Αυθαίρετα: ποιός θα προστατέψει το δομημένο περιβάλλον;

Της Σταυρούλας Αγρίου* Πολιτικός Μηχανικός Msc

stagriou@gmail.com

Αλλάζουν βασικές διατάξεις του νόμου για την αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης, χωρίς επί επτά χρόνια να έχουν εφαρμοστεί και δοκιμαστεί, ώστε να προκύψει η ανάγκη τροποποίησής τους. Από τις Περιφέρειες και τους Δήμους, η αρμοδιότητα του ελέγχου της  αυθαίρετης δόμησης μεταφέρεται στο σύνολό της στη Γενική Διεύθυνση Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

-Δεν προβλέπεται η έκδοση υπουργικής απόφασης, που να θέτει  διαφανή, αντικειμενικά κριτήρια και να περιορίζει ή εκμηδενίζει την προσωπική εκτίμηση, που θα γίνεται στη Γενική Διεύθυνση Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, για αξιολόγηση, προτεραιοποίηση και διαχείριση των καταγγελιών αυθαιρέτων.

-Παραμένει αδιευκρίνιστη η διαχείριση των αυθαιρέτων, που αφορούν στις καθημερινές πολεοδομικές παραβάσεις, οι οποίες συμβαίνουν σε όλη την επικράτεια και δεν θα προτεραιοποιούνται, οι οποίες κατά το πλείστον αφορούν αυθαίρετες εργασίες σε υφιστάμενες κατασκευές, όπως κλείσιμο ημιυπαιθρίων, μετατροπή χώρων πιλοτής σε κλειστούς χώρους καταστημάτων ή κατοικιών, προσθήκες ορόφων, σοφιτών, αυθαίρετες περιφράξεις και διάφορες άλλες πολεοδομικές παραβάσεις του οικοδομικού και κτιριοδομικού κανονισμού.

Για άλλη μια φορά, για πολλοστή φορά, επιχειρείται η τροποποίηση της ισχύουσας  νομοθεσίας, για την αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης, χωρίς καμία αναφορά στα προβλήματα που έρχεται να επιλύσει. Με το σχέδιο νόμου στο μέρος Β’ «έλεγχος και καταπολέμηση της αυθαίρετης δόμησης», τροποποιείται ο  ν.4495/17 και ουσιαστικά συγκεντρώνονται όλες οι σχετικές αρμοδιότητες στο κεντρικό επίπεδο της διοίκησης (Γενική Διεύθυνση Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών, Διεύθυνση Εφαρμογής Σχεδιασμού και Ελέγχου Δομημένου Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ).

Σκοπιμότητα  της τροποποίησης του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου

Η τροποποίηση ενός νόμου,  μπορεί να είναι και επιβεβλημένη, ιδίως όταν επιτάσσεται για λόγους βελτίωσης, διόρθωσης ρυθμίσεων οι οποίες δοκιμάστηκαν αρκετό χρονικό διάστημα, αναλύθηκαν  τα  ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία που προέκυψαν κατά το στάδιο εφαρμογής, και μετά από την απαιτούμενη αξιολόγηση, δημιουργήθηκε η ανάγκη διόρθωσης, προκειμένου να επιτευχθεί  ένα καλύτερο αποτέλεσμα για τον επιδιωκόμενο κάθε φορά στόχο.

Με στόχο λοιπόν τον έλεγχο και την καταπολέμηση της αυθαίρετης δόμησης και την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος, συντάχθηκε το 2017 το κεφάλαιο Α του ν.  4495, ο οποίος ψηφίστηκε από την ευρεία πλειοψηφία της Βουλής. Ο νόμος  4495/17 προέβλεπε την σύσταση των Παρατηρητηρίων ως  καθετοποιημένης  δομής  ελέγχου του δομημένου περιβάλλοντος, με την διάρθρωσή του να αποτελείται από την Διεύθυνση ελέγχου Δόμησης (Κεντρικό Παρατηρητήριο) στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, τα Περιφερειακά Παρατηρητήρια στην έδρα κάθε Περιφέρειας και τα Τοπικά στην έδρα κάθε Περιφερειακής ενότητας. Η αρμοδιότητα παραχωρήθηκε στις Περιφέρειες, δεδομένου ότι η αδειοδοτηση της δόμησης έχει εκχωρηθεί στους Δήμους  και συντελείται μέσα από τις Πολεοδομικές Υπηρεσίες, για να μην υπάρχει ταύτιση αδειοδοτικης  και ελεγκτικής αρχής.

Οι διατάξεις του νόμου που αφορούσαν την αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης, ουδέποτε εφαρμόστηκαν αν και παρήλθαν 7 χρόνια, αφού τα παρατηρητήρια δεν συστάθηκαν, δεν συγκροτήθηκαν και επομένως  ουδέποτε δοκιμάστηκαν, ώστε να προκύψει η ανάγκη τροποποίησής

Επιπροσθέτως σήμερα το επιτελικό κράτος δεν διαθέτει κανένα στοιχείο , δεδομένου ότι δεν υπάρχει καμιά καταγραφή, των αυθαιρέτων που υπάρχουν σε όλη την χώρα, ανά περιφέρεια, ανά Δήμο, ανά Δημοτική ενότητα και έχουν κατασκευαστεί μετά το 2011. Επομένως δεν διαθέτει  τα στοιχεία, ποσοτικά και ποιοτικά, δηλαδή αν η αυθαίρετη δόμηση που πραγματοποιείται σήμερα εντοπίζεται σε νέες κατασκευές ή σε προσθήκες, σε εντός ή εκτός σχεδίου, δεν γνωρίζει την χρήση τους και το μέγεθος  τους, για να προβεί σε αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης και τον τρόπο παρέμβασης του.

Τα αυθαίρετα, που έχουν καταγραφεί στην  πλατφόρμα που τηρεί το ΤΕΕ  αφορούν αυτά που κατασκευάστηκαν πριν τις 28.7.2011  και  επεξεργάζονται μέσα από τις μελέτες των ΤΠΣ, που εκπονούνται αυτή την περίοδο και θα είναι διαθέσιμα προς αξιολόγηση και εξαγωγή συμπερασμάτων μετά την παράδοση του Α σταδίου των ΤΠΣ.

Τι συμβαίνει σήμερα με τον έλεγχο της αυθαίρετης δόμησης

Δεδομένης  της μη συγκρότησης των Παρατηρητηρίων και της εφαρμογής του ν 4495/17,  ο έλεγχος της αυθαίρετης δόμησης σήμερα πραγματοποιείται από τις κατά τόπους πολεοδομίες που ανήκουν στους Δήμους, που με δεδομένη την δραματική υποστελεχωση τους (πολεοδομίες με 1 ή 2 άτομα και σε κάθε περίπτωση κατά πολύ υπολειπόμενων των οργανικών θέσεων), ο έλεγχος  είναι από πλημμελής έως ανύπαρκτος, με σωρεία καταγγελιών να εκκρεμούν, υποθέσεις να συσσωρεύονται στα ΣΥΠΟΘΑ για την εξέταση των ενστάσεων , ενώ η  υλοποίηση των  κατεδαφίσεων των αυθαιρέτων από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις είναι σπάνιες.

Στο ερώτημα γιατί έχει διαμορφωθεί  αυτή η κατάσταση και πως θεραπεύεται, το ΥΠΕΝ απαντά  με την συγκέντρωση όλων των αρμοδιοτήτων  σε αυτό,  χωρίς να εξετάζει, και να καταθέτει  ποιοι είναι οι λόγοι της αναποτελεσματικότητας, αν οφείλονται σε έλλειψη στελέχωσης η ανεπάρκειας των εμπλεκομένων μέχρι σήμερα υπηρεσιών , σε μη διάθεση των απαιτούμενων πόρων και μέσων  η σε έλλειψη  βούλησης. Δεν απαντά γιατί δεν συγκροτεί την καθετοποιημένη δομή των παρατηρητηρίων, προκειμένου να ασκήσει το σύνολο των αρμοδιοτήτων που τους αποδίδεται  για την εποπτεία και την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος, όπως η αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης, η παρακολούθηση της εξέλιξης του χωρικού σχεδιασμού, η εποπτεία για την συγκρότηση και λειτουργία των συλλογικών οργάνων, η μέριμνα για την λειτουργία του θεσμού της ΜΣΔ, η αξιοποίηση επιχειρησιακών δεδομένων ,κλπ

Εφαρμοσιμότητα του νόμου

Στο άρθρο 53 μεταφέρεται, στο σύνολό της, η αρμοδιότητα του ελέγχου της  αυθαίρετης δόμησης στη Γενική Διεύθυνση Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

-Είναι εφικτό η Δ/νση αυτή, η οποία θα έχει στην ευθύνη της όλη την χώρα, να μπορεί να προβαίνει σε χιλιάδες ελέγχους και να διεκπεραιώνει σε εύλογο χρόνο τις προβλεπόμενες σύνθετες διαδικασίες, που απαιτούν διερεύνηση όλων των στοιχείων των φακέλων των οικοδομικών αδειών, (που μέχρι σήμερα, παρά τις συνεχείς εξαγγελίες δεν έχουν ψηφιοποιηθεί), χωρίς την υποστήριξη των κατά τόπους δομών;

-Γιατί η Δ/νση του Υπουργείου θα διεκπεραιώνει το σύνολο των υποθέσεων πιο γρήγορα και αποτελεσματικά από τις περιφερειακές και  τοπικές δομές της Αυτοδιοίκησης;

Στο άρθρο 57 (125Β του 4495/17), προβλέπεται η δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας για τον εντοπισμό αυθαιρέτων με χρήση δορυφορικών εικόνων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών, από το ΤΕΕ. Στην πραγματικότητα ο εντοπισμός και ο έλεγχος της αυθαίρετης δόμησης προβλέπεται να διενεργείται  κεντρικά από μια διεύθυνση του ΤΕΕ, η οποία δεν εντάσσεται σε ιεραρχική διοικητική δομή. Ο έλεγχος όμως, η παρακολούθηση και η προστασία του δομημένου περιβάλλοντος είναι υποχρέωση της πολιτείας καθώς και  ο αυτεπάγγελτος έλεγχος και αυτός μόνο από υπηρεσιακές δομές περιφερειακές και τοπικές, κατάλληλα στελεχωμένες και με τα εργαλεία που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες, μπορεί να επιτευχθει αποτελεσματικά.

-Είναι εφικτό ο εντοπισμός των αυθαιρέτων, να γίνεται πιο άμεσα από το ΤΕΕ σε όλη την επικράτεια από ότι από την κάθε Περιφέρεια (Περιφερειακά παρατηρητήρια), που γνωρίζει καλύτερα  τις περιοχές στις οποίες πρέπει να εστιάσει την παρακολούθηση;

Στο άρθρο 58 (125Γ του 4495/17) προβλέπεται Ενιαίο Ηλεκτρονικό Σύστημα Καταγγελιών το οποίο θα τηρεί το ΤΕΕ και στο άρθρο 59 (125 Δ του 4495/17)  προβλέπεται η διαδικασία υποβολής καταγγελιών στο Ενιαίο Σύστημα, που απαιτεί από τους πολίτες μια επίπονη διαδικασία που θα πρέπει να δαπανήσουν χρόνο, χρήμα και να διαθέτουν ψηφιακές δεξιότητες για την υποβολή καταγγελίας που αφορά γνωστοποίηση αυθαίρετης δόμησης

-Είναι εφικτό να ζητούμε από τον πολίτη πχ  για να καταγγείλει το κλείσιμο τμήματος pilotis, μιας αυθαίρετης εργασίας με δυσμενέστατες συνέπειες στην λειτουργία της πόλης, να πληρώσει το παράβολο των 150 ευρώ, να αναζητήσει στοιχεία, να δαπανήσει χρήματα για να εξουσιοδοτήσει μηχανικό η δικηγόρο  για να τεκμηριώσει την καταγγελία;

Στο άρθρο 60 (125 Ε του 4495/17)  προβλέπεται η  αξιολόγηση, προτεραιοποίηση και διαχείριση των καταγγελιών από την κεντρική Δ/νση. Γεννά  εύλογα ερωτηματικά και ανησυχίες η προβλεπόμενη διαδικασία, όσον αφορά τα κριτήρια που θα λαμβάνονται υπόψη, τα οποία είναι γενικά και  αόριστα, αφήνοντας πολύ μεγάλο περιθώριο υποκειμενικής κρίσης κάθε φορά, αναφορικά  με το  μέγεθος, την χρήση  αυθαιρέτου, ποια είναι η επιβάρυνση ανάλογα  με την τοποθεσία του αυθαιρέτου  ( αρχαιολογικοί χώροι, ζώνη παραλίας, απόσταση από θάλασσα, προστατευόμενες περιοχές natura, γη υψηλής παραγωγικότητας κλπ). Σημειώνεται ότι δεν προβλέπεται ούτε η έκδοση υπουργικής απόφασης που να θέτει  διαφανή, αντικειμενικά κριτήρια και να περιορίζει η εκμηδενίζει την προσωπική εκτίμηση.

Σε κάθε περίπτωση παραμένει αδιευκρίνιστη η  διαχείριση των αυθαιρέτων, τα οποία δεν αφορούν μεγάλα  νέα αυθαίρετα, αλλά καθημερινές πολεοδομικές παραβάσεις που συμβαίνουν σε όλη την επικράτεια, και δεν θα προτεραιοποιούνται, οι οποίες όμως έχουν δυσμενέστατες επιπτώσεις στο δομημένο περιβάλλον, στην ποιότητα ζωής των κατοίκων, στην προσαρμογή στην κλιματική ουδετερότητα κλπ. Οι καταγγελίες  που υποβάλλονται  καθημερινά στις πολεοδομίες, δεν αφορούν μόνο νέα αυθαίρετα, μεγάλα ή μικρά, αλλά κατά το πλείστον αφορούν αυθαίρετες εργασίες σε υφιστάμενες κατασκευές όπως κλείσιμο ημιυπαιθρίων, μετατροπή χώρων πιλοτής σε κλειστούς χώρους καταστημάτων ή κατοικιών, προσθήκες ορόφων, σοφιτών, αυθαίρετες περιφράξεις,  και διάφορες άλλες πολεοδομικές παραβάσεις του οικοδομικού και κτιριοδομικού κανονισμού.

Η ψηφιοποίηση της διαδικασίας είναι αναμφίβολα μια θετική εξέλιξη, όμως οι πλατφόρμες είναι ένα καλό εργαλείο, είναι αναγκαία συνθήκη αλλά όχι ικανή, γεγονός που αποδείχτηκε και από την λειτουργία του e-adeies, που δεν έλυσε τα  προβλήματα αδειοδότησης, αφού αυτά συνεχώς εντείνονται με τους χρόνους αναμονής για την έκδοση βεβαιώσεων όρων δόμησης και προεγκρίσεων να είναι πολλαπλάσιοι των προβλεπόμενων από τον νόμο. Απαιτείται πρωτίστως, συνεχής αξιοποίηση και αξιολόγηση των δεδομένων που παρέχονται από τις πλατφόρμες, στελεχωμένες υπηρεσίες, σταθερό πολεοδομικό πλαίσιο, που θα εφαρμόζεται από όλους το ίδιο και δεν θα επιδέχεται καμιάς αμφισβήτησης και διαφορετικής ερμηνείας και το κυριότερο  δεν θα είναι  σε σύγκρουση και αντιπαράθεση με την νομολογία.

Στο άρθρο 61( 125ΣΤτου 4495/17) προβλέπεται η διαδικασία ελέγχου και αυτοψιών

-Είναι εφικτό, η αποστολή κλιμακίων ελέγχου να γίνεται από το Υπουργείο, αντί από  τα κατά τόπους τμήματα (τοπικά παρατηρητήρια), που θα έχουν πιο έγκαιρη επέμβαση επί τόπου και θα μπορούν να προλάβουν την δημιουργία αυθαίρετων τετελεσμένων εργασιών και με λιγότερο η και μηδαμινό κόστος μεταφοράς για την διενέργεια αυτοψιών;

Διαφορετικά κινδυνεύει να περιοριστεί ο έλεγχος σε επιλεγμένες περιοχές, σε επικοινωνιακού χαρακτήρα στοχευμένες παρεμβάσεις (τύπου Μυκόνου).

-Είναι εφικτό η διαδικασία ελέγχου και αυτοψιών  που απαιτούνται από τον εντοπισμό του αυθαιρέτου μέχρι την επιβολή προστίμου, την νομιμοποίηση αν αυτή είναι δυνατή  ή την κατεδάφιση, που απαιτεί μια σειρά από ενέργειες,  όπως τον έλεγχο για την διαπίστωση της αυθαιρεσίας και την καταγραφή της, τον υπολογισμό του προστίμου, την επιβολή του προστίμου, την εξέταση της συνήθως υποβαλλόμενης ένστασης για λανθασμένη μέτρηση ή λανθασμένη εκτίμηση της αυθαιρεσίας ή αμφισβήτηση του τρόπου υπολογισμού του προστίμου, στην συνέχεια τον καταλογισμό, την αποστολή στο Δημόσιο ταμείο, την αποστολή για κατεδάφιση, την υλοποίηση της κατεδάφισης, να πιστεύουμε ότι θα  διενεργούνται για το σύνολο των αυθαιρέτων εργασιών της χώρας από μια κεντρική γενική Διεύθυνση;

Ποια η Συνταγματικότητα της ρύθμισης

Το ισχύον Σύνταγμα του 1975 στο άρθρο 101 ορίζει ότι: «η διοίκηση του κράτους οργανώνεται σύμφωνα με το αποκεντρωτικό σύστημα», τα περιφερειακά όργανα έχουν γενική αποφασιστική αρμοδιότητα για τις υποθέσεις της περιφέρειας τους, ενώ τα κεντρικά όργανα παρέχουν την γενική  κατεύθυνση, το συντονισμό και τον έλεγχο των πράξεων των περιφερειακών οργάνων» .Στο άρθρο 102 διατυπώνεται «ότι η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων ανήκει στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού».

Συνεπώς η χάραξη στρατηγικής και εποπτείας είναι αρμοδιότητα του κράτους, καθώς και η χορήγηση κατευθύνσεων, όμως η αυτοδιοίκηση ως  η εγγύτερη μορφή διακυβέρνησης προς τον πολίτη που στηρίζεται στην αρχή της επικουρικότητας, είναι αυτή που οφείλει να είναι υπεύθυνη για την υλοποίηση των στρατηγικών και πολιτικών για βιώσιμο περιβάλλον, που θα το προστατεύουν από την συνεχή κακοποίηση και υποβάθμιση.

Με αυτό το πρίσμα η άσκηση της αρμοδιότητας ελέγχου της δόμησης παραχωρήθηκε με τον 4495/17 στα Περιφερειακά και τα Τοπικά Παρατηρητήρια (άρθρο 2 ,3) και με σκοπό την ενεργό συμμετοχή των θεσμών στην προσπάθεια προστασίας του Περιβάλλοντος,  συστάθηκαν και τα Συμβούλια παρακολούθησης Δομημένου περιβάλλοντος (άρθρο 3), με συμμετοχή της Αυτοδιοίκησης Α και Β βαθμού (ΕΝΠΕ,ΚΕΔΕ,) εκπροσώπων του ΤΕΕ και των επιστημονικών συλλόγων της χώρας (Αρχιτεκτόνων, Πολεοδόμων, Πολιτικών Μηχανικών, Τοπογράφων), καθώς και εκπροσώπων της Πανεπιστημιακής κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών και προβλέφθηκε η υποχρέωση σύνταξης ετήσιων εκθέσεων στην Βουλή.

Με δεδομένο ότι η αποκέντρωση είναι ευθέως ανάλογη της ανάπτυξης και της αποτελεσματικότητας, το κράτος οφείλει να δείξει έμπρακτα με εμβάθυνση και όχι αποδυνάμωση, την εμπιστοσύνη του στην Αυτοδιοίκηση, αποδίδοντας της τους απαιτούμενους πόρους για την αποτελεσματική  άσκηση των αρμοδιοτήτων της.

Η χώρα μας αξίζει ένα δομημένο περιβάλλον, εφάμιλλο του φυσικού της περιβάλλοντος και γι αυτό απαιτείται σταθερή πολιτική, με ενεργό ρόλο στην προσπάθεια αυτή της  Τοπικής Αυτοδιοίκησης , της κοινωνίας των πολιτών, για ένα βιώσιμο περιβάλλον και καλύτερη ποιότητα ζωής στους τόπους που αυτοί διαβιούν.  

*Σταυρούλα Αγρίου

Πολιτικός Μηχανικός Msc,

 Μέλος της Κεντρικής Αντιπροσωπείας ΤΕΕ

Αντιπρόεδρος Συλλόγου Πολιτικών Μηχανικών Ελλάδας

Υποψήφια στις εκλογές ΤΕΕ για την Κεντρική Αντιπροσωπεία ΤΕΕ, με την παράταξη ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟ ΤΕΕ