Αναπλάσεις: “Ορφανά” τα 9 μεγάλα έργα που αλλάζουν την Αθήνα

Εννέα μεγάλα έργα αναπλάσεων της Αθήνας βρίσκονται σε κρίσιμη καμπή. Αλλάζει το μοντέλο προγραμματισμού, διοίκησης και διαχείρισης των έργων, όμως τα ίδια τα έργα παραμένουν στην ατζέντα για την επόμενη ημέρα της πρωτεύουσας.

Τα έργα των 9 μεγάλων αναπλάσεων της Αθήνας, με αφετηρία την προ κρίσης περίοδο έχουν διαχρονική πορεία στην προετοιμασία τους. Οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται για την προώθηση έργων στη νέα περίοδο σε συνδυασμό με την ώθηση, που δόθηκε για τη χρηματοδοτική, μελετητική, και κατασκευαστική ωρίμανσή τους το τελευταίο διάστημα από το νεοσύστατο φορέα “Ανάπλαση ΑΕ”, ως εταιρία του δημοσίου, αποτελεί παρακαταθήκη για τα επόμενα βήματα προς την υλοποίηση τους.

Είναι βέβαιη, όπως έχει τοποθετηθεί η σημερινή κυβέρνηση από τα έδρανα της αντιπολίτευσης,  η διάλυση, ή η ανασύσταση με άλλη μορφή ακόμη και με νέα ονομασία της εταιρίας “Ανάπλαση ΑΕ”, ή το πιθανότερο η απευθείας ανάθεση των δραστηριοτήτων της “Ανάπλαση ΑΕ” στον Δήμο της Αθήνας και την Περιφέρεια Αττικής. Παράλληλα όμως για τα ώριμα έργα αναπλάσεων της Αθήνας η κεντρική κατεύθυνση που διαμορφώνεται είναι να επαναξιολογηθούν και να προχωρήσουν.

Σύμφωνα με πληροφορίες που κοινοποίησε σε πολυσέλιδη επιστολή παραίτησής του ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της «Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ», Νίκος Μπελαβίλας, προκύπτουν συγκεκριμένα και σημαντικά στοιχεία για το παρόν και το μέλλον των έργων:

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΛΕΩΦΟΡΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ

Έτοιμο να δημοπρατηθεί είναι το έργο της αποκατάστασης των Προσφυγικών της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Οι οκτώ πολυκατοικίες, ανακηρυγμένα μνημεία του μοντέρνου κινήματος και της προσφυγικής μνήμης, ερείπια εδώ και μία τριακονταετία, έχουν επιστρέψει στο Δημόσιο καθώς ανήκουν πλέον στην Περιφέρεια Αττικής. Οι οριστικές μελέτες, οι μελέτες εφαρμογής και τα τεύχη δημοπράτησης έχουν εκπονηθεί, το Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων και ο Δήμος Αθηναίων έχουν  δώσει τις απαραίτητες εγκρίσεις, ενώ έχει εξασφαλιστεί προϋπολογισμός ύψους  10 εκατομμυρίων ευρώ για την εκτέλεση της αποκατάστασης. Η τύχη του έργου βρίσκεται πλέον στα χέρια του νέου Περιφερειάρχη Αττικής, Γ. Πατούλη.

Ο σχεδιασμός για τα Προσφυγικά προβλέπει τη συνολική ανακαίνισή τους στην αυθεντική τους μορφή χωρίς καμία αρχιτεκτονική αλλοίωση των μνημειακών κτιρίων, προκειμένου να στεγαστούν σε αυτά, οι υπάρχοντες πενήντα περίπου απόγονοι προσφύγων-ιδιοκτήτες παλαιών διαμερισμάτων και στα υπόλοιπα εκατόν εβδομήντα περίπου διαμερίσματα ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, συνοδοί ασθενών του Αντικαρκινικού Νοσοκομείου «Άγιος Σάββας», όπως και το Μουσείο Προσφυγικής Μνήμης. Για την προετοιμασία του έργου συνεργάστηκαν οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, η Περιφέρεια Αττικής και το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο «Άγιος Σάββας». Το έργο έχει χρονικό ορίζοντα τριετίας.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Ισχυρές παρεμβάσεις αστικού σχεδιασμού προβλέπονται για προβληματικά σημεία του κέντρου Αθήνας, όπως η Ομόνοια, η οδός Αθηνάς με την πλατεία της Δημοτικής Αγοράς, η συμβολή της οδού Ερμού με τον Κεραμεικό και την Ιερά Οδό, η πλατεία Κουμουνδούρου. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε μεγάλος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας, στον οποίο πήραν μέρος ελληνικά γραφεία νέων αρχιτεκτόνων, πολεοδόμων και συγκοινωνιολόγων, με όρους «πράσινων επεμβάσεων», βιώσιμης κινητικότητας και αναβάθμισης του παγκόσμιας εμβέλειας ιστορικού-αρχαιολογικού τοπίου της πόλης.

Οι μελέτες αξιολογήθηκαν από κριτική επιτροπή η οποία ορίστηκε κατά τον νόμο από ακαδημαϊκούς καθηγητές και υπηρεσιακά στελέχη, χρηματοδοτήθηκε και εκτελέστηκε από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών σε συνεργασία με την «Ανάπλαση Αθήνας». Οι βραβευμένες μελέτες έχουν επιλεγεί από τον περασμένο Ιούλιο και αναμένεται η δημοσίευσή τους από τον φορέα εκτέλεσης, το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών.

ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΑΘΗΝΑΣ

Παράλληλα με το διαγωνισμό του κέντρου έχει δρομολογηθεί η ολοκλήρωση του «Μεγάλου Περιπάτου» με την πεζοδρόμηση της Βασιλίσσης Όλγας, την αναβάθμιση του περιβάλλοντος στο σταυροδρόμι Πικιώνη-Λουμπαρδιάρη, τη διείσδυση του πεζοδρόμου Ερμού προς τον Κεραμεικό και την Ακαδημία Πλάτωνος. Το έργο της πεζοδρόμησης της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας προκειμένου να φθάσει όπως σχεδιάστηκε πριν είκοσι χρόνια, ο «Μεγάλος Περίπατος» από το Ολυμπείον στο Καλλιμάρμαρο, ήταν έτοιμο προς δημοπράτηση αλλά πάγωσε το 2012.

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΟΙΤΗΣ ΙΛΙΣΟΥ

Η αποκάλυψη της αρχαίας κοίτης του Ιλισού αποφασίστηκε ως λύση-«αλλαγή παραδείγματος» στο πρόβλημα του βαρύτατου τραυματισμού της πλάκας επί της κοίτης που οδήγησε στη διακοπή της κυκλοφορίας του Τραμ στο τμήμα Νέος Κόσμος-Σύνταγμα. Η στατική βλάβη εντοπίστηκε και η απόφαση για τη διακοπή του Τραμ ελήφθη με βάση τις αυτοψίες και εκτιμήσεις των τεχνικών υπηρεσιών του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών και της Περιφέρειας Αττικής. Η διαβούλευση με τις αρμόδιες υπηρεσίες και επιστημονικούς φορείς κατέληξε στην πρόταση για την αποκάλυψη της αρχαίας κοίτης του Ιλισού και τη διάχυση του αρχαιολογικού περιπάτου, από το Καλλιμάρμαρο και το Ολυμπείο ως το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Η πρόταση προβλέπει την παράλληλη διατήρηση της παρόχθιας κυκλοφορίας οχημάτων στην οδό Καλλιρόης, τη διαμόρφωση πράσινων μονοπατιών στα πρανή της κοίτης και την αποκάλυψη της ιστορικής πέτρινης τοξωτής γέφυρας του ποταμού που διατηρείται ακέραια, αλλά θαμμένη κάτω από την άσφαλτο νότια της Αγίας Φωτεινής.

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΡΑΜ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ «ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ»

Η πρόταση για τον Ιλισό έδωσε τη δυνατότητα να μελετηθεί σε προκαταρκτικό επίπεδο η επαναχάραξη της γραμμής Τραμ. Η νέα πρόταση για το Τραμ προβλέπει να επιστρέψει στη φυσιολογική αρχικά σχεδιασμένη θέση του και να κινηθεί από το Νέο Κόσμο προς το Ολυμπείο-Σύνταγμα μέσω της λεωφόρου Συγγρού. Πρόκειται για πιο «εμπορική» διαδρομή, μεγάλης ζήτησης επιβατών, τουριστών, κατοίκων και εργαζομένων, η οποία υποστηρίχθηκε ότι θα ανακουφίσει την Αρδηττού και το Καλλιμάρμαρο από τον κυκλοφοριακό στραγγαλισμό τους. Ο σχεδιασμός προβλέπει επίσης  την επέκταση του Τραμ, σε ευθεία γραμμή, μέσω των πλάγιων παρόδων της λεωφόρου Συγγρού, από το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, προς το Πάντειο Πανεπιστήμιο, το Ωνάσειο, το Ευγενίδειο Ίδρυμα, την Εθνική Βιβλιοθήκη/Λυρική Σκηνή στο Κέντρο Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος» συνδεόμενη με τη γραμμή του Φαληρικού Όρμου και το νέο πάρκο.

Κοινή Ομάδα Εργασίας με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (υπουργεία Περιβάλλοντος, Υποδομών και Μεταφορών, Πολιτισμού, αυτοδιοίκηση, «Αττικό Μετρό», Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Πάντειο Πανεπιστήμιο) αξιολόγησε σφαιρικά όλες τις πτυχές της διπλής ιδέας -της διάνοιξης της κοίτης και της νέας γραμμής Τραμ προς τη λεωφόρο Συγγρού, η οποία συνάντησε μεν θετικές αντιδράσεις από οικολογικές οργανώσεις, αρχαιολόγους και συγκοινωνιολόγους, αλλά όπως παραδέχονται οι εμπνευστές της είναι ένας «δύσκολος κυκλοφοριακός, αρχαιολογικός, πολεοδομικός και υδραυλικός γρίφος».  Πλήρεις μελέτες δεν έχουν ακόμη ανατεθεί. Εκτιμήθηκε ότι ο χρόνος εκτέλεσης ενός τέτοιου έργου θα έχει ελάχιστο βάθος πενταετίας.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΘΗΝΑΣ

Περίπου εκατό μακροχρόνια εγκαταλειμμένα κτίρια έχει σχεδιαστεί να αναβαθμιστούν και να επαναχρησιμοποιηθούν. Η αναβίωση της «Στοάς των Εμπόρων», του ξενοδοχείου «Εσπέρια», των αρχοντικών νεοκλασικών της Κανάρη και της Πινδάρου είναι μερικά από τα δείγματα του προγράμματος αξιοποίησης ακινήτων των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης με όρους κοινωνικής και οικονομικής ανταπόδοσης . Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2017. Σχετικό Μνημόνιο Συνεργασίας έχουν υπογράψει το υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και η «Ανάπλαση Αθήνας».

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΔΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Ενιαίος σχεδιασμός προωθείται για την οδό Πειραιώς, η οποία μελετήθηκε προ τριακονταετίας, θεσμοθετήθηκαν οι χρήσεις της, οι όροι δόμησης, τα διατηρητέα κτίρια αλλά ο δημόσιος χώρος αφέθηκε στην τύχη του και σήμερα η Πειραιώς αποτελεί έναν από τους πλέον υποβαθμισμένους ως προς το αστικό τοπίο μεγάλους οδικούς άξονες. Δρομολογήθηκε η αναβάθμιση του δημόσιου χώρου του σημαντικού ιστορικού δρόμου που συνδέει την Αθήνα με τον Πειραιά. Κυκλοφορία, πεζοί, ποδήλατα, πράσινο, φωτισμός, αστικά μέτωπα. Στόχος του σχεδιασμού είναι η διάσωση και άνοδος της αξίας του απαξιωμένου μνημειακού βιομηχανικού κτιριακού αποθέματος με ενίσχυση της αξίας σημαντικών δημόσιων χρήσεων όπως η Τεχνόπολη, το Μουσείο Μπενάκη, η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, το Φεστιβάλ Αθηνών και το «Σχολείον» της Ειρήνης Παππά.

Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την οδό Πειραιώς προετοιμάστηκε από την «Ανάπλαση Αθήνας» και το Γραφείο Οδού Πειραιώς της Περιφέρειας Αττικής, με την στήριξη της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών αλλά και του Οργανισμού Κεντρικών Αγορών Αθήνας. Έχουν εξασφαλιστεί οι πόροι για τη χρηματοδότηση των μελετών και ο φάκελος είναι έτοιμος από τον Ιούνιο 2019 για την άμεση προκήρυξή του. Η διαδικασία διεκόπη λόγω εκλογών.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ

Για την αποκατάσταση του Θεάτρου Λυκαβηττού, δεύτερου σημαντικού υπαίθριου θεάτρου του μητροπολιτικού συγκροτήματος μετά το Ηρώδειο, έχει προκηρυχθεί διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, με φορέα εκτέλεσης την ΕΤΑΔ και χρηματοδότηση της Περιφέρειας Αττικής. Το Νοέμβριο 2019 αναμένονται τα αποτελέσματα και οι βραβευμένες μελέτες με στόχο την επαναλειτουργία του ερειπωμένου Θεάτρου Λυκαβηττού το καλοκαίρι του 2020.

ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ-ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ ΚΑΙ ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΕΤΡΟ ΣΤΑ ΕΞΑΡΧΕΙΑ

Μέσα από μία αντίληψη δημοκρατίας και διαλόγου στην πόλη με τους φορείς και την κοινωνία συμμετέχουσα, θεωρήσαμε από νωρίς, ότι Στα πλαίσια του, από τον ιδρυτικό της νόμο, θεσμικού της ρόλου, η «Ανάπλαση Αθήνας» ανέλαβε μία στρατηγική πρωτοβουλία συντονισμού σε άμεσο συντονισμό με την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και της «Αττικό Μετρό». Το αποτέλεσμα τη διαδικασίας διαβούλευσης των φορέων ήταν θετικό. Ετοιμάσαμε σχέδια προμελετών, σε συνέχεια σχεδίων που ήδη είχαν συνταχθεί από το ΕΜΠ, με δύο βασικές ιδέες.

Αναβάθμιση του πεζοδρόμου Τοσίτσα με επέκτασή του ως το αστικό πάρκο του λόφου Στρέφη και παράλληλη αναβάθμιση και διεύρυνση των πεζοδρομίων της οδού Στουρνάρη, «άνοιγμα» των δύο συγκροτημάτων Μουσείου και Πολυτεχνείου προς την Τοσίτσα και μετατόπιση του σταθμού μετρό προς την Τοσίτσα προκειμένου να καλύψει τα δύο ιδρύματα και να συνδέσει άμεσα με ΜΣΤ το Μουσείο Ακροπόλεως με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Η παραπάνω πρόταση είναι η λύση στην οποία κατέληξε η κοινή ομάδα εργασίας που συγκρότησε το υπουργείο Πολιτισμού όταν κλήθηκε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα υποβάθμισης του συμπλέγματος των δύο κορυφαίων γειτονικών ιδρυμάτων της Αθήνας, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου σε συνδυασμό με τη  χωροθέτηση του νέου σταθμού μετρό στην πλατεία Εξαρχείων.

Σύμφωνα  με την πρόταση «ο σταθμός «Μουσείο» επάνω σε έναν όμορφο κατάφυτο ζωντανό πεζόδρομο -της Τοσίτσα- που συνδέει δύο εμβληματικά συγκροτήματα της Αθήνας, με χιλιάδες επιβάτες ένθεν και κακείθεν, τουρίστες, εργαζόμενους, φοιτητές, κατοίκους, με παράλληλη αναβάθμιση των παρακείμενων εμπορικών μετώπων των οδών Στουρνάρη και Βασιλέως Ηρακλείου θα προκαλέσει ένα θετικό λειτουργικό, πολιτιστικό και περιβαλλοντικό “big-bang” στο αστικό τοπίο, στην επισκεψιμότητα και στην καθημερινότητα του Μουσείου, του Πολυτεχνείου και ευρύτερα των Εξαρχείων και της οδού Πατησίων».

Τα υπόλοιπα έργα εκφράζουν τη βούληση για τη συνέπεια και τη συνέχεια των επιτυχημένων έργων αναπλάσεων και θεσμικών μεταρρυθμίσεων της εποχής Τρίτση και Μερκούρη, του επίσης θετικού αποτυπώματος της ενοποίησης αρχαιολογικών χώρων, της στρατηγικής των δύο ρυθμιστικών σχεδίων του 1985 και του 2014, βάσει των αρχών της δημοκρατικής συμμετοχικής πολεοδομίας.

Η παραίτηση Μπελαβίλα

Το πολιτικό σκεπτικό της παραίτησής του από τη διοίκηση της ¨Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ» αναλύει στην επιστολή του ο καθηγητής του ΕΜΠ Νίκος Μπελαβίλας:

«Τα κορυφαία στελέχη της παρούσας κυβέρνησης δημόσια και σε όλους τους τόνους έχουν δηλώσει προεκλογικά ότι προτίθενται να καταργήσουν τον φορέα αμέσως μόλις αναλάβουν, αναφέρει. Αν και αυτό φαίνεται ότι μέχρι στιγμής έχει ξεχαστεί είναι ζήτημα αξιοπρέπειας, το να μην επιθυμώ να διοικώ έναν κρατικό φορέα μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Το σημερινό πλαίσιο διακυβέρνησης τα δείγματα γραφής τα οποία έχουν ήδη υπάρξει, είναι πολύ μακρινά και ξένα από τα δικά μου οράματα και αντιλήψεις, από όσα πιστεύω ότι χρειάζεται η Αθήνα για να αναβαθμιστεί, να αναπτυχθεί για τους κατοίκους, την κοινωνία της».