Αιγαίο: τρεις προτάσεις για μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό μοντέλο

Του Χάρη Δούκα*

Ενεργειακή Ασφάλεια και Γεωπολιτική στο Αιγαίο.

«Σε τριάντα χρόνια από τώρα η Εποχή του Πετρελαίου θα φτάσει στο τέλος της, όχι επειδή θα έχουμε έλλειψη πετρελαίου αλλά επειδή δεν θα υπάρχουν αγοραστές. Το πετρέλαιο θα ξεμείνει στο έδαφος».

Η δήλωση αυτή έγινε το 2000 από τον πρόσφατα εκλιπόντα Αχμέτ Ζακί Γιαμανί (απεβίωσε στις 23/2/21), που ήταν Υπουργός Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας για πάνω από δύο δεκαετίες. 

Μπορούμε σήμερα, λίγα χρόνια πριν ολοκληρωθεί η «προφητεία» του Γιαμανί, να αναζητήσουμε νέες ρεαλιστικές λύσεις, υπερβαίνοντας τη δύσκολη συζήτηση της εξόρυξης υδρογονανθράκων στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο που κορυφώνει τις εντάσεις με την Τουρκία; 

Ναι, αν προχωρήσουμε με αποφασιστικότητα στη μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό μοντέλο στο Αιγαίο, φιλικό στο κλίμα και στο περιβάλλον, μέσα από την κατάλληλη αξιοποίηση, με ολοκληρωμένο σχέδιο, του τεράστιου δυναμικού στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). 

Ακολουθούν τρεις συγκεκριμένες προτάσεις.

Γεωθερμία

Κατ’ αρχάς, η αξιοποίηση του μέχρι σήμερα «ξεχασμένου» γεωθερμικού δυναμικού.

Η γεωθερμία μπορεί να αποτελέσει ενέργεια βάσης, προσφέροντας καθαρή ηλεκτρική ενέργεια όλο το 24-ωρο, χωρίς τις διακυμάνσεις εξαιτίας των καιρικών συνθηκών, όπως είναι η ηλιοφάνεια και η ένταση των ανέμων.

Γεωθερμικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ισλανδία, η Ιταλία και η Κροατία έχουν πολύ υψηλό συντελεστή αξιοποίησης (προσεγγίζει έως και το 90%), τη στιγμή που ο συντελεστής αξιοποίησης άλλων ΑΠΕ είναι αρκετά χαμηλότερος (μία υδροηλεκτρική μονάδα προσεγγίζει το 70%, ενώ οι ηλιακές και αιολικές μονάδες φθάνουν στο 35%).

Επιπλέον, η αξιοποίηση της μπορεί να υποβοηθήσει και τον σημαντικό στόχο της διαφύλαξης της ελληνικής φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.

Εφ’ όσον υπάρξει συνετός σχεδιασμός, η οπτική όχληση που δημιουργεί είναι ελάχιστη και τοπικά περιορισμένη, διότι απαιτεί περιορισμένη έκταση γης και ελάχιστα συνοδά έργα (συγκριτικά πάντα με φωτοβολταϊκά και αιολικά συστήματα).

Η αξιοποίησή της μπορεί να επιφέρει ουσιαστικά οικονομικά οφέλη για όσες τοπικές κοινωνίες την διαθέτουν, μέσω του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων.

Αυτός ο θεσμός προτείνεται για την αξιοποίηση του μεγαλύτερου, μέχρι σήμερα γνωστού, γεωθερμικού πεδίου μέσης και υψηλής ενθαλπίας, αυτό του νησιωτικού συμπλέγματος Μήλου-Κιμώλου-Πολυαίγου, μέσω και της κατασκευής των απαραίτητων υποδομών διασύνδεσής του με τη Σαντορίνη και την Σύρο.

Το πεδίο αυτό μπορεί να καλύψει περίπου το ήμισυ των ενεργειακών αναγκών των Κυκλάδων.

Αιολική Ενέργεια

Η δεύτερη πρόταση αφορά στην αξιοποίηση του πλούσιου αιολικού δυναμικού του Αιγαίου για παράκτια αιολικά πάρκα, σε ορισμένες βραχονησίδες, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις σεβασμού της βιοποικιλότητας.

Στη Δανία, στις Κάτω Χώρες (Ολλανδία, Βέλγιο και Λουξεμβούργο) και στη Γερμανία σχεδιάζονται αντίστοιχες εφαρμογές σε τεχνητά νησιά, στη μέση της Βόρειας Θάλασσας.

Ένα σχετικό έργο για τον ελληνικό χώρο, που έχει ήδη ενταχθεί στον κατάλογο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού των Διαχειριστών Συστημάτων Ηλεκτρικής Ενέργειας (ENTSO-E) ως ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, είναι η ηλεκτρική διασύνδεση “South-Aegean Interconnector”, που αφορά στη διασύνδεση βραχονησίδων του Αιγαίου με την Κρήτη και την Αττική.

Με τη συμμετοχή ιδιωτών αλλά και κατοίκων των ακριτικών μας νησιών, θα μπορούσε να προχωρήσει η ανάπτυξη αυτού και άλλων αντίστοιχων πρωτοβουλιών, με αιολικά σε σταθερό έδαφος σε συγκεκριμένες βραχονησίδες.

Θαλάσσια Αιολική Ενέργεια

Η τρίτη πρόταση αφορά στη θαλάσσια αιολική ενέργεια, που αναμένεται να είναι η σημαντικότερη πηγή παραγωγής ηλεκτρισμού στην Ευρώπη το 2040.

Η προώθησή της, μέσω πλωτών ανεμογεννητριών, είναι απολύτως κατάλληλη για τα ελληνικά ύδατα.

Μάλιστα, θα μπορούσε η κατασκευή του πρώτου υπεράκτιου πλωτού αιολικού πάρκου να ανήκει σε μεγάλο ποσοστό στους κατοίκους των γειτονικών νησιών, που θα συμμετέχουν με μέρισμα στην επένδυση αυτή, όπως έκανα και στην Δανία (το πρώτο υπεράκτιο αιολικό το 2001, ανοιχτά της Κοπεγχάγης, ανήκε κατά το ήμισυ σε 8.500 μικροεπενδυτές και στη δημοτική επιχείρηση ηλεκτρισμού).

Βεβαίως, για αυτές τις τρεις προτάσεις, απαραίτητο είναι να προχωρήσουν γρήγορα οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις των νησιών, ώστε να αυξηθεί ο ηλεκτρικός τους χώρος και οι κάτοικοι, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, οι δήμοι και οι αγρότες να έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στα έργα καθαρής ενέργειας.

Τα οφέλη

Οι προτάσεις αυτές, πέρα από τα προφανή οφέλη, περιβαλλοντικά (αντικατάσταση υπαρχόντων ρυπογόνων πετρελαϊκών μονάδων) και κοινωνικά (αξιοποίηση εγχώριας πηγής ενέργειας, με τους κατοίκους των νησιών συνιδιοκτήτες των επενδύσεων), έχουν και κρίσιμα γεωπολιτικά.

Διασφαλίζουν τα κυριαρχικά μας δικαιώματα και με προμετωπίδα την παραγωγή καθαρής ενέργειας ενισχύουν κρίσιμες υποδομές (λιμάνια και λοιπές εγκαταστάσεις) των νησιών μας.

Ο Υπουργός Εξωτερικών, κ. Νίκος  Δένδιας, δήλωσε πριν λίγες μέρες στο “Arab news” πως «το Αιγαίο αποτελεί έναν παράδεισο στη γη», και πως η Κυβέρνηση δε σχεδιάζει «να το μετατρέψει σε Κόλπο του Μεξικού».

Σε αυτή την κατεύθυνση, μέσω των παραπάνω προτάσεων, μπορεί η χώρα με προμετωπίδα την παραγωγή καθαρής ενέργειας στο Αιγαίο να πραγματοποιήσει άλμα δεκαετίας, τόσο ενεργειακά όσο και γεωπολιτικά.

*Ο κ. Χάρης Δούκας είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Ηuffingtonpost