Από τον πόλεμο των πηγών στον πόλεμο των δικτύων

Του Ευάγγελου Ματράγκου, Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, MSc,

Δίκτυο Συμβούλων Μηχανικών

Η μεταφορά και η διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας καθίσταται  η αχίλλειος πτέρνα του ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας, σε σχέση με την παραγωγή και την αποθήκευση, όπου είναι σίγουρο πως τα επόμενα χρόνια θα αναπτυχθεί τεχνολογικά και επομένως θα γίνει περισσότερη προσιτή οικονομικά.

Η ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη της έχουν υπογράψει και κυρώσει τη Συμφωνία των Παρισίων και είναι απόλυτα αποφασισμένα να την εφαρμόσουν. Σύμφωνα με τη δέσμευση αυτή, οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν ότι η ΕΕ θα γίνει η πρώτη κλιματικά ουδέτερη οικονομία και κοινωνία έως το 2050.

«Η ουδετερότητα του άνθρακα είναι η επίτευξη ισορροπίας ανάμεσα στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και την απορρόφηση άνθρακα σε συλλέκτες διοξειδίου. Για να επιτευχθούν καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα πρέπει να αντισταθμιστούν από την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα.

Οι συλλέκτες διοξειδίου του άνθρακα είναι κάθε σύστημα που απορροφά περισσότερο άνθρακα απ’ ό,τι εκπέμπει. Οι βασικοί φυσικοί συλλέκτες άνθρακα είναι το χώμα, τα δάση και οι ωκεανοί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι φυσικοί συλλέκτες απορροφούν μεταξύ 9,5 και 11 Gt διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο. Παγκοσμίως, το 2019 οι ετήσιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα άγγιξαν τα 38 Gt..

Μέχρι σήμερα, κανένας τεχνητός συλλέκτης δεν έχει καταφέρει να αφαιρέσει αρκετό άνθρακα από την ατμόσφαιρα ώστε να καταπολεμηθεί η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας». europarl.europa.eu

Σαν ενδιάμεσο σταθμό η ΕΕ έχει υιοθετήσει την μείωση των εκπομπών.

Μέχρι την πλήρη απεξάρτηση από όλες τις ρυπογόνες  πηγές ενέργειας, η Ελλάδα έχει δεσμευτεί μέχρι το 2028 (σε 5 χρόνια δηλ. από σήμερα) την πλήρη απολιγνιτοποίησή της. Δηλαδή, να προχωρήσει στην κατάργηση του λιγνίτη ουσιαστικά από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

-Πως όμως θα αντικατασταθεί η απώλεια ισχύος από το κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων στην Δ. Μακεδονία και Μεγαλόπολη;

-Το πλάνο λέει πως το φυσικό αέριο (ΦΑ) θα αποτελέσει το μεταβατικό καύσιμο από την απολιγνιτοποίηση μέχρι την αποανθρακοποίηση, δηλ από το 2023 έως το 2050.

-Και πέρα από το 2050 τι;

-Η συμφωνία προβλέπει την παραγωγή ενέργειας μόνο από μη ρυπογόνα καύσιμα, δηλ από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).

Αυτό ουσιαστικά σημαίνει πως η τελική μορφή ενέργειας, η οποία θα καταναλώνεται από τον τελικό χρήστη θα είναι ηλεκτρική ενέργεια.

Για παράδειγμα τα σπίτια θα θερμαίνονται με αντλίες θερμότητας αντί για καυστήρες πετρελαίου, πέλετ ή ΦΑ, τα αυτοκίνητα θα κινούνται μόνο με μπαταρίες και όχι με βενζίνη dieselή lpg, και φυσικά θα πάψουν όλες οι θερμικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Όπως είναι εύκολα αντιληπτό, αν βγάλουμε στην άκρη τον παράγοντα παραγωγή ενέργειας, δηλαδή,  αν θεωρήσουμε πως με τις ΑΠΕ, ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια, αντλησιοταμίευση, γεωθερμία κλπ, θα καταφέρουμε να έχουμε επάρκεια αλλά και ασφάλεια εφοδιασμού, θα πρέπει να δούμε πως θα πετύχουμε την αποθήκευση και τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας, από τους σταθμούς παραγωγής, στον τελικό χρήστη.

Η ποσότητα της ηλεκτρικής ενέργειας,  η οποία θα αντικαταστήσει σαν τελική μορφή καταναλισκόμενης ενέργειας, τα ορυκτά καύσιμα, θα έρθει να προστεθεί σε αυτήν που καταναλώνεται σήμερα.

Αυτή η ποσότητα θα πρέπει να μεταφερθεί από τους σταθμούς στα σπίτια, στις επιχειρήσεις, στους σταθμούς φόρτισης των αυτοκινήτων, με επάρκεια και ασφάλεια.

Παρατηρούμε κάθε χρόνο ειδικά τις πολύ θερμές καλοκαιρινές ημέρες, πολλές διακοπές λόγω υπερφόρτωσης του δικτύου, κυρίως λόγω των κλιματιστικών.

Επομένως γίνεται αντιληπτό πως θα πρέπει να αναβαθμιστούν σοβαρά τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής, ώστε να αντέξουν την μεγάλη αυτή αύξηση στα φορτία που θα πρέπει να εξυπηρετήσουν.

Η παραγωγή ενέργειας στην Ελλάδα αλλά και στις περισσότερες χώρες παγκοσμίως είναι ιδιωτικοποιημένη στο μεγαλύτερο ποσοστό. Τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής στην Ελλάδα όχι ακόμα, με εξαίρεση τους κεντρικούς αγωγούς υψηλής πίεσης ΦΑ, με την ιδιωτικοποίηση του ΔΕΣΦΑ (Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου) και τους αγωγούς  χαμηλής και μέσης πίεσης με την επικείμενη ιδιωτικοποίηση των Εταιριών Διανομής Αερίου που σήμερα είναι θυγατρικές της ΔΕΠΑ.

Σε ό,τι αφορά τα ηλεκτρικά δίκτυα, τα δίκτυα υψηλής και υπερυψηλής τάσης μεταφοράς που τα διαχειρίζεται ο ΑΔΜΗΕ είναι ακόμα υπό κρατικό έλεγχο, μιας και το 2017 έγινε η απόσχιση από την ΔΕΗ και η μερική πώλησή του στην κινεζική StateGridκατά 24% διατηρώντας το ελληνικό δημόσιο το 51%.

Τα δίκτυα διανομής, δηλαδή αυτά της μέσης και χαμηλής τάσης του ΔΕΔΔΗΕ, είναι και αυτά υπό ιδιωτικοποίηση.

Καθίσταται δηλαδή η μεταφορά και η διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας η αχίλλειος πτέρνα του ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας, σε σχέση με την παραγωγή και την αποθήκευση, όπου είναι σίγουρο πως τα επόμενα χρόνια θα αναπτυχθεί τεχνολογικά και επομένως θα γίνει περισσότερη προσιτή οικονομικά.

-Πόσο όμως σημαντικό είναι τα δίκτυα να παραμείνουν υπό δημόσιο έλεγχο;

-Αυτό μπορεί να καταδειχθεί από δύο σημαντικά στοιχεία.

Το ένα είναι το κόστος που πληρώνουν οι χρήστες, για την δέσμευση, όγκου σε ό,τι αφορά τους αγωγούς Φ.Α. και ενέργειας σε ό,τι αφορά τα δίκτυα ηλεκτρισμού. Είναι αρκετά πιθανό πως θα υπάρξουν αυξήσεις μιας και οι διαχειριστές θα έχουν το μαχαίρι και το πεπόνι σε ό,τι αφορά τον υπολογισμό των τελών. Βέβαια υπάρχει και η παράμετρος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, η οποία ασκεί τον έλεγχο των διαχειριστών, αλλά επί της ουσίας οι διαχειριστές των δικτύων κρατούν τα κλειδιά και ενδέχεται να υπάρξουν στρεβλώσεις αφού στην Ελλάδα λόγω μικρού μεγέθους τα δίκτυα είναι μονοπώλιο.  Στην Γερμανία για παράδειγμα που τα δίκτυα είναι μεγάλα και πυκνά υπάρχουν πολλοί διαχειριστές υπό διαφορετικά ιδιοκτησιακά καθεστώτα.

Γενικά ο ιδιοκτήτης των δικτύων χαίρει ενός ειδικού καθεστώτος όπου δεν επιτρέπεται να καταγράψει ζημιές από την λειτουργία του. Δηλαδή το τιμολόγιο του είναι ρυθμιζόμενο και πάντα είναι τέτοιο ώστε να ανακτά τα κόστη του πλέον ενός premium. Το νόημα σε αυτήν την ειδική ρύθμιση είναι πως θα πρέπει να έχει κίνητρο αλλά και την οικονομική δυνατότητα να κάνει επενδύσεις ώστε να αυξάνει την ασφάλεια μεταφοράς, την δυναμικότητα και γενικά να επενδύει ως προς την ανάπτυξη του δικτύου.

-Άρα το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ότι αν τα δίκτυα ιδιωτικοποιηθούν τότε ο ιδιώτης δεν θα έχει το ίδιο κίνητρο να επενδύει, αφού χαίρει ενός σταθερού κέρδους ό,τι και να γίνει.

Πρόκειται δηλαδή,  για αυτό που στην πιάτσα λέμε «μαγαζί γωνία». Για εταιρίες οι οποίες όχι μόνο δεν ζημιώνουν αλλά προσφέρουν και στο ΑΕΠ της χώρας μέσω της επανεπένδυσης των κερδών.

Επομένως για αυτό το λόγο υπάρχει η βιασύνη να ιδιωτικοποιηθούν τα δίκτυα.

Στο σημείο αυτό να υπενθυμίσω πως η πρώτη ιδιωτικοποίηση δικτύου ήταν αυτό του ΕΣΦΑ του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου, τον Δεκέμβρη του 2018  μέσω την πώλησης του 66% του ΔΕΣΦΑ (Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου). Η πώληση του ΔΕΣΦΑ ήταν η πρώτη ιδιωτικοποίηση ενεργειακού δικτύου η οποία μάλιστα ήταν απαιτητή από το πρώτο κιόλας μνημόνιο. Έτσι μετά από σχεδόν 8 χρόνια τον Δεκέμβρη του 2018 ολοκληρώθηκε η πώληση.

Σε ό,τι αφορά τα δίκτυα του ηλεκτρισμού, με τον διαχωρισμό του ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) με τη ΔΕΗ το 2017 (Ownership Unbundling) και την πώληση του 24% στην κινεζική StateGrid, το δημόσιο διατήρησε το management.

Τα δίκτυα αποτελούν μια καλή προίκα τα οποία θα πωληθούν σε τιμές οι οποίες θα αποσβεσθούν άμεσα. Όπως έγινε με τον ΟΠΑΠ, σε αντίθεση με την Ολυμπιακή/Aegean.

Αν αναλογιστούμε πως ίσως στο κοντινό μέλλον, μετά την απανθρακοποίηση του 2050, η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο ώστε το υδρογόνο να μπορέσει να αντικαταστήσει το Φ.Α. , τα υφιστάμενα δίκτυα μεταφοράς και διανομής θα είναι σε μεγάλο βαθμό έτοιμα να μεταφέρουν το νέο καύσιμο στον τελικό χρήστη. Επομένως η αξία των υποδομών αυτών δεν θα μηδενιστεί με την κατάργηση του ΦΑ, αντίθετα θα εκτοξευθεί.

-Υπάρχει πλάνο για ιδιωτικοποίηση του δικτύου ηλεκτρισμού;

-Κανείς δεν ξέρει. Αλλά είναι βέβαιο πως όποιος προτείνει κάτι τέτοιο, θα δυσκολευτεί να το δικαιολογήσει. Ο ρόλος των δικτύων θα είναι ακόμα πιο σημαντικός πλέον και θα είναι πολύ μεγάλες και οι απαιτήσεις για αναβάθμιση για την ασφάλεια εφοδιασμού, με αντίστοιχα μεγάλο κόστος. Ποιος θα το πληρώσει και ποιος θα απολαύσει τα κέρδη θα το δούμε σε λίγο καιρό.

*Ευάγγελος Ματράγκος, Πολ. Μηχανικός ΕΜΠ, MSc,