Αναπλάσεις: όρος-ομπρέλα-«Διπλή ανάπλαση»: εντός έδρας ήττα του πράσινου

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Αναπλάσεις: η ανάκτηση του δημόσιου χώρου προς χρήση του κοινωνικού συνόλου αποτελεί δικαίωμα – Λεκτικό εφεύρημα η «διπλή ανάπλαση»: Μήπως, τελικά, το μόνο πραγματικό πράσινο στον Ελαιώνα θα είναι οι φανέλες των παικτών του Παναθηναϊκού;

Το προς ανταλλαγή γήπεδο (φωτ. αρχείου)

Αναπλάσεις

Όταν διαβάζεις, ή μαθαίνεις, ότι πρόκειται να γίνει η ανάπλαση μιας περιοχής, ενός τετραγώνου ή μιας πλατείας, είναι φυσικό να χαίρεσαι και να λες ότι επιτέλους η Πολιτεία θα ασχοληθεί με τη γειτονιά σου, και ότι θα ξημερώσει ένα καλύτερο αύριο.

Επόμενο στάδιο είναι να καταλάβεις τι ακριβώς προτείνεται και ποια είναι τα θετικά στοιχεία της ανάπλασης. Και, ακόμα, να ψάξεις να δεις αν κρύβονται, μέσα σε αυτόν τον όρο-ομπρέλα, και αρνητικά στοιχεία, κουκουλωμένα ανάμεσα σε εξαγγελίες και εντυπωσιακά σχέδια. Έτσι φτάνουμε στο τελευταία στάδιο. Έχεις, πια, καταλάβει τι ακριβώς πρόκειται να γίνει και τι θυσιάζεται. Και ποιοι ωφελούνται.

Με τα τόσα και τόσα που έχουν δει τα μάτια μας, όταν συχνά το μείζον δεν είναι η όποια πολεοδομική ή άλλη αναβάθμιση, αλλά άλλες προτεραιότητες, δεν οφείλεις να είσαι επιφυλακτικός; Με άλλα λόγια, «φοβού τους επενδυτές και αναπλάσεις φέροντας». Και, καμιά φορά, φοβού και τους νομοθέτες, όταν είναι κατευθυνόμενοι. Και φοβού τις αλλαγές χρήσεις και τι, πιθανά, κρύβουν. Ίσως το πιο σωστό θα ήταν να είσαι επιφυλακτικός μέχρι την ώρα που θα πειστείς ότι με το συγκεκριμένο έργο και με τη συγκεκριμένη ανάπλαση ωφελημένος θα είναι, κατά κύριο λόγο, ο πολίτης. Δηλαδή ότι η ανάπλαση γίνεται για το κοινό συμφέρον.

Είναι αδιανόητο η πολεοδομική εξέλιξη της πόλης να έχει αφετηρία επικοινωνιολόγους ή χορηγούς σύγχρονης κοπής. Οι αναπλάσεις οφείλουν να έχουν στόχο την υλοποίηση ουσιαστικών μέτρων γενικότερης πολεοδομικής και κοινωνικής αναβάθμισης, με ισομερή καταμερισμό πόρων ανάμεσα στις διάφορες γειτονιές της πόλης. Και αν τα διατιθέμενα κρατικά ή δημοτικά κονδύλια δεν επαρκούν για να υλοποιηθεί μια συγκεκριμένη ανάπλαση, θα ήταν απόλυτα κατανοητό να παρέμβει ο ιδιωτικός τομέας, με επιχειρηματικό κέρδος φυσικά. Αλλά να μπαίνουν στο ζύγι τα υπέρ και τα κατά. Και να είναι περισσότερα τα συν. Αλλιώς γιατί; Μια αναβολή ως την μέρα που θα είμαστε πιο ώριμοι θα απέτρεπε μια μη αναστρέψιμη ζημιά.

Πιο ώριμοι για να καταλάβουμε ότι η προγενέστερη δημόσια διαβούλευση είναι προϋπόθεση για μια ανάπλαση που έχει επίκεντρο τις πραγματικές ανάγκες και επιθυμίες των πολιτών. Και ότι η ανάκτηση του δημόσιου χώρου, προς χρήση του κοινωνικού συνόλου, αποτελεί δικαίωμα.

Η διπλή ανάπλαση

Αδύνατον να γίνει κατανοητό πως μπορούν να θεωρηθούν ισότιμα ανταλλάξιμα τα 200 περίπου στρέμματα του Ελαιώνα με τα 18 του γηπέδου της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Και όμως, ένα λεκτικό εφεύρημα, η «διπλή ανάπλαση», κατάφερε να θολώσει τα νερά για πολλούς, που πίστεψαν ότι ήταν μια Σολομώντεια πολεοδομική λύση. Και να σκεφτεί κανείς ότι στα 18 αυτά στρέμματα του γηπέδου του Παναθηναϊκού, μόνο ένα μέρος θα είναι πράσινο γιατί υπάρχει πρόβλεψη για αθλητικό μουσείο, εντευκτήριο καθώς και για χώρο αναψυχής και εστίασης, φυσικά με πλακόστρωτα. Και μεγάλο υπόγειο γκαράζ, με ότι επιπτώσεις θα έχει η είσοδος και έξοδός του σε περιμετρικούς δρόμους και στο ίδιο το οικόπεδο.

Ας αναλογιστούμε, επίσης, ότι η ολοκλήρωση του γηπέδου στον Βοτανικό αποτελεί προϋπόθεση για την κατεδάφιση του γηπέδου της Λεωφόρου και την δημιουργία του πάρκου και των άλλων έργων. Και αν, όταν σε μερικά χρόνια θα έχουν γίνει τα εγκαίνια του νέου γηπέδου στον Βοτανικό, επικρατήσουν άλλες απόψεις για την καλύτερη αξιοποίηση του σημερινού γηπέδου, πόσο σίγουρο είναι ότι θα περιλαμβάνουν και πάρκο; Στην Ελλάδα ζούμε. Οι “μετασχηματισμοί” των  αποφάσεων δεν είναι και σπάνιο φαινόμενο.

Στον Ελαιώνα, η πρόβλεψη ήταν για δόμηση 47000 τ.μ. που περιελάμβαναν γήπεδο ποδοσφαίρου καθώς και αθλητικές και εμπορικές εγκαταστάσεις. Σε πρώτη ανάγνωση, η κάλυψη που θα προέκυπτε δεν ήταν υπερβολική. Όταν όμως προστεθούν όλες οι επιφάνειες με σκληρό υλικό επικάλυψης, γίνεται σαφές ότι οι γενικά διάσπαρτοι χώροι που περίσσευαν, λίγα περιθώρια θα άφηναν για αμιγές πράσινο. Μήπως, τελικά, το μόνο πραγματικό πράσινο στον Ελαιώνα θα ήταν οι φανέλες των παικτών του Παναθηναϊκού;

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του», από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design