Ατυχήματα σε τεχνικά έργα:  Ακάλυπτοι μηχανικοί, ιδιοκτήτες και εργαζόμενοι – Απέραντη η νομοθεσία με τεράστια κενά 

Του Δημήτρη Κοτσώνη*

Η νομοθεσία περί των μέτρων ασφαλείας των εργαζομένων στις οικοδομές, παρά τη μεγάλη έκταση τους και τις επανειλημμένες τροποποιήσεις και συμπληρώσεις τους, εξακολουθεί να μην παρέχει προστασία στους εργαζόμενους, αλλά και στους ιδιώτες που κτίζουν το σπίτι τους, όπως και  στους επιβλέποντες μηχανικούς την κατασκευή οικοδομών και λοιπών τεχνικών έργων, καθώς και στους εργολάβους, υπεργολάβους κλπ.
Ακόμη η  υφιστάμενη νομοθεσία αφήνει ακάλυπτο κάθε ιδιώτη, ο οποίος φωνάζει έναν τεχνίτη να του επισκευάσει τον Ηλιακό θερμοσίφωνα, τη στέγη, ή για να του αλλάξει τη λάμπα της οροφής του σπιτιού του,  διότι εάν κατά την εργασία αυτή συμβεί κάποιο ατύχημα στον τεχνίτη, υπεύθυνος είναι ο ιδιώτης, επειδή δεν έλαβε τα προβλεπόμενα και νομοθετήματα μέτρα ασφαλείας για την προστασία του τεχνίτη,  τα όποια ούτε τα γνωρίζει και για τα οποία ούτε διανοείται ότι επέχει κάποια ευθύνη σε περίπτωση  ατυχήματος.

Οι ελλείψεις της νομοθεσίας, πέραν του γεγονότος να ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τα ατυχήματα στις οικοδομές και γενικότερα κατά των κατασκευή των τεχνικών έργων, συνεπάγονται τεράστιες αποζημιώσεις σε περίπτωση σοβαρού ατυχήματος, τα οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων, υπερβαίνουν ακόμη και την αξία του σπιτιού που κατασκευάζει ένας ιδιώτης, τα κέρδη μιας ζωής για τον μηχανικό ή τον εργολάβο, οι  οποίοι καλούνται  να καταβάλουν στον παθόντα.

Η αιτία  για αυτή τη κατάσταση είναι η άγνοια αυτού του κινδύνου από τη μεριά των ιδιοκτητών, η ελαχιστοποίηση της πιθανότητας από τους  εργολάβους και η αδυναμία επιβολής των μέτρων ασφαλείας από τη μεριά των επιβλεπόντων μηχανικών.

Όμως ακόμη και στην περίπτωση που έχουν ληφθεί με απόλυτη σχολαστικότητα τα μέτρα προστασίας των εργαζομένων, το τυχαίο πάντοτε υφίσταται και επιφέρει τις συνέπειες τους αδιακρίτως επί των ανωτέρω, αλλά και τότε οι ανωτέρω καλούνται να επωμισθούν τις συνέπειες.

Για την αντιμετώπιση του ζητήματος,  πρέπει να προσδιορισθούν  οι ευθύνες των ανωτέρω εμπλεκομένων στις πραγματικές τους διαστάσεις , διότι με το υφιστάμενο νομικό καθεστώς αυτές προσδιορίζονται ασαφώς , γεγονός το οποίο εξαναγκάζει τους δικαστές να ανατρέχουν σε γενικότερες διατάξεις, που στις περισσότερες των περιπτώσεων αδικούν του μηχανικούς, όπως αποδεικνύεται και από τη σχετική γνωμοδότηση καθηγητού της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών,  η οποία συντάχθηκε μετά από παραγγελία του ΤΕΕ, χωρίς όμως πρακτικό αποτέλεσμα μέχρι σήμερα από την πλευρά των αρμοδίων.

 Τα ακάλυπτα σημεία 

Συγκεκριμένα πρέπει να διευκρινιστούν:

α. οι ευθύνες των  επιβλεπόντων μηχανικών στα ιδιωτικά έργα κλπ έργα, ο περιορισμός των ευθυνών τους, μόνο στις ποινικές ευθύνες, οι οποίες επιτρέπεται και επιβάλλεται να τους βαρύνουν.

β. οι ευθύνες των ιδιοκτητών, που κατασκευάζουν οικοδομές, καθώς και των εργολάβων και υπεργολάβων, που ασχολούνται σε αυτές, αλλά και του εργατοτεχνικού προσωπικού.

και τέλος

γ. οι ευθύνες των  ιδιοκτητών των εργολαβικών εταιρειών, των  μηχανικών ασφαλείας και μηχανικών έργων στα δημόσια και ιδιωτικά έργα.

Δεν επιτρέπεται ούτε μπορεί ο ιδιώτης, που με χίλιες στερήσεις έχει εξοικονομήσει τη δαπάνη για να κτίσει το σπίτι της οικογένειας του, ούτε ο εργολάβος ή υπεργολάβος, που αποβλέπει σε ένα μικρό κέρδος, από αυτά τα έργα,  να ευρίσκεται εμπρός στην πληρωμή ενός ποσού που πολλές φορές όχι μόνο ξεπερνά το κόστος  της οικοδομής που επιχειρεί να κατασκευάσει, αλλά και το σύνολο της περιουσίας του και πολύ περισσότερο δεν επιτρέπεται να αντιμετωπίζει το τυχαίο, ακόμη και μετά από τη σχολαστική τήρηση των μέτρων ασφαλείας, που σε περίπτωση δυστυχήματος απειλείται με αποζημιώσεις, που συνεπάγονται την οικονομική του καταστροφή.

Όπως επίσης δεν επιτρέπεται ένας μηχανικός να καλείται να αποζημιώσει το ατύχημα που συνέβη σε μια οικοδομή, τη στιγμή κατά την οποία αντικειμενικοί λόγοι δεν του επιτρέπουν τον διαρκή έλεγχος  της εφαρμογής των μέτρων ασφαλείας, αλλά και διότι  η επιβολή των μέτρων ασφαλείας αντιπροσωπεύει σημαντικό μέρος του κόστους  του έργου, γεγονός που αποτελεί   σύγκρουση του επαγγελματικού του συμφέροντος έναντι του δυστροπούντος ιδιώτη, που καλείται να αποδεχτεί την καταβολή αυτού του κόστους. Αλλά και πέραν αυτού δεν μπορεί ο επιβλέπων μηχανικός να είναι υπεύθυνος για την τήρηση των μέτρων ασφαλείας καθ΄όλη τη διάρκεια των εργασιών κατασκευής των έργων

Συμπερασματικά  τα εργατικά ατυχήματα που συμβαίνουν κατά ανέγερση των οικοδομών ( όπου και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους μηχανικούς), οφείλονται στη σύγχυση περί των υπεύθυνων για την επιβολή και τήρηση της εφαρμογής των ισχυόντων μέτρων ασφαλείας,  στην αμέλεια των εργαζομένων να εφαρμόσουν τα προσωπικά μέτρα προστασίας τους, στην αναρμοδιότητα των επιβλεπόντων μηχανικών να επιβάλλουν την εφαρμογή τους, την αδυναμία ελέγχου της διαρκούς τήρηση και εφαρμογής τους από του επιβλέποντες  και στην αδυναμία των ιδιοκτητών να αντιληφθούν τις σημαντικές  οικονομικές επιπτώσεις, που καλούνται να αντιμετωπίσουν, σε περιπτώσεις εργατικών ατυχημάτων.

Για την αντιμετώπιση αυτής της καταστάσεως, είναι απαραίτητος ο ρητός διαχωρισμός  των αρμοδιοτήτων και των  ευθυνών, που βαρύνουν κάθε εμπλεκόμενο για την τήρηση  των προβλεπόμενων μέτρων ασφαλείας στις οικοδομές, με τις τροποποίηση των ισχυουσών διατάξεως  συμφώνα με τα παρακάτω :

Καθορισμός των αρμοδιοτήτων και των υπευθύνων για την τήρηση των προβλεπόμενων μέτρων ασφαλείας κατά την  εκτέλεση οικοδομικών εργασιών.

1. Ο ιδιόκτητης που αναγείρει ή επισκευάζει την ιδιότητα οικοδομή του και ο ανεγείρων αυτήν με σκοπό την εμπορία της,  έχει την αποκλειστική ευθύνη της τηρήσεως όλων των μέτρων  ασφαλείας για την προστασία εργαζομένων, καθώς και κάθε τρίτου, υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις :

Α. Γενικός Εργολάβος

Σε περίπτωση που τις εργασίες κατασκευής ολόκληρης οικοδομής έχει αναλάβει ένας εργολάβος (γενικός εργολάβος), την ευθύνη για την τήρηση του συνόλου των μέτρων προστασίας των εργαζομένων, την ευθύνη για την παραχώρηση των μέτρων προσωπικής προστασίας των εργαζομένων, καθώς και την ευθύνη για  επιβολή της χρησιμοποιήσεως αυτών. Των λοιπών απαλλασσομένων από κάθε ευθύνη,

Β. Επί μέρους εργολαβίες ( υπεργολάβοι).

Σε περίπτωση που δεν κατασκευάζεται η οικοδομή από γενικό εργολάβο, αλλά με επί μέρους    εργολάβους ( μπετατζής, κτίστης, σοβατζής, υδραυλικός, “ ηλεκτρολόγος, μαρμαράς, πατωματζής, πλακάς κλπ.) τότε:

1. Ο ιδιοκτήτης είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για την χρησιμοποίηση ηλεκτρικού πίνακα εφοδιασμένου με αυτοματισμό προστασίας έναντι ηλεκτροπληξίας (ρελέ ασφαλείας) και για την λήψη βεβαιώσεως από αδειούχο ηλεκτρολόγο, αφ΄ενός για τούτο, αφ΄ετέρου για τη βεβαίωση για τη σωστή κατασκευή και λειτουργίας της γειώσεως του εργοταξιακου ηλεκτρικού πίνακα.
2. Ο ιδιοκτήτης και οι εργολάβοι των επί μέρους εργασιών (υπεργολάβοι)  είναι αλληλέγγυοι των ευθυνών για την τήρηση των μέτρων προστασίας, τα οποία απαιτούνται για την εκτέλεση των  εργασιών των οποίων έχουν αναλάβει την κατασκευή, και τούτο ανεξάρτητα εάν αυτά κατασκευάστηκαν από άλλους υπεργολάβους για τις δικές του εργολαβίες ( ικριώματα ασφαλείας, στηθαία ασφαλείας κλιμάκων, ανοιγμάτων, ανοιγμάτων δαπέδων, φωταγωγών κλπ.).
3.  Οι υπεργολάβοι υποχρεούνται να έχουν προσκομίσει στο εργοτάξιο όλα τα μέτρα ατομικής προστασίας για κάθε εργαζόμενο, πλέον ενός ακόμη εφεδρικού συνόλου και μιας ζώνης ασφαλείας πέντε σημείων, εφοδιασμένης με τον ανάλογο ιμάντα, πιστοποιημένης από τον κατάλληλο φορέα.
4. Οι εργολάβοι των επί μέρους εργασιών (υπεργολάβοι)  είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι για τη προμήθεια στους εργαζόμενους και τη χρησιμοποίηση των ατομικών μέσων προστασίας τους.
5. Οι υπεργολάβοι και οι προμηθευτές είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι για την άρτια κατάσταση και λειτουργία, καθώς και για την χρησιμοποίησή του σύμφωνα με τις υφιστάμενες διατάξεις περί μέτρων προστασίας εργαζομένων και τρίτων κάθε μηχανήματος, συσκευής, αυτοκινήτου κλπ. εργαλείων που χρησιμοποιούν, εντός του εργοταξίου ( χωματουργικά, αυτοκίνητα μεταφοράς υλικών, βαρέλες μπετόν, πρέσες έτοιμου σκυροδέματος, γερανοί κλπ), είναι οι ιδιοκτήτες τους.
6. Οι ιδιοκτήτες των διαφόρων μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των οικοδομών ( μπετονιέρες , αντλίες σκυροδέματος, γερανοί χωματουργικά κλπ. μηχανήματα ) είναι υπεύθυνοι για την άρτια λειτουργία τους και τη χρησιμοποίηση των καταλλήλων αδειούχων χειριστών. Οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για κάθε ατύχημα που τυχόν ήθελε συμβεί κατά την πορεία τους προς το εργοτάξιο.

Ο επιβλέπων μηχανικός

1. Ο επιβλέπων μηχανικός έχει την ευθύνη να παραδώσει επί αποδείξει την  εγκεκριμένη μελέτη προστασίας των εργαζομένων στον ιδιοκτήτη, με έγγραφο παραδόσεως εις διπλούν, εκ των οποίων το ένα θα καταθέσει ο ίδιος στην πολεοδομία πριν από την έναρξη οιοιδήποτε εργασίας στην οικοδομή και το άλλο στην επιθεώρηση εργασίας, μαζί με επικυρωμένο αντίγραφο της.
2. Ο επιβλέπων μηχανικός Υποχρεούται στη μελέτη των μέτρων προστασίας εργαζομένων και τρίτων  να περιλαμβάνει αναλυτικά τα μέτρα προστασίας των εργαζομένων, που υποχρεούται να ληφθούν, ώστε να είναι αντιληπτά από τον μέσο πολίτη, και να αναφέρει τους κινδύνους που συνεπάγεται η μη λήψη κάθε ενός από αυτά.
3. Ο επιβλέπον μηχανικός έχει την υποχρέωση να επιβλέψει την σωστή κατασκευή των μέτρων προστασίας, τα οποία προβλέπει η εγκεκριμένη μελέτη, όταν αυτά κατασκευαστούν από τους ανωτέρω υπευθύνους για την κατασκευή τους (ικριώματα, στηθαία,  προσωρινά κιγκλιδώματα, δάπεδα εργασίας  και λοιπές κατασκευαστικές διατάξεις) και να ειδοποιήσει την Επιθεώρηση Εργασίας, για την ολοκλήρωση της κατασκευής τους και την επιβαλλόμενη αντοχή τους.

Πριν από την κατάθεση της ανωτέρω βεβαιώσεως προς την επιθεώρηση εργασίας, απαγορεύεται η εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας, για την οποία απαιτείται να υφίσταται συγκεκριμένη κατασκευαστική διάταξη ασφαλείας.

Σε περίπτωση κατά την οποία εκτελούνται εργασίες για τις οποίες είτε δεν έχουν ολοκληρωθεί οι απαιτούμενες κατασκευαστικές διατάξεις ασφαλείας, είτε δεν έχει ειδοποιηθεί εγγράφως η Επιθεώρηση Εργασίας περί της ολοκλήρωσης και της αντοχής τους με βεβαίωση του Επιβλέποντα Μηχανικού, κατατεθειμένου από τον ιδιοκτήτη ή τον Επιβλέποντα, επιβάλλονται

οι ακόλουθες κυρώσεις :

α) Διακοπή εργασιών, μέσω του αστυνομικού τμήματος, επί ένα μήνα και μέχρι ολοκληρώσεως της απαιτουμένης κατασκευαστικής διατάξεως

β) Πρόστιμο το οποίο ανέρχεται στο σύνολο της δαπάνης  της κατασκευαστικής διατάξεως που δεν έχει κατασκευαστεί.

 Ευθύνες

•  Ο επιβλέπον μηχανικός είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για την αρτιότητα  της μελέτης των μέτρων ασφαλείας και την επίβλεψη της ορθής κατασκευής των καθοριζομένων από την μελέτη κατασκευαστικών διατάξεων.
• Ο επιβλέπον μηχανικός είναι αλληλέγγυα  υπεύθυνος με τον ιδιοκτήτη, τον εργολάβο και υπεργολάβο εκσκαφών στις περιπτώσεις καταρρεύσεως των πρανών της εκσκαφής ή της καταρρεύσεως ομόρων κτιρίων (θέλει σκέψη κατά πόσον η αστική ευθύνη πρέπει να βαρύνει μόνο τον ιδιοκτήτη ) .
• Ο επιβλέπον μηχανικός έχει την ευθύνη να παραδώσει την  εγκεκριμένη μελέτη των μέτρων ασφαλείας των εργαζομένων στον ιδιοκτήτη, με έγγραφο παραδόσεως εις διπλούν, εκ των οποίων το ένα θα καταθέσει ο ίδιος στην πολεοδομία πριν από την έναρξη οιοιδήποτε εργασίας στην οικοδομή και το άλλο στην επιθεώρηση εργασίας, μαζί με επικυρωμένο αντίγραφο της.
• Ο επιβλέπον μηχανικός απαγορεύεται  να αναλάβανε την Διεύθυνση του Έργου, του οποίου έχει αναλάβει την επίβλεψη ή να υποκαθιστά τον ιδιοκτήτη στην διοίκηση του έργου, δηλαδή να ενεργεί ως προστιθής του ιδιοκτήτου ( είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο τα δικαστήρια αποδίδουν ευθύνες στους επιβλέποντες μηχανικούς των οικοδομικών έργων) .
• Ο επιβλέπον μηχανικός επιτρέπεται  να αναλαμβάνει την κατασκευή ολοκλήρου του έργου ως γενικός εργολάβος ή ως επί μέρους εργολάβος, αναλαμβάνοντας, σε αυτές τις περιπτώσεις, τις ευθύνες που προσδιορίζονται  κατά τα ανωτέρω για αυτές τις περιπτώσεις, μετά από ιδιωτικό συμφωνητικό το οποίο θα κατατίθεται στην Εφορία και επικυρωμένο αντίγραφο του στην Επιθεώρηση εργασίας
• Οίκοθεν νοείται ότι οι ευθύνες για την τεχνική εφαρμογή της μελέτης και το έλεγχο της εφαρμογής της κατά την εκτέλεση των εργασιών ανήκουν στον Επιβλέποντα Μηχανικό.

Γ. Διεύθυνση του έργου από άλλο πρόσωπο,

Υποκατάσταση του ιδιοκτήτου από άλλο πρόσωπο Προστεθείς Μηχανικός, Τεχνικός Ασφαλείας.

Ο ιδιοκτήτης δικαιούται να αναθέσει τον έλεγχο της τηρήσεως, της διατηρήσεως των μέσων ασφαλείας και την πιστή εφαρμογή τους σε άλλο άτομο, το όποιο να είναι κατάλληλο για αυτή την εργασία, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις.

Στην περίπτωση αυτή ισχύουν οι καθ΄ ολοκληρία ποινικές του ευθύνες για την κατασκευή όλων των προβλεπομένων να ληφθούν από την μελέτη μέτρων προστασίας, αλλά δεν ευθύνεται αστικά για την εφαρμογή τους, τούτο διότι πρέπει να διαφυλάσσονται από την επιβολή του ιδιόκτητη για την αποφυγή επιβολής και τήρησης των μέτρων ασφαλείας.

Δ. Ποινές 

Για κάθε ημέρα καθυστέρησης καταθέσεως της βεβαιώσεως παραλαβής της μελέτης των μέτρων προστασίες, επιβάλλεται στον ιδιοκτήτη πρόστιμο 300 ευρώ και διακόπτονται οι εργασίες επί 30θημερον και μέχρι της καταθέσεως της.

Όμως και όταν ληφθούν όλα αυτά ο ιδιοκτήτης ευρίσκεται προς του κίνδυνου τεραστίων αποζημιώσεων ακόμη και στις περιπτώσεις τυχαίου συμβάντος. Πράγμα που είναι ανεπίτρεπτο. Ο  μόνος τρόπος για την αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου , δεν είναι άλλος από την υποχρεωτική ασφάλιση της κατασκευής έναντι ατυχημάτων. Ασφάλιση η οποία πρέπει να επιβληθεί με νόμο για όλες τις οικοδομές, ο οποίος θα καθορίζει και τη σύμβαση του ασφαλιστηρίου συμβολαίου, για δύο λόγους :

πρώτον  διότι  είναι γνωστές  οι στρεψοδικίες διαφόρων εταιρειών , πίσω από περίπλοκες διατυπώσεις, που καταλήγουν σε ασφαλιστήρια χωρίς ασφάλιση. Και

δεύτερον διότι η υποχρεωτική ασφάλιση όλων των οικοδομών θα πιέσει σημαντικά το κόστος και θα την καταστήσει προσιτή σε όλους.

Είναι προφανές ότι η πολιτεία, κατά τον καθορισμό του ασφαλιστηρίου συμβολαίου, πρέπει στην εισηγητική επιτροπή να συμπεριλάβει και εκπροσώπους των συλλογικών οργάνων των ιδιοκτητών.

Τέλος πρέπει να γίνει σαφής αναφορά ότι κατά τη ανάληψη κάθε είδους επισκευών  στις οικοδομές υπεύθυνοι είναι οι τεχνίτες που αναλαμβάνουν αυτές τις εργασίες, του ιδιοκτήτου ή του ενοικιαστού ουδεμία ευθύνη φέροντος σε περίπτωση οιουδήποτε ατυχήματος.

*Ο Δημήτριος Κοτσώνης  είναι  Πολιτικός Μηχανικός