Απολιγνιτοποίηση: ευκαιρία ανάκαμψης ή απειλή οικονομικής απορρύθμισης

Του Δρος Ανδρέα Στοϊμενίδη*

Σχέδιο για μία Πραγματικά Δίκαιη Μετάβαση  των Κρίσιμων Περιφερειών στην Πράσινη Ανάπτυξη:  Ο αναπτυξιακός ενεργειακός μετασχηματισμός της χώρας, μέσω της απολιγνιτοποίησης και της παραγωγής καθαρής ενέργειας από μία μεγάλη ευκαιρία οικονομικής μεταρρύθμισης και ανάκαμψης παρουσιάζει, εμφατικά στοιχεία κοινωνικής απειλής και οικονομικής απορρύθμισης των περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης.

Κάθε αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης μίας περιοχής πρέπει να υπηρετεί τις βασικές αρχές της Βιώσιμης Ανάπτυξης και να είναι αποτέλεσμα ουσιαστικής διαβούλευσης με τους τοπικούς φορείς, την κοινωνία και το σύνολο των πολιτών της περιοχής. Εδώ δεν συζητάμε για ομαλή μετάβαση, αλλά για μία άσκηση σοκ ή οποία αν αποτύχει θα έχει εφιαλτικά αποτελέσματα για τον κόσμο της εργασίας και τις επιχειρήσεις.

Ας δούμε τα ζητήματα αναλυτικά

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) , πρωτοπορώντας στην προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής,  έχει διαμορφώσει μια ιδιαίτερα φιλόδοξη στρατηγική για την Ενέργεια και το Κλίμα με ορίζοντα το 2050, θέτοντας ενδιάμεσους στόχους για το 2030. Η στρατηγική αυτή αποσκοπεί στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας, δηλαδή στον μηδενισμό των καθαρών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην ΕΕ μέχρι το 2050. Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ), καθορίστηκαν μεταξύ άλλων

• συνολικός στόχος μείωσης των εκπομπών CO₂ κατά τουλάχιστον 40% μέχρι το 2030 (σε σχέση με το επίπεδο του 1990),
• νέος δεσμευτικός στόχος για συμμετοχή των ΑΠΕ τουλάχιστον στο 32% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ε.Ε. μέχρι το 2030,
• δεσμευτικός στόχος για τουλάχιστον κατά 32,5% βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας (ΕΑ) μέχρι το 2030 συγκριτικά με ένα σενάριο αναφοράς.

Βασικό εργαλείο της κλιματικής πολιτικής της ΕΕ είναι το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ), το οποίο μέχρι το 2030 εκτιμάται ότι θα δίνει αποτελεσματικά κίνητρα που θα διευκολύνουν την από-ανθρακοποίηση του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος. Στην Ελλάδα, οι βασικές κατευθύνσεις της ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής της ΕΕ έχουν ενσωματωθεί στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), στο οποίο προβλέπονται:

• Μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου μέχρι το 2030 κατά τουλάχιστον 42% σε σύγκριση με το επίπεδο των εκπομπών το 1990 (και 56% έναντι του 2005).
• Αύξηση του μεριδίου των ΑΠΕ τουλάχιστον σε 35% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας μέχρι το 2030 και μερίδιο των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή 61%-64% έως το 2030.
• Βελτίωση της Ενεργειακής Αποδοτικότητας (ΕΑ) κατά τουλάχιστον 38% μέχρι το 2030 σε σχέση με προβλέψεις του 2007.
• Μηδενικό μερίδιο του λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή έως το 2028.

Η ΕΕ έχει αποφασίσει να προσφέρει στοχευμένη υποστήριξη σε περιφέρειες και τομείς που επηρεάζονται περισσότερο από τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα, δημιουργώντας έναν Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης (ΜΔΜ) των περιοχών αυτών. Καθώς και στη χώρα μας η διακοπή της λιγνιτικής δραστηριότητας αναμένεται να έχει σοβαρές τοπικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, εκπονήθηκε ένα Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ) για τον αναπτυξιακό μετασχηματισμό περιοχών της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας (Κοζάνη, Φλώρινα) και του Δήμου Μεγαλόπολης με διακηρυχθέντα στόχο να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της απολιγνιτοποίησης. Το ενδεικτικό εύρος χρηματοδότησης του ΣΔΑΜ, από όλες τις πηγές (κοινοτικοί και εθνικοί πόροι, δανεισμός και ιδιωτικά κεφάλαια, εκτιμάται σε €4,97 έως  €6,70 δισεκ., γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη σωστής προετοιμασίας και ανάπτυξης ικανοτήτων όλων των ομάδων ενδιαφερομένων, ώστε να υπάρξει αποτελεσματική απορρόφηση των διαθέσιμων πόρων.

Έχει μεγάλη αξία να εξετάσουμε πως ορίζονται βασικές αναπτυξιακές έννοιες, οι οποίες διακηρύσσονται μηχανικά αλλά πιθανόν σε κάποιες περιπτώσεις να μην κατανοούνται ούτε από αυτούς που τις καταθέτουν . Υπηρετούνται αυτές οι έννοιες στο Σχέδιο που έχει κατατεθεί;

• Η έννοια της ανάπτυξης δεν είναι ουδέτερη ούτε εκφράζει απλώς αφηρημένα νοήματα που μπορούν εύκολα να εκφρασθούν με αντικειμενικά μεγέθη κοινωνικής δραστηριότητας. Έχει αξιολογικό χαρακτήρα και συνδέεται με την  ιστορική στιγμή ή περίοδο και τα δεδομένα της στα οποία αναφέρεται, από τη συγκεκριμένη οικονομική και κοινωνικοπολιτική συγκυρία.

Η ανάπτυξη περιλαμβάνει τη βελτίωση της υλικής ευημερίας, ιδίως  των ατόμων που έχουν τα χαμηλότερα εισοδήματα, την εξάλειψη της φτώχιας των μαζών και των φαινόμενων που την ακολουθούν όπως ο αναλφαβητισμός, οι ασθένειες, οι πρώιμοι θάνατοι, καθώς επίσης και την μεταβολή της σύνθεσης εισροών- εκροών η οποία περιλαμβάνει και μετατοπίσεις στη διάρθρωση της παραγωγής και οργάνωση της οικονομίας κατά τέτοιον τρόπο ώστε η παραγωγική απασχόληση να είναι καθολική στον πληθυσμό εργασιακής ηλικίας.

• Η περιφερειακή ανάπτυξη συνδυάζει την οικονομική έννοια της ανάπτυξης σε μία συγκεκριμένη ενότητα του χώρου όπως είναι η περιφέρεια. Ταυτίζεται με τη ρύθμιση των προβλημάτων του χώρου και τη γενικότερη οργάνωσή του ώστε να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης που θα συνεισφέρει στη βελτίωση των  συνθηκών ζωής των πολιτών σε οικονομικό, πολιτισμικό και περιβαλλοντικό επίπεδο.
• Περιφερειακός προγραμματισμός θεωρείται ο τύπος της δημόσιας δράσης, που σχετίζεται άμεσα με τον έλεγχο της αναπτυξιακής πραγματικότητας, μέσω μιας συστηματικής προσπάθειας προσδιορισμού και προσανατολισμού των δράσεων σε μία δεδομένη κλίμακα χώρου, η οποία είναι κατά κανόνα μεγαλύτερη από την τοπική και μικρότερη από την εθνική και ονομάζεται περιφέρεια προγραμματισμού, με σκοπό τον εκ των προτέρων έλεγχο μιας μελλοντικής, σαφώς προσδιορισμένης χρονικά, αναπτυξιακής κατάστασης
• Η παραδοχή της Βιώσιμης ή Αειφόρου Ανάπτυξης προτείνει ένα τρίτο μοντέλο για το μέλλον του κόσμου, μία εναλλακτική επιστημονική, οικονομική, πολιτική και κοινωνική προσέγγιση σύμφωνα με την οποία η διατήρηση της ζωής εντός των οικολογικών ορίων αποτελεί μία πρόκληση για την ανθρώπινη ευφυΐα

Θεμελιώδης αρχή της Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι η δυνατότητα  να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να διακυβεύει την δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες.

Η Βιώσιμη Ανάπτυξη προσπαθεί να συμβιβάσει τις δύο ακραίες θεωρίες που αναπτύχθηκαν τα προηγούμενα χρόνια για το μέλλον του πλανήτη: την τεχνοκρατική και την οικολογική. Σηματοδοτεί νέους δρόμους στην περιβαλλοντική διαχείριση  επανατοποθετώντας τις σχέσεις οικονομίας- περιβάλλοντος και προτείνει νέες κατευθύνσεις και προτεραιότητες για την επιστήμη, την τεχνολογία, την εργασία και την επιχειρηματική πρακτική.

Η σύζευξη της παραδοχής της βιωσιμότητας με τη θεμελιώδη αρχή της ανάπτυξης αποτελεί μία ιστορική εξέλιξη για την υπόθεση του περιβάλλοντος, καθώς σηματοδοτεί μία νέα εποχή για την ανθρωπότητα. Οι αρχές της ανάπτυξης και της προόδου νομιμοποιούνται και με την παραδοχή της αειφορίας συνδέονται άρρηκτα πλέον με τα φυσικά όρια και τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς Η βιώσιμη ανάπτυξη γίνεται ένα μοντέλο σχεδιασμού για τη διαχείριση του περιβάλλοντος αλλά και μία πολιτική θεωρία διάδοχος της τεχνοκρατικής που υπόσχεται έξοδο από τη σημερινή περιβαλλοντική κρίση και συγχρόνως εγγυάται τη διατήρηση της ζωής.

Αποσκοπεί στη διασφάλιση της ικανότητας της γης να ευνοεί όλες της μορφές ζωής και βασίζεται στις αρχές της δημοκρατίας, της ισότητας των φύλων, της αλληλεγγύης, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,  της ελευθερίας και της ισότητας ευκαιριών για όλους. Αποβλέπει στη συνεχή βελτίωση της ποιότητας ζωής και των συνθηκών διαβίωσης στη γη προς όφελος τόσο της παρούσας όσο και των μελλοντικών γενεών. Για την εκπλήρωση αυτών των στόχων, προωθεί μια δυναμική οικονομία με πλήρη απασχόληση, υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, προστασία της υγείας, κοινωνική και εδαφική συνοχή και προστασία του περιβάλλοντος σε έναν ειρηνικό και ασφαλή πλανήτη, ο οποίος σέβεται την πολιτιστική ποικιλομορφία.

Ιδιαίτερη σημασία για την ανάλυση, έχουν τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού των αναφερόμενων περιοχών. Και στις τρεις περιοχές τα ποσοστά αποφοίτων δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι χαμηλότερα από αυτά της χώρας, ενώ τα ποσοστά ανεργίας στους νομούς Φλώρινας και Κοζάνης είναι υψηλότερα της Επικράτειας. Στην Αρκαδία το ποσοστό ανεργίας είναι χαμηλότερο της χώρας. Παράλληλα η μόλυνση του περιβάλλοντος, σαφέστατα είναι πολύ υψηλή, λόγω λιγνιτοπαραγωγής. Υψηλός είναι και ο βαθμός γήρανσης του πληθυσμού.

Το εκρηκτικό αυτό μείγμα, δημιουργεί αναμφισβήτητα  την απαίτηση της μετάβασης σε ένα νέο βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο με περισσότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης, απασχόλησης με συγκράτηση του νεανικού πληθυσμού και καθαρότερη ατμόσφαιρα. Δεν είναι μόνο θέμα ευρωπαϊκών δεσμεύσεων. Είναι ανάγκη εθνικής προτεραιότητας. Είναι ένα κατά βάση περιφερειακό έργο, σημαντικότερο, ουσιαστικότερο κι ζωτικότερο κατά την άποψή μου από αυτό των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.

Σε κάθε μεγάλο Περιφερειακό Σχέδιο τρεις είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την συγγραφή, την έγκριση  και την επιτυχή υλοποίησή του:

1. Ο ευρύς και βαθύς, εξαντλητικός κοινωνικός διάλογος
2. Η δέσμευση για αύξηση της απασχόλησης και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής
3. Η εμπνευσμένη, απλή και σαφής μορφή και δομή του

1. Βασικό αίτιο των αντιδράσεων για την μεταβολή του αναπτυξιακού προτύπου και πολύ περισσότερο για την εκ΄ βάθρων αλλαγή του, όπως εν προκειμένω συζητάμε, παραμένει η έλλειψη ουσιαστικής ενημέρωσης και πραγματικού διαλόγου με τις τοπικές κοινωνίες. Ο κοινωνικός διάλογος απαιτείται να διεξάγεται έγκαιρα και με πρωτοβουλία και καθοριστική συμμετοχή της πολιτείας και των αρμόδιων δημόσιων ενεργειακών φορέων της (Υπουργεία, Περιφέρειες, Διαχειριστής Συστήματος, Ερευνητικά Κέντρα, Δημόσιες Επιχειρήσεις, κλπ.).

Στο διάλογο σημαντική θεωρείται η ενεργή παρουσία της τοπικής αυτοδιοίκησης, των κοινωνικών εταίρων, οι οποίοι διαθέτουν ισχυρούς δεσμούς με τις τοπικές κοινωνίες, καθώς και των επιστημονικών φορέων. Στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα, οι όποιες προσπάθειες ενημέρωσης, ακόμα και για σημαντικά αναπτυξιακά έργα, περιορίστηκαν σε αποσπασματικές δράσεις χωρίς ουσιαστική απήχηση στις τοπικές κοινωνίες.

Η μέχρι σήμερα εμπειρία, δείχνει, ότι εκεί όπου υπήρξε έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών σε τοπικό επίπεδο, ο βαθμός αποδοχής των νέων προτάσεων ήταν ικανοποιητικός και διαχρονικά αυξανόμενος. Η ευρύτερη δυνατή κοινωνική αποδοχή κάθε νέας αναπτυξιακής προσπάθειας, ύστερα από δημόσια διαβούλευση και ευρεία συναίνεση των εμπλεκομένων είναι πρωταρχικής σημασίας.

Η ουσιαστική ενημέρωση σε επίπεδο κοινωνίας μπορεί να πραγματοποιηθεί με την κατάρτιση και υλοποίηση μιας   ολοκληρωμένης  επικοινωνιακής παρέμβασης η οποία πρέπει να περιλαμβάνει

• Παροχή έγκυρης και πλήρους ενημέρωσης του ευρύτερου κοινού καθώς και ειδικών ομάδων-στόχων σχετικά με τα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη που προκύπτουν από την νέα αναπτυξιακή πρόταση
• Προβολή καλών πρακτικών, των αποτελεσμάτων και της ωφελιμότητάς της προς τον πολίτη. Ανάδειξη αντίστοιχων σχεδίων που χρηματοδοτήθηκαν από ευρωπαϊκά ή εθνικά προγράμματα καθώς και της συμβολής αυτών στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών.
• Διαμόρφωση θετικού κλίματος για την ανάπτυξη εφαρμογών ΑΠΕ και ευαισθητοποίηση και αλλαγή της συμπεριφοράς του κοινού στα ενεργειακά θέματα.

Ως ενδεικτικές ειδικές δράσεις για την επίτευξη των παραπάνω στόχων μπορούν να αναφερθούν οι εξής:

• Μεγάλες δράσεις μαζικής ενημέρωσης σε δημόσιους χώρους με ανοιχτή συμμετοχή των πολιτών.

• Διοργάνωση συνεδρίων ανά Περιφερειακή Ενότητα, που θα απευθύνονται σε εξειδικευμένο κοινό όπως επενδυτές, μελετητές, μηχανικούς, προμηθευτές εξοπλισμού, εκπροσώπους του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα. Σκοπός του συνεδρίου θα είναι η ενημέρωση για τις σύγχρονες εξελίξεις και οι προοπτικές για το μέλλον, ενώ θα παρουσιάζονται και θα συζητούνται τα αποτελέσματα των σχετικών δράσεων Ευρωπαϊκών και εθνικών προγραμμάτων.
• Προωθητικές ενέργειες σε μεγάλες εξειδικευμένες εκθέσεις με αντικείμενο την ενέργεια την έρευνα ή την τεχνολογία.
• Δράσεις σε συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα (ενημέρωση σε σχολεία-εκπαιδευτικά ιδρύματα, μαθητικοί διαγωνισμοί παραγωγής video, poster, εικαστικών).

Η εικόνα που μας μεταφέρεται από τις περιοχές ενδιαφέροντος είναι ότι η διαβούλευση έχει περιοριστεί σε συσκέψεις με κλειστούς ελεγχόμενους κύκλους εξουσίας, ενώ επιδεικτικά έχουν αγνοηθεί επανειλημμένως οι κοινωνικοί εταίροι και τα τοπικά Εργατικά Κέντρα.

Η διαχείριση της κοινωνίας και των τοπικών φορέων με αυτόν τον τρόπο υπονομεύει το συνολικό εγχείρημα.

2. Όταν δεν υπάρχει κοινωνικός διάλογος, δεν υπάρχουν ή δεν επικοινωνούνται και οι απαντήσεις στα κεντρικά ερωτήματα για την τόνωση της απασχόλησης και την βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Σύμφωνα με το Σχέδιο Δίκαιη Μετάβασης με την ολοκλήρωση της διαδικασίας της απολιγνιτοποίησης στις τρεις περιοχές το 2029, χωρίς αντισταθμιστικές δράσεις, οι περιοχές αυτές θα έχουν απωλέσει το  13% των τοπικών θέσεων εργασίας και το 24% των τοπικών εισοδημάτων των νοικοκυριών από μισθούς, σε σύγκριση με τα αντίστοιχα επίπεδα του 2019. Οι απώλειες αυτές δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες μεταξύ των περιοχών. Στη Φλώρινα το πλήγμα από την απολιγνιτοποίηση είναι πιο ισχυρό. Η απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων στην Φλώρινα ολοκληρώνεται ήδη από το 2024, και οι τοπικές οικονομικές απώλειες στην περιοχή φτάνουν το 15% των τοπικών θέσεων εργασίας και το 28% των εισοδημάτων των τοπικών νοικοκυριών από εργασία, σε σχέση με το 2019. Αντίστοιχα, στην Κοζάνη, μέχρι το 2029, οι απώλειες σε   όρους απασχόλησης φτάνουν το 16% και σε όρους εισοδημάτων από εργασία το 27%. Στην Αρκαδία, το πλήγμα από την απολιγνιτοποίηση είναι πιο ήπιο, με τις απώλειες στην απασχόληση να φτάνουν στο 9% και στα εισοδήματα το 19%, σε σχέση με τα επίπεδα του 2019. Ωστόσο παραμένει ιδιαίτερα σοβαρό, καθώς γεωγραφικά συγκεντρώνεται στην περιοχή της Μεγαλόπολης. Τα στοιχεία αυτά δημιουργούν τρόμο για πλήρη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής στην εκδοχή αποτυχίας του γενικού εγχειρήματος μετάβασης στο νέο αναπτυξιακό μοντέλο και αυξάνουν σε μεγάλο βαθμό τις απαιτήσεις τόσο για την διαβούλευση, όσο στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του σχεδίου.

3. Στο Σχέδιο εξετάστηκαν οι οικονομικές επιδράσεις που προκύπτουν από ένα σύνολο αντισταθμιστικών δράσεων, οι οποίες πρόκειται να υλοποιηθούν προκειμένου να μετριαστούν οι οικονομικές επιπτώσεις από την απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων στις τοπικές οικονομίες. Συγκεκριμένα, εξετάστηκαν οι οικονομικές επιδράσεις που θα προκύψουν από

• Την κατασκευή νέων φωτοβολταϊκών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, οι οποίοι θα εγκατασταθούν σε εκτάσεις που σήμερα είναι λιγνιτωρυχεία (επενδύσεις συνολικού ύψους €1,62 δισεκ.),
• Την αποκατάσταση του εδάφους στα λιγνιτωρυχεία που θα αποσυρθούν (επενδύσεις συνολικού ύψους €650 εκατ.),
• Την κατασκευή νέων δικτύων διανομής φυσικού αερίου, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες σε θέρμανση των νοικοκυριών που μέχρι σήμερα εξυπηρετούνται από τα δίκτυα τηλεθέρμανσης των λιγνιτικών μονάδων (επενδύσεις συνολικού ύψους €20,4 εκατ.),
• Το πρόγραμμα εθελουσίας εξόδου και συνταξιοδοτήσεων της ΔΕΗ, το οποίο θα καλύψει το 36% του προσωπικού που απασχολείται σε λιγνιτικές μονάδες και λιγνιτωρυχεία.

Με την υλοποίηση αυτών των δράσεων αντισταθμίζεται το 13% των απωλειών τοπικού ΑΕΠ στις επηρεαζόμενες περιοχές, καθώς επίσης το 57% των απωλειών τοπικών θέσεων εργασίας και το 30% των απωλειών εισοδημάτων των τοπικών νοικοκυριών από μισθούς. Ειδικότερα, σύμφωνα με το Σχέδιο Μετάβασης, μέχρι το 2029 αντισταθμίζεται το 48% των σωρευτικών απωλειών απασχόλησης στην Αρκαδία, το 49% των αντίστοιχων απωλειών στην Φλώρινα και το 64% των αντίστοιχων απωλειών στην Κοζάνη. Παρομοίως, μέχρι το 2029 αντισταθμίζεται το 30% των σωρευτικών απωλειών εισοδημάτων των εργαζομένων στην Αρκαδία, το 23% των αντίστοιχων απωλειών στην Φλώρινα και το 35% των αντίστοιχων απωλειών στην Κοζάνη.

Η αποκατάσταση του εδάφους στα λιγνιτωρυχεία, η κατασκευή νέων δικτύων διανομής φυσικού αερίου και το πρόγραμμα εθελουσίας εξόδου και συνταξιοδοτήσεων της ΔΕΗ, θεωρούνται τυπικά μέτρα άμεσης εξισορρόπησης μέρους των περιβαλλοντικών και οικονομικών δεδομένων των περιφερειών. Πώς όμως θα δώσουμε αναπτυξιακή προοπτική στις περιοχές; Πώς θα δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας ώστε να συγκρατήσουμε τα παραγωγικά τμήματα του πληθυσμού και να αυξήσουμε την απασχόληση; H απάντηση: ΄ Με μεγάλα Φωτοβολταϊκά Πάρκα ΄, ακούγεται καταναλωμένη και δίχως έμπνευση. Προβληματισμό και ενστάσεις (Εργατικό Κέντρο Φλώρινας) δημιουργεί και η μετάβαση σοκ του νομού Φλώρινας με το κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων έως το 2024, ενώ είναι σαφές ότι η Πολιτεία δεν είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει τα οδυνηρά κοινωνικά και οικονομικά αποτελέσματα αυτής της επιλογής.

Άρα συνοψίζοντας, το συγκεκριμένο Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης χρειάζεται άμεση προσαρμογή, επαναδιατύπωση και αλλαγή της διαδικασίας διαβούλευσης ώστε να πληρεί τις βασικές αρχές της Ανάπτυξης, της Περιφερειακής Ανάπτυξης, του Περιφερειακού Προγραμματισμού και της Αειφορίας.

Η Πρόταση

Ο κεντρικός αναπτυξιακός στόχος πρέπει να είναι η μετάβαση από την γραμμική οικονομία των εισαγωγών, της κατανάλωσης και της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης στην Κυκλική Οικονομία που θα σέβεται το φυσικό περιβάλλον και μέσα από την καινοτομία και τις νέες τεχνολογίες θα συμβάλει στην αύξηση της παραγωγής γεωργικών, βιοτεχνικών και βιομηχανικών προϊόντων, στην αύξηση των θέσεων εργασίας και του ΑΕΠ και στην μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης και των κοινωνικών και περιφερειακών ανισοτήτων.

Εξετάζοντας χωροταξικά τους νομούς Κοζάνης και Φλώρινας (που λαμβάνονται ως ενιαίος αναπτυξιακός χώρος) όπου υπάρχει γνώση λόγω γεωγραφικής εγγύτητας, η πρόταση είναι να χωριστούν σε 5 Ζώνες Οικονομικών Δραστηριοτήτων.

Α) Ζώνη Βιομηχανικής Δραστηριότητας

Με την εγκατάσταση βιομηχανικών μονάδων παραγωγής προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, όπως είναι της βιοτεχνολογίας και ηλεκτρονικού λογισμικού και εξοπλισμού, κλάδων οι οποίοι εκτοξεύτηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού.  Η ανάπτυξη της ηλεκτροκίνησης και των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, επιβάλει την ένταξη της παραγωγικής διαδικασίας των σχετικών εξαρτημάτων, συσκευών και οχημάτων εντός της ελληνικής οικονομίας. Αντί να επιδοτούμε την αγορά ηλεκτρικών αυτοκινήτων, είναι προτιμότερο να επιδοτήσουμε την εγκατάσταση της γραμμής παραγωγής στην χώρα μας. Με τον τρόπο αυτό, αφενός μεν θα τονωθεί η απασχόληση και το ισοζύγιο εξαγωγών, αφετέρου το τελικό κόστος του προϊόντος στον καταναλωτή πιθανώς να είναι μικρότερο από εκείνο που θα προέκυπτε από επιδότηση κατόπιν εισαγωγής.

Β) Ζώνη Κέντρων Εφοδιαστικής Αλυσίδας

Το υφιστάμενο λιγνιτικό πεδίο βρίσκεται σε εγγύτητα δύο ωρών από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης και τριών ωρών από την Ηγουμενίτσα και συνδέεται με όλα τα λιμάνια της Β. Ελλάδος μέσω της Εγνατίας Οδού. Η απόσταση από την Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία είναι πολύ μικρή ενώ ο Προμαχώνας και τα σύνορα με την Βουλγαρία προσεγγίζονται σε τρεις ώρες. Με την παράλληλη ανάπτυξη σύγχρονου σιδηροδρομικού δικτύου και την ολοκλήρωση του οδικού άξονα Πτολεμαϊδας- Φλώρινας προτείνεται η χωροθέτηση Ζώνης Logisticsμε σύγχρονους μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους γεγονός που θα καταστήσει την περιοχή διαμετακομιστικό κέντρο των Δυτικών Βαλκανίων.

Γ) Ζώνη Ευφυούς Αγροτικής Ανάπτυξης

Τα γεωργικά προϊόντα αποδίδουν κατά μέσο όρο 190 ευρώ/στρέμμα στην Ελλάδα, όταν αντίστοιχα στο Ισραήλ αποδίδουν 1290 και στην Ολλανδία 1700. Οι τιμές αυτές αποδεικνύουν το έλλειμμα στην χρήση νέων τεχνολογιών ευφυούς γεωργίας για την αύξηση  της αξίας των γεωργικών προϊόντων και του γεωργικού εισοδήματος.  Η ευφυής γεωργία, αποτελεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση διαχείρισης της αγροτικής δραστηριότητας που αξιοποιεί τις σύγχρονες τεχνολογίες και την επιστημονική γνώση, με στόχο την ορθή λήψη αποφάσεων με πολλαπλά οφέλη για την αγροτική εκμετάλλευση και το περιβάλλον. Η ανάπτυξη του αγροτικού τομέα θα συνεισφέρει στη συγκράτηση του ενεργού πληθυσμού και θα τονώσει το ΑΕΠ της περιοχής

Δ) Ζώνη Εναλλακτικού Τουρισμού

Η περιοχή περιβάλλεται από ορεινούς όγκους εκπληκτικής ομορφιάς και έχει προϋποθέσεις για την ανάπτυξη θεματικών μορφών τουρισμού, όπως ο αθλητικός, ο θρησκευτικός, ο αγροδιατροφικός,  ο ιατρικός και  ο οικοπεριηγητικός τουρισμός. Η αναβάθμιση του δημόσιου χώρου και του κτιριακού αποθέματος στους μικρούς οικισμούς, η ανάταξη των σημερινών ορυγμάτων και η δημιουργία μεγάλων ήπιων μονάδων (αθλητικές εγκαταστάσεις, θεματικά πάρκα) θα αναβαθμίσει τουριστικά και περιβαλλοντικά την περιοχή.

Ε) Ζώνες Πάρκων Φωτοβολταϊκών και αξιοποίηση άλλων πόρων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Μία εναλλακτική είναι η διασπορά των ΦΒ σε μικρότερες ζώνες στην περιοχή ώστε να μην επιβαρυνθεί περισσότερο το περιβάλλον και να μην αποκλειστούν άλλες οικονομικές δραστηριότητες με την συγκεντρωτική εγκατάσταση των πάνελς σε μία υποπεριοχή. Η μορφολογία της περιοχής με την υφιστάμενη λεκάνη δίνει την δυνατότητα και για μικρές αιολικές και υδροηλεκτρικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ και η ο γεωργικός και κτηνοτροφικός τομέας μπορεί να συνεισφέρει με την παραγωγή και αξιοποίηση βιομάζας.

Στο σύνολο των επενδύσεων που θα επιδοτηθούν σε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες απαιτείται η δέσμευση προς την τοπική κοινωνία για τήρηση της νομοθεσίας και των καλών πρακτικών στα εργασιακά ζητήματα και για υποχρεωτική υπογραφή Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας.

Το σχέδιο αυτό με παράλληλη ενδυνάμωση των τομέων της Εκπαίδευσης, της Επαγγελματικής Κατάρτισης, του Πολιτισμού και της Υγείας για τους κατοίκους, την ενίσχυση των δικτύων και των μέσων μεταφοράς και την βελτίωση της πολεοδομίας και του αστικού κτιριακού αποθέματος μπορεί να οδηγήσει στην συνολική ανάταξη της περιοχής στο πλαίσιο μιας στρατηγικής Βιώσιμης Ανάπτυξης.

Μόνο τότε,όταν θα ωφεληθεί το σύνολο του πληθυσμού, θα μπορούμε να συζητάμε για μία Δίκαιη Μετάβαση στην Μεταλιγνιτική Εποχή.

Κρίσιμα σημεία είναι ή εξαντλητική κοινωνική διαβούλευση, η κατανόηση και η άμεση συμμετοχή των φορέων και των πολιτών στις αποφάσεις, καθώς επίσης και η ομαλή χρονικά προσαρμογή στο νέο Αειφόρο Μοντέλο Ανάπτυξης.

*Ανδρέας Στοϊμενίδης, Διπλ. Μηχανολόγος Μηχανικός,  PhD,Βιώσιμη Ενεργειακή Περιφερειακή Ανάπτυξη, Πρόεδρος ΟΣΕΤΕΕ/ΣΤΥΕ

Πηγή: “Εργοληπτικό Βήμα” της ΠΕΣΕΔΕ