απαιτείται στατική ενίσχυση, αντίστοιχα με αυτά που χορηγούνται στις περιπτώσεις που κτίρια χαρακτηρίζονται ως κατεδαφιστέα η επισκευαστέα, μετά από σεισμούς, γιατί η πρόληψη είναι πάντα καλύτερη από την θεραπεία.

-Απαλλαγή από ΦΠΑ και έκπτωση από φορολογητέο εισόδημα για όσους προβαίνουν σε εργασίες στατικής ενίσχυσης των κτιρίων τους

-Καταγραφή μέσω της πλατφόρμας των υπαγωγών που τηρείται στο ΤΕΕ, των αυθαιρέτων που έχουν υποβάλει στατική μελέτη και αυτών που υπολείπονται

-Απαίτηση υποβολής στατικής μελέτης για την ταυτότητα κτιρίων.

-Επανεξέταση του θεσμικού πλαισίου που διέπει την στατική επάρκεια των αυθαιρέτων κατασκευών, ώστε να συμπεριλαβει στην υποχρέωση στατικής μελέτης και τα κτίρια κατηγορίας 1 και 2, αλλά και όλες τις αυθαίρετες κατασκευές που δεν έχουν νομιμοποιηθεί και είναι σε καθεστώς υπαγωγής.

-Επικαιροποιηση των ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας, λαμβάνοντας τα νέα δεδομένα από την παρακολούθηση της σεισμικής δραστηριότητας .

-Περιοδικοί έλεγχοι ανά δεκαετία στα κτήρια. Ο αρχικός σχεδιασμός της Ταυτότητας Κτιρίου προέβλεπε περιοδική επιθεώρηση όλων των υφισταμένων κτιρίων της χώρας ανά πενταετία περίπου, αλλά αντιμετωπίστηκε ως χαράτσι προς όφελος των μηχανικών.

-Άμεσος προσεισμικός έλεγχος σχολείων, νοσοκομείων, ξενοδοχείων, εργοστασίων που έχουν κατασκευαστεί πριν το 85.

-Ενεργοποίηση και συγκρότηση των Παρατηρητήριων που προβλέπονται στο Ν. 4495/17 ως υπηρεσιακής δομής ελέγχου δόμησης που θα έχει αντικείμενο τον ελεγχο του δομημένου περιβάλλοντος και την παρακολούθηση, εποπτεία, ελεγχο και υλοποίηση όλων των δράσεων που αφορούν την στατική επάρκεια, την θωράκιση των κτιρίων και γενικότερα την ασφάλεια του συνόλου του κτιριακού δυναμικού της χώρας μας.

-«Τώρα είναι η ώρα για μια γενναία αντισεισμική πολιτική για να θωρακίσουμε τα κτίρια μας απέναντι σε σεισμούς, που επιστημονικά ξέρουμε ότι θα συμβούν και γιατί μόνο η πρόληψη και η έγκαιρη λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων θα μας εξασφαλίσει την βιωσιμότητα».

*Αγρίου Σταυρούλα, Πολιτικός Μηχανικός, MSc, Μέλος Κεντρικής Αντιπροσωπείας ΤΕΕ