Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: αρχαιολογικοί θησαυροί σε μοντέρνο κτίριο
ΑρχιτεκτονικήΈργαΠεριβάλλονΠολεοδομίαΦυσικοί πόροιΧωροταξία 2 Αυγούστου 2023 Αργύρης
Της Βάλιας Κατσίμπα, Αρχαιολόγος – Μουσειολόγος
Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, ένα από τα πιο αξιόλογα μουσεία στην Ελλάδα και ένα από τα σημαντικότερα στην Ευρώπη, στεγάζει και παρουσιάζει τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της Κρήτης, κυρίως της κεντρικής και ανατολικής, που χρονολογούνται από τη νεολιθική εποχή μέχρι τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Κυρίαρχη θέση στις συλλογές του, ωστόσο, κατέχουν τα μοναδικά αριστουργήματα της μινωικής τέχνης, την οποία μπορεί κανείς να θαυμάσει σε όλη της την εξέλιξη. Η συλλογή με τις μινωικές αρχαιότητες είναι η σημαντικότερη στον κόσμο και το μουσείο δίκαια θεωρείται το κατεξοχήν μουσείο του μινωικού πολιτισμού.
Το αντισεισμικό κτίριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου είναι από τα σημαντικότερα δείγματα του μοντέρνου αρχιτεκτονικού κινήματος στην Ελλάδα της εποχής του μεσοπολέμου. Ανεγέρθηκε σταδιακά μεταξύ του 1935 και 1955 στη θέση του πρώτου Μουσείου, που ιδρύθηκε το 1908. Μια νέα εποχή για το Μουσείο Ηρακλείου ξεκίνησε όταν ολοκληρώθηκε η ανακαίνιση του κτιρίου τον Μάιο του 2014.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ– ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΚΘΕΣΗ
Το Μουσείο Ηρακλείου ιδρύθηκε το 1908 για να φιλοξενήσει τις πρώτες συλλογές κρητικών αρχαιοτήτων, που έκτοτε εμπλουτίστηκαν με ραγδαίο ρυθμό. Εντούτοις, το πρώτο κτίριο και από πλευράς χώρου και από άποψη λειτουργικότητας και ποιότητας κατασκευής ήταν εξαρχής εντελώς ανεπαρκές για να στεγάσει με ασφάλεια και να αναδείξει το μοναδικό αρχαιολογικό απόθεμα του μουσείου, που συνεχώς αυξανόταν μέσα από τις ανασκαφικές διαδικασίες.
Το νέο κτίριο, στο οποίο και σήμερα στεγάζεται το Μουσείο, ανεγέρθηκε στην ίδια περίοπτη θέση στο κέντρο του Ηρακλείου, όπου και το προηγούμενο που κατεδαφίστηκε, σταδιακά μεταξύ του 1935 και 1955 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού. Στην ίδια θέση κατά τη διάρκεια της βενετοκρατίας βρισκόταν η καθολική μονή του Αγίου Φραγκίσκου, που καταστράφηκε από σεισμό το 1856 και τα ερείπιά της είναι ορατά σήμερα στον κήπο του μουσείου.
Το αντισεισμικό κτίριο, συνολικού εμβαδού 8.800 τ.μ., είναι από τα σημαντικότερα δείγματα του μοντέρνου αρχιτεκτονικού κινήματος στην Ελλάδα της εποχής του μεσοπολέμου. Αποτελεί πρωτοποριακό αρχιτεκτόνημα από άποψη τόσο μορφολογίας όσο και λειτουργικότητας με καινοφανείς για την εποχή εφαρμογές όπως π.χ. το ειδικό σύστημα φωτισμού με φωταγωγούς. Θεωρείται από τα σημαντικότερα έργα της «νέας αρχιτεκτονικής» σε διεθνές επίπεδο και είναι χαρακτηριστικό ότι συγκαταλέγεται μεταξύ των οκτώ πιο αντιπροσωπευτικών ευρωπαϊκών «κτιρίων εκθέσεων και αναψυχής» της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου, ανάμεσα σε Μουσεία της Ιταλίας, της Φινλανδίας, της Ισπανίας και της Αυστρίας. Αν και δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό και παρότι η μελέτη του Καραντινού δεν εφαρμόστηκε πλήρως, το Μουσείο Ηρακλείου αποτέλεσε σημείο αναφοράς για άλλα σημαντικά έργα σπουδαίων αρχιτεκτόνων, όπως η Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας, το Μουσείο Ιωαννίνων κ.α .Με αυτήν την λογική, το κτίριο θεωρείται μνημείο που το διέπουν συγκεκριμένες αρχές διατήρησης. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι οι χρωματισμοί και τα υλικά κατασκευής του, όπως τα πολύχρωμα φλεβωτά μάρμαρα, παραπέμπουν στις τοιχογραφικές μιμήσεις ορθομαρμαρώσεων των μινωικών ανακτόρων.
Καθώς τα εκθέματα ασφυκτιούσαν στον υπάρχοντα χώρο ενώ νέα ευρήματα έρχονταν στο φως, κρίθηκε επιτακτική η ριζική ανακαίνιση του μουσείου, κτιριακή και εκθεσιακή. Το Μουσείο Ηρακλείου εξελίχθηκε σε ένα κτίριο με σύγχρονες προδιαγραφές έχοντας όμως ως βασική προϋπόθεση το σεβασμό στην αρχική φιλοσοφία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού του Καραντινού. Έτσι άρχισε μια νέα εποχή για το Μουσείο Ηρακλείου, όταν ολοκληρώθηκε η ανακαίνιση του κτιρίου τον Μάιο του 2014. Οι προθήκες του αναμορφώθηκαν σύμφωνα με τις σύγχρονες μουσειολογικές πρακτικές ενώ ο τρόπος που έχει στηθεί πλέον η μόνιμη έκθεση το κατατάσσει μεταξύ των κορυφαίων μουσείων του κόσμου όχι μόνο λόγω της μοναδικότητας των εκθεμάτων του αλλά και λόγω της άρτιας παρουσίασής τους σύμφωνα με τα νέα μουσειογραφικά πρότυπα.
Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: ξενάγηση στους θησαυρούς της Μινωικής τέχνης. Από τον Νικόλαο Γ. Μωραϊτάκη, Νομικός, MSc Αρχαιολόγος Δείτε εδώ στο ecopress
Πιο συγκεκριμένα, τα 8 000 τεχνουργήματα παρουσιάζονται σε 27 εκθεσιακές αίθουσες και είναι πλέον οργανωμένα σε θεματικές ενότητες, που ενσωματώνονται σε μια χρονολογική αφήγηση, που εκτείνεται από τη Νεολιθική έως τη Ρωμαϊκή περίοδο. Για τις ανάγκες της επανέκθεσης συντηρήθηκαν περίπου 4.800 αντικείμενα και δημιουργήθηκαν χιλιάδες βάσεις. Επίσης, εγκαταστάθηκαν εφαρμογές πολυμέσων, όπως βιντεοπροβολές και παιχνίδια μέσω μεγάλων οθονών και οθονών αφής σε 11 σημεία στους δύο ορόφους του μουσείου, που ενισχύουν τη διαδραστικότητα και καθιστούν πιο ενδιαφέρουσα τη μουσειακή εμπειρία. Τέλος, τον κοινωνικό του ρόλο αποδεικνύει το μουσείο αγκαλιάζοντας όλες τις κατηγορίες πολιτών καθώς έχει προβλεφθεί να υπάρχει ενημερωτικό υλικό και σε γραφή Braille ενώ έχει δημιουργηθεί εύκολη και άνετη πρόσβαση σε όλους τους χώρους του Μουσείου για τους ανθρώπους με αναπηρία.
Σε αντίθεση, τώρα, με τον προηγούμενο τρόπο παρουσίασης όπου τα τεχνουργήματα παρουσιάζονταν απλά ως χρονολογικά ορόσημα ή πολύτιμα έργα τέχνης, η επανέκθεση προσφέρει στον επισκέπτη μια ολοκληρωμένη χρονολογική και θεματική προσέγγιση των συλλογών. Οι θεματικές ενότητες καλύπτουν τομείς όπως η θρησκεία, ο αστικός τρόπος ζωής, οι επικήδειες τελετουργίες, το εμπόριο, η τέχνη, τα δημόσια θεάματα και η διατροφή. Επιπλέον, η αφήγηση δίνει τη δυνατότητα πολλαπλών ερμηνειών των εκθεμάτων ενθαρρύνοντας έτσι τους επισκέπτες να επιστρέφουν ξανά και ξανά στο Μουσείο για μια νέα «ανάγνωση» των αντικειμένων, εμπλουτίζοντας έτσι τις γνώσεις τους και ανακαλύπτοντας κάθε φορά διαφορετικές πτυχές της ιστορίας της Κρήτης.
Πέρα από τη μόνιμη έκθεση των πολύτιμων συλλογών του, το Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου είναι αρκετά δραστήριο και ως προς την επικοινωνιακή πολιτική του γενικότερα, αφού οργανώνει ενδιαφέρουσες περιοδικές εκθέσεις, συμμετέχει σε εκθέσεις που περιοδεύουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σχεδιάζει και υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα, συνεργάζεται με άλλους επιστημονικούς και ερευνητικούς φορείς και φιλοξενεί ποικίλες άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες. Όλες αυτές οι δράσεις εξηγούν την αισθητή αύξηση της επισκεψιμότητας του μουσείου τα τελευταία χρόνια, καθώς εξελίχθηκε σε έναν σημαντικό τουριστικό προορισμό στην Κρήτη και κατάφερε σταδιακά να συνεισφέρει στην οικονομική ανάπτυξη ολόκληρου του νησιού.
Η μοναδικότητα του Αρχαιολογικού Μουσείου του Ηρακλείου έγκειται αναμφίβολα στην περίφημη και πλούσια μινωική συλλογή με λαμπρά δείγματα του μινωικού πολιτισμού, που άνθισε στην Κρήτη κατά την τρίτη και δεύτερη χιλιετία π.Χ. Οι συλλογές ελληνικών και ρωμαϊκών χρόνων με σπουδαία επίσης εκθέματα συνθέτουν την εικόνα της μακραίωνης πολιτιστικής συνεισφοράς της Κρήτης ως ζωτικού τμήματος του ελληνικού κόσμου.
Αναγνωρίζοντας, λοιπόν, την καθοριστική συμβολή του μινωικού πολιτισμού στην πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδος αλλά και διεθνώς συντάσσομαι αναμφίβολα με την προσπάθεια που έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό να αναγνωρισθεί και να τεθεί υπό την προστασία της UNESCO. Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, αντάξιο πλέον των απαράμιλλων εκθεμάτων του, συνδέει νοητά τις αρχαιολογικές θέσεις (ανακτορικά κέντρα) με τον κινητό πλούτο που φιλοξενεί και προσφέρει στον κάθε επισκέπτητη δυνατότητα να εξερευνήσει ποικιλοτρόπως τον θαυμαστό μινωικό κόσμο… έναν κόσμο που πιστεύουμε να συμπεριληφθεί άμεσα στις δέλτους της UNESCO και να συνεχίσει να αποκαλύπτεται στο ευρύ κοινό μέσα από τη θέση που δικαιωματικά του αναλογεί.
ΠΗΓΕΣ
Hood S.,H τέχνη στην προϊστορική Ελλάδα, εκδ. Καρδαμίτσα, 1993 [1988]
DarcquePascal, PoursatJean – Claude, TouchaisGilles, TreuilRene,Οι Πολιτισμοί του Αιγαίου κατά τη Νεολιθική και την Εποχή του Χαλκού, εκδ. Καρδαμίτσα, 2015
Νότα Δημοπούλου-Ρεθεμιωτάκη, Το Αρχαιολογικό Μουσείου Ηρακλείου, εκδ. Ιδρυμα Ι. Σ. Λάτση & Τράπεζα EFG Eurobank Ergasias Α.Ε., 2005
https://www.culture.gov.gr/el/service/SitePages/view.aspx?iID=1511#prettyPhoto
