Μπαζωμένα ρέματα: τι πρέπει να αλλάξει για να μην πνιγόμαστε

Γράφει ο Μιχάλης Ι. Χατζηφώτης, Δικηγόρος, Νομικός Σύμβουλος στο Ελληνικό Κτηματολόγιο

mihatzif@gmail.com

«Το συμπέρασμα είναι ότι σε αυτόν τον τόπο από εποχής Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και εντεύθεν, άμα μπορώ να μπαζώσω το ρέμα, το μπαζώνω, γίνεται δικό μου, και όλοι οι υπόλοιποι μπορείτε και με το νόμο να πάτε να πνιγείτε».

-«Τα ρέματα πρέπει διά νόμου να χαρακτηριστούν ως εκτός συναλλαγής κοινόχρηστες δημόσιες εκτάσεις, είτε είναι συνεχής και αδιάκοπη η ροή του ύδατος είτε αυτή η ροή έχει διακοπεί, διότι η ωμή πραγματικότητα λέει ότι η διακοπή αυτή είναι πάντα προσωρινή και ότι όταν επιστρέψουν τα ύδατα, οι συνέπειες θα είναι όχι απλώς οδυνηρές αλλά κατακλυσμιαίες».

ΤΟ ΡΕΜΑ ΠΟΥ ΜΠΑΖΩΝΑΜΕ

Μετά τις καταστροφές που προκάλεσαν οι πλημμύρες εξαιτίας του φαινομένου «Δανιήλ» και ενώ ακόμη δεν έχουν υποχωρήσει τα νερά, έχει ανοίξει μία μεγάλη «συζήτηση» για το ποιος ευθύνεται για όσα συνέβησαν. Η λέξη συζήτηση τέθηκε εντός εισαγωγικών διότι η αλήθεια είναι ότι δεν γίνεται κατάθεση απόψεων που στηρίζονται σε πραγματικά περιστατικά και στοιχεία. Αυτό που συμβαίνει είναι μια μικροπολιτική – μικροκομματική διελκυστίνδα επίρριψης – αποφυγής ευθυνών, διανθισμένη από μανιχαϊστική μισαλλοδοξία, συνωμοσιολογίες, παραληρήματα και εφιαλτική άγνοια Φυσικής των υγρών και των στερεών.

-Δεν θέλω να κάνω τον κριτή ουδενός, όμως δεν μπορώ να κρύψω ότι παρακολουθώ την όλη συζήτηση “withapinchofsalt” όπως θα έλεγαν οι Αγγλοσάξωνες. Είναι, βλέπετε, κάποιες μικρές λεπτομέρειες μέσα στις οποίες κρύβονται λεγεώνες δαιμόνων.

Στις μελέτες κτηματογράφησης που είμαι υπεύθυνος δικηγόρος νομικής παρακολούθησης εκ μέρους του Ελληνικού Κτηματολογίου έχω ως πρακτική να αποστέλλω στον ανάδοχο μετά τον έλεγχο του πρώτου παραδοτέου ένα μακροσκελές κείμενο, που στην πραγματικότητα αποτελεί ένα είδος «Μνημονίου» μεταξύ μας.

Στο κείμενο αυτό δίνω συγκεκριμένες οδηγίες και κατευθύνσεις για το πώς πρέπει να χειριστεί ο ανάδοχος μια σειρά από θέματα που προκύπτουν κατά την εκπόνηση της μελέτης. Προσπαθώ σε κάθε θέμα να είμαι σαφής και ξεκάθαρος, παραθέτοντας το νομικό πλαίσιο και την σχετική νομολογία για να καταλήξω σε οδηγίες δομημένες κατά το δυαδικό σύστημα που ακολουθείται κατά την αποθήκευση και επεξεργασία ψηφιακών δεδομένων (0 – 1, ακριβής – ανακριβής εγγραφή).

Η αλήθεια είναι ότι αυτό δεν είναι πάντα εύκολο και μία από τις περιπτώσεις που δυσκολεύθηκα πάρα πολύ είναι η περίπτωση των ρεμάτων και δη των μη οριοθετημένων, που άλλωστε αποτελούν και την συντριπτική πλειοψηφία. Τα ρέματα κατά την κτηματογράφηση αποδίδονται ως ειδική έκταση με ονομασία «Ειδική Έκταση: Ποτάμι / Ρέμα» και ο ΚΑΕΚ τους περιλαμβάνει τα γράμματα ΕΚ μετά τα δύο πρώτα ψηφία που προσδιορίζουν την προ – Καποδιστριακό Νομό και τα τρία επόμενα ψηφία που προσδιορίζουν τον προ – Καποδιστριακό Δήμο ή Κοινότητα. Κατά την κτηματογράφηση, ως ειδικές εκτάσεις νοούνται επίσης οι δρόμοι, οι αιγιαλοί, οι παραλίες, οι λίμνες και οι παρόχθιες / παραλίμνιες ζώνες.

Ενώ σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις ειδικών εκτάσεων τα πράγματα είναι σχετικώς απλά ως προς τον δικαιούχο της κυριότητας, ειδικώς για τα ρέματα εμφανίζονται, ας το θέσω κάπως διπλωματικά … σοβαρές περιπλοκές. Στον αιγιαλό λ.χ. μπορεί εκ προοιμίου και εκ του ασφαλούς να θεωρηθεί ως μόνη ορθή καταχώριση η καταχώριση του Ελληνικού Δημοσίου ως δικαιούχου του δικαιώματος κυριότητας δια της κατά τόπον αρμόδιας Κτηματικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Οικονομικών ενώ, αντίστροφα, κάθε άλλη εγγραφή μπορεί εκ προοιμίου και εκ του ασφαλούς να θεωρείται εσφαλμένη. Αυτό όμως, όπως εύκολα θα αντιληφθείτε, είναι αδύνατον να γίνει με τα ρέματα.

Παραθέτω απόσπασμα από τις σχετικές οδηγίες που απέστειλα για την κτηματογράφηση του υπολοίπου των Δωδεκανήσων:

«Σχετικά με το ζήτημα του χαρακτηρισμού μίας έκτασης ως ποταμό ή ρέμα και του ιδιοκτησιακού καθεστώτος επ’ αυτών, ο Α.Π. με την υπ’ αριθμόν 34/2008 απόφασή του (Γ’ Πολιτικό – www.areiospagos.gr) έκρινε ότι:

«[…] από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 369, 966, 967, 968, 972, 1033 και1192 αριθ. 1 ΑΚ, οι οποίες εφαρμόζονται, σύμφωνα με το άρθρο 55 ΕισΝΑΚ, προκειμένου να κριθεί μετά την εισαγωγή του ΑΚ η ιδιότητα ενός πράγματος ως εκτός συναλλαγής ή κοινοχρήστου, προκύπτει, ότι μεταξύ των κοινόχρηστων πραγμάτων περιλαμβάνονται τα νερά με ελεύθερη και αέναη ροή και οι οδοί αδιακρίτως. Τα κοινής χρήσης πράγματα λαμβάνουν τον προορισμό τους αυτό από το νόμο ή τη βούληση του ιδιοκτήτη τους (όπως με διαθήκη ή δωρεά), που μπορεί να εκδηλωθεί και με παραίτηση από την κυριότητα του πράγματος για να καταστεί αυτό κοινόχρηστο τηρουμένων πάντοτε των νόμιμων προϋποθέσεων. Κατά το προϊσχύσαν του ΑΚ βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο (ν.3 Πανδ. 43, 7, ν.2 παρ. 8,Πανδ. 39.3, ν. 28 Πανδ. 22.3) αναγνωριζόταν ως τρόπος κτήσης της ιδιότητας πράγματος ως κοινοχρήστου ή αμνημονεύτου χρόνου αρχαιότητα στη χρήση του πράγματος από τους δημότες Κοινότητας ή Δήμου (vetustas), με την οποία κυρούνταν ως νόμιμη η πραγματική κατάσταση που υπήρχε πριν από τόσο χρόνο ώστε η ζώσα γενεά να τη γνώρισε ως έχει και να μη διέδωσε παράδοση από την παρελθούσα γενεά για την ύπαρξης άλλης διαφορετικής κατάστασης. Η αμνημονεύτου χρόνου αρχαιότητα δεν υιοθετήθηκε από τον ΑΚ, διατηρείται, όμως, σύμφωνα με το άρθρο 51 ΕισΝ ΑΚ, η δυνάμει αυτής ιδιότητα που απέκτησε το πράγμα ως κοινής χρήσης, εφόσον πριν από την εισαγωγή του ΑΚ (23.2.1946) δύο συνεχόμενες γενεές ανθρώπων επί συνολικό διάστημα τουλάχιστον ογδόντα (80)ετών δεν γνώρισαν διαφορετική κατάσταση του πράγματος από την κοινοχρησία. Περαιτέρω, χείμαρροι ή ρέματα καλούνται οι ποταμοί που ρέουν μόνο κατά τη διάρκεια του χειμώνα ή μετά από βροχή. Οι χείμαρροι ή ρέματα, δηλαδή, οι πτυχώσεις της επιφάνειας της γης, με τις οποίες συντελείται κυρίως η απορροή των υδάτων που πλεονάζουν προς τη θάλασσα, αποτελούν, επίσης, φυσικούς αεραγωγούς, μαζί δε με τη χλωρίδα και πανίδα τους είναι οικοσυστήματα με ιδιαίτερο μικροκλίμα, που συμβάλλουν πολλαπλώς στην ισορροπία του περιβάλλοντος. Με την ιδιότητά τους αυτή και ενόψει του από το άρθρο24 του ισχύοντος Συντάγματος προστατευόμενου φυσικού περιβάλλοντος, οι χείμαρροι ή τα ρέματα, ως στοιχεία του τελευταίου, αποτελούν αντικείμενο συνταγματικής προστασίας, που αποβλέπει στη διατήρηση της φυσικής τους κατάστασης και στη διασφάλιση της επιτελούμενης από αυτά λειτουργίας της απορροής των υδάτων. Με τα δεδομένα αυτά, οι χείμαρροι ή τα ρέματα, άσχετα από το ισχύον κατά περίπτωση νομικό καθεστώς τους (λ.χ. 967, 968 ΑΚ), αποτελούν κοινόχρηστους χώρους στους οποίους απαγορεύονται επεμβάσεις τρίτων που θίγουν την πιο πάνω λειτουργία τους.

Ανεξάρτητα όμως από τα παραπάνω, από τις συνδυασμένες διατάξεις των άρθρων 966, 967 και 968 ΑΚ, που προπαρατέθηκαν, σε συνδυασμό, επίσης και με εκείνη των άρθρων 1072 και 1074 του ίδιου Κώδικα, προκύπτει, ότι τα νερά με ελεύθερη και αέναη ροή αποτελούν πράγματα κοινής χρήσης και ανήκουν στο δημόσιο, εφόσον δεν ανήκουν σε δήμο ή κοινότητα ή ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά. Επομένως, στα κοινής χρήσης πράγματα περιλαμβάνεται και η κοίτη στην οποία τα εν λόγω νερά τρέχουν, όχι όμως και η κοίτη χειμάρρου που περιοδικά κατακλύζεται από τα όμβρια ύδατα, η οποία, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 1074 ΑΚ, υπόκειται σε ιδιωτική εξουσίαση, αφού η κυριότητά της και μετά την από τα όμβρια ύδατα κατάκλυσή της εξακολουθεί να ανήκει στον ιδιοκτήτη και μπορεί, έτσι, να μεταβιβαστεί ή αποκτηθεί με οποιονδήποτε νόμιμο τρόπο. Εφόσον, όμως, η κοίτη χειμάρρου που κατακλύζεται περιοδικά από τη ροή των νερών της βροχής έχει εγκαταλειφθεί από μακρό – αμνημόνευτο χρόνο (αμνημονεύτου χρόνου αρχαιότητα) στην κοινή χρήση, τότε γίνεται κοινής χρήσης και αν δεν ανήκει σε δήμο ή κοινότητα, ανήκει στο δημόσιο και, συνακόλουθα, δεν είναι εφικτή η άσκηση νομής σ’ αυτή και η κτήση κυριότητάς της με χρησικτησία ή έστω με παράγωγο τρόπο. […]»

Πρακτικώς το ερώτημα που τίθεται είναι αν η ροή του νερού είναι ελεύθερη και αέναη ή περιοδική, οπότε αντίστοιχα μπορεί να διαγνωσθεί αν η υποκείμενη έκταση γης υπόκειται σε ιδιωτική εξουσίαση.

Εφόσον είναι δυνατή η άσκηση υλικών πράξεων φυσικής εξουσίασης, τότε είναι δυνατόν η έκταση να ανήκει και σε ιδιώτη, κατ’ εξαίρεση όλων όσων αναφέρθηκαν για τις υπόλοιπες ειδικές εκτάσεις, και όχι μόνον στο δημόσιο, εφόσον δεν ανήκει σε δήμο ή κοινότητα ή ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά.

Τούτο ισχύει και στην περίπτωση των οριοθετημένων ρεμάτων, καθόσον σύμφωνα με την ΣτΕ 2794/2017, «η επικύρωση του καθορισμού των οριογραμμών ρέματος δεν έχει ως σκοπό, κατ’ ακολουθίαν ούτε ως συνέπεια, τη γένεση ή αλλοίωση δικαιωμάτων ιδιωτικού δικαίου, αλλά χωρεί βάσει σχετικής μελέτης και της προβλεπόμενης διαδικασίας για λόγους προστασίας σημαντικών στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος.»

Των ανωτέρω εξαιρείται η Δωδεκάνησος, καθόσον στην περιοχή δεν εφαρμόστηκε το Βυζαντινορωμαϊκό Δίκαιο, κατά συνέπεια δεν εφαρμόζεται ο θεσμός της αμνημονεύτου χρόνου αρχαιότητας (vetustas).

Για το θέμα αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη η υπ’ αριθμόν 97/2013 Γνωμοδότηση του Α’ Τμήματος του Ν.Σ.Κ. (www.nsk.gr) σύμφωνα με την οποία:

-«Όπως έχει γίνει δεκτό (Γνωμ. ΝΣΚ 406/2000, 149/1999), σύμφωνα με το δίκαιο της Δωδεκανήσου, στα κοινής χρήσεως κτήματα υπάγονται τα πάσης φύσεως ύδατα, τόσον τα επί της επιφανείας της γης όσον και τα υπόγεια, καθώς και η κοίτη, επί της οποίας ρέουν. Κοινής χρήσεως κτήματα, τα οποία έπαυσαν να έχουν κοινόχρηστο χαρακτήρα, είναι κτήματα του Δημοσίου. Η μεταβολή αυτή συντελείται με την διαπίστωση του πραγματικού γεγονότος, ότι το πράγμα έπαυσε να επιτελεί τον κοινόχρηστο προορισμό του. Εάν όμως η καθιέρωση του πράγματος ως κοινοχρήστου έχει λάβει χώρα δια του νόμου ή διοικητικής πράξεως, η αποκαθιέρωσή του θα γίνει με τον ίδιο τρόπο. […]

Δια της υπ’ αρ. 406/2000 γνωμοδοτήσεως του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους αντιμετωπίσθηκε το ζήτημα, «αν μπορεί η κοίτη χειμάρρου, που εδώ και πολλά χρόνια έχει αποβάλει το κοινόχρηστο χαρακτήρα της και εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να επανέλθει στη προτέρα κατάσταση, να καταγραφεί ως δημόσιο κτήμα (Ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου) και να καταχωρηθεί στο οικείο Κτηματολόγιο, λαμβανομένου υπόψη του ιδιαίτερου καθεστώτος που υπάρχει στα Δωδεκάνησα (Κ.Δ/γμα 132/29)», και έγινε δεκτό, ότι η κοίτη χειμάρρου στα Δωδεκάνησα, που εδώ και πολλά χρόνια έπαψε να επιτελεί το κοινόχρηστο προορισμό της οριστικώς και μονίμως (δι’ ολοκληρωτικής ή μερικής εγκαταλείψεώς της από τα ρέοντα ύδατα του χειμάρρου) και απέβαλε ως εκ τούτου τον χαρακτήρα της, ως κοινής χρήσεως πράγμα, περιέρχεται στα δημόσια περιουσιακά κτήματα (ιδιόκτητα του Δημοσίου) και καταγράφεται στα οικεία Βιβλία δημοσίων κτημάτων, ενώ περαιτέρω εγγράφεται (καταχωρίζεται) στο Κτηματικό Βιβλίο του Κτηματολογικού Γραφείο Ρόδου. […]»

Κατά λογική ακολουθία των ανωτέρω, ως Ειδική Έκταση Ποτάμι – Ρέμα δεν πρέπει να χαρακτηρίζεται κάθε πτύχωση της επιφάνειας του εδάφους αλλά εκείνες «οι πτυχώσεις της επιφάνειας της γης, με τις οποίες συντελείται κυρίως η απορροή των υδάτων που πλεονάζουν προς τη θάλασσα, αποτελούν, επίσης, φυσικούς αεραγωγούς, μαζί δε με τη χλωρίδα και πανίδα τους είναι οικοσυστήματα με ιδιαίτερο μικροκλίμα» και στην περιοχή των Δωδεκανήσων ακριβώς λόγω του ιδιαίτερου νομικού καθεστώτος ενόψει της ισχύος του Κτηματολογικού Κανονισμού Δωδεκανήσου, εφόσον μία έκταση χαρακτηρίζεται ως ρέμα, έπεται ότι ιδιοκτήτης θα είναι ή ο οικείος Δήμος ή το Ελληνικό Δημόσιο και σε καμία περίπτωση ιδιώτης, οι δε παλαιές κοίτες των ρεμάτων, από τις οποίες δεν διέρχονται πλέον ύδατα, ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο εκπροσωπούμενο από το Υπουργείο Οικονομικών ως ιδιόκτητη δημόσια περιουσία.

Επισημαίνεται επίσης ότι η ύπαρξη δασικής βλάστησης σε υδατορέματα κατά τους όρους του άρθρου 3 παρ. 1 και 2 του ν. 998/1979 (289/Α/1979), ανεξαρτήτως γεωγραφικού διαμερίσματος, προσδίδει δασικό χαρακτήρα στις υποκείμενες εκτάσεις και εφαρμόζεται η δασική νομοθεσία ως προς την προστασία τους, ενώ υδατορέματα που περικλείονται από τις εκτάσεις των παρ. 1, 2 και 3 του άρθρου 3 του ν. 998/1979 ή συνορεύουν με τέτοιες αποτελώντας μέρος του δασικού οικοσυστήματος, αποκτούν τον χαρακτήρα των εκτάσεων αυτών στα πλαίσια της ενιαίας διαχείρισης του χώρου, οπότε και επ’ αυτών εφαρμόζεται η δασική νομοθεσία. Όπως είναι προφανές η κυριότητα επί έκτασης «δασικού υδατορέματος» θα ανήκει σε κάθε περίπτωση στο Ελληνικό Δημόσιο, όχι όμως διά της Κτηματικής Υπηρεσίας αλλά διά της κατά τόπον αρμόδιας Δ/νσης Δασών, στην οποία ανήκει και η αρμοδιότητα για την υποβολή δήλωσης του ν. 2308/1995. Υπενθυμίζεται, όμως, στο σημείο αυτό ότι σύμφωνα με την διάταξη της παρ. 7 του άρθρου 3 του ν. 989/1979, όπως αυτή προστέθηκε με το β’ εδάφιο της παρ. 1 του άρθρου 48 του ν. 4685/2020:

-«Εκτάσεις που έχουν απωλέσει το δασικό τους χαρακτήρα πριν τις 11.6.1975 λόγω επεμβάσεων που έλαβαν χώρα με βάση σχετική διοικητική πράξη, η οποία καλύπτεται από το τεκμήριο νομιμότητας, δεν χαρακτηρίζονται ως δάση ή δασικές εκτάσεις ή ως εκτάσεις των παραγράφων 5α ή 5β του άρθρου 3, κατά τη διαδικασία του άρθρου 14 ή κατά τη διαδικασία κατάρτισης δασικού χάρτη ή αναμόρφωσης κυρωμένου δασικού χάρτη και δεν κηρύσσονται αναδασωτέες εφόσον διατηρούν τη χρήση που τους αποδόθηκε. Διοικητικές πράξεις του προηγούμενου εδαφίου είναι ιδίως: α. πράξεις που εκδόθηκαν στο πλαίσιο της αγροτικής νομοθεσίας, όπως: αποφάσεις Επιτροπών Απαλλοτριώσεων για το σύνολο των εκτάσεων των οποίων επελήφθησαν (κληροτεμάχια, εξαιρεθείσες υπέρ ιδιοκτητών εκτάσεις, ιδιοκτησίες, διαθέσιμες και κοινόχρηστες εκτάσεις), διανομές και αναδασμοί για το σύνολο των εκτάσεων που αναφέρονται στα σχετικά κτηματολογικά διαγράμματα, άδειες ή αποφάσεις Υπουργού ή Νομάρχη για κάθε περίπτωση μεταβίβασης αγροτικών ακινήτων που έχουν αποδοθεί για γεωργική ή κτηνοτροφική χρήση, αμπελουργικά και ελαιουργικά κτηματολόγια».

Το συμπέρασμα είναι ότι σε αυτόν τον τόπο από εποχής Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και εντεύθεν, άμα μπορώ να μπαζώσω το ρέμα, το μπαζώνω, γίνεται δικό μου, και όλοι οι υπόλοιποι μπορείτε και με το νόμο να πάτε να πνιγείτε.

Τόσον ο Άρειος Πάγος όσο και το Συμβούλιο της Επικρατείας έχουν σταθεί πραγματικά με σεβασμό σε αυτήν την ρωμαίικη παράδοση μπαζώματος. Μόνη τραγική εξαίρεση τα Δωδεκάνησα, που αυτοί οι αναθεματισμένοι αιρετικοί, σχισματικοί φασίστες Ιταλοί προέβλεψαν στον Κτηματολογικό Κανονισμό Δωδεκανήσων ότι όλα τα ρέματα ανήκουν στο Δημόσιο, είτε υφίσταται αδιάκοπη και συνεχής ροή ύδατος είτε αυτή διεκόπη. Γι’ αυτό όμως εκείνοι θα πάνε στην Κόλαση, ενώ εμείς οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί Δημοκράτες Έλληνες θα πάμε στον Παράδεισο (πολύ πιθανόν από πνιγμό).

Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι είναι πρακτικώς αδύνατον να εξακριβωθεί στους ορθοφωτοχάρτες λήψεως 2015 – 2016 αν υφίσταται ρέμα, αν το ρέμα δεν είναι οριοθετημένο. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι δορυφορικές λήψεις για την παραγωγή αυτών των υποβάθρων γίνονται κατά κανόνα τους εαρινούς ή θερινούς μήνες προκειμένου να μην υπάρχουν νεφώσεις, οπότε αν υπάρχει ροή υδάτων, η στάθμη τους είναι χαμηλή αν όχι ανύπαρκτη.

Ακόμη όμως και αν ο σχηματισμός του αναγλύφου του εδάφους προδίδει την ύπαρξη ρέματος, είναι εξαιρετικά αμφίβολη η εξακρίβωση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος.

Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι είναι μετρημένες στα δάκτυλα των χεριών οι περιπτώσεις που ήρθε το Δημόσιο ή ο οικείος Δήμος να δηλώσει την κυριότητα επ’ αυτών και σχεδόν όλες οι περιπτώσεις αφορούν οριοθετημένα ρέματα.

Πρακτικώς η πρώτη αποτύπωση των μη οριοθετημένων ρεμάτων γίνεται από την κτηματογράφηση, υπό μια σειρά από αιρέσεις και εξαιρέσεις, με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατος ένας σοβαρός σχεδιασμός για την πρόληψη και αντιμετώπιση πολύ λιγότερο σφοδρών καταστάσεων.

-Πώς να σχεδιάσεις αντιπλημμυρικά έργα, όταν δεν γνωρίζεις πού είναι τα ρέματα;

-Πώς θα προχωρήσεις σε αντιπλημμυρικά έργα, όταν θα εμφανιστεί κάθε ιδιοκτήτης παραρεμάτιας έκτασης να αμφισβητεί την ύπαρξη ρέματος ή να διεκδικεί την κυριότητα και να ζητά αποζημίωση;

Υπάρχει λύση;

-Ναι, λύση υπάρχει, έχει δοκιμαστεί στο παρελθόν και παρήγαγε αξιόλογα αποτελέσματα. Αναφέρομαι στην διαδικασία του άρθρου 4 του ν. 2971/2001 όπως αυτό τροποποιήθηκε με το άρθρο 11 παρ.1 του ν.4281/2014.

Εξηγώ ευθύς αμέσως:

-Οφείλουμε να αντιληφθούμε πρώτα και κύρια ότι ο το κλίμα του πλανήτη μας μεταβάλλεται διαρκώς, ανεξάρτητα από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

-Οφείλουμε ως κοινωνία να αντιληφθούμε ότι ζούμε μία κλιματική αλλαγή, που ασφαλώς δεν έχει καμία σχέση με τα woke παραφερνάλια ακτιβιστών της καρπαζιάς και δεν αντιμετωπίζεται με χάρτινα καλαμάκια.

-Ο ανθρώπινος πολιτισμός άρχισε να αναπτύσσεται πριν από περίπου 12.000 χρόνια, στο τέλος της Πλειστόκαινου εποχής οπότε και ο τερματισμός του παγκόσμιου ψύχους επέτρεψε στις ανθρώπινες κοινωνίες να μεταβούν από την νομαδική ζωή των κυνηγών-συλλεκτών σε μόνιμη κατοίκηση περιοχών, η οποία και σε συνδυασμό με τις θερμότερες και ευνοϊκότερες θερμοκρασίες είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη της γεωργίας και κτηνοτροφίας. Αυτός είναι και ο λόγος που η εμφάνιση των πρώτων ανθρώπινων πολιτισμών έγινε στις εύκρατες περιοχές της Μέσης Ανατολής και της Αιγύπτου, στην «εύφορη ημισέληνο» ανάμεσα στους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη. Όσο και αν αυτό να διαταράσσει την ναρκισσιστική ακηδία μας, «τα πάντα ρει, μηδέποτε κατά τ’αυτό μένει» όπως προειδοποιεί ο Ηράκλειτος.

Για τον λόγο αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη οι ποταμοί και τα ρέματα να αντιμετωπισθούν με τον ίδιο ακριβώς θεσμικό τρόπο με τον αιγιαλό και να ανατεθεί από το Ελληνικό Δημόσιο στο Ελληνικό Κτηματολόγιο η εκπόνηση Προκαταρκτικών Οριογραμών Υδατοροών (Π.Ο.Υ.), όπως ακριβώς έγινε με τις Προκαταρκτικές Οριογραμμές Αιγιαλού (Π.Ο.Α.).

Η εκπόνηση των Π.Ο.Α. για το σύνολο της ελληνικής επικράτειας έγινε μέσα στο πλαίσιο του έργου «ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΟΡΘΟΦΩΤΟΧΑΡΤΩΝ KAI DTM ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΑΡΑΞΗ ΑΙΓΙΑΛΟΥ» από ανάδοχα σχήματα μηχανικών υπό την επίβλεψη της τότε ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε.

Αντικείμενο της σύμβασης ήταν η δημιουργία ορθοφωτοχαρτών πολύ υψηλής ευκρίνειας και ακρίβειας, καθώς και λεπτομερούς Ψηφιακού Μοντέλου Εδάφους κατά μήκος των ακτογραμμών, καθώς και κατά μήκος των οχθών των ποταμών και λιμνών της Χώρας.

Η θεσμική χάραξη των γραμμών αυτών αποσκοπούσε στη διασφάλιση του κοινόχρηστου χαρακτήρα των ζωνών αυτών και την καταγραφή της κοινόχρηστης περιουσίας και των δημοσίων κτημάτων, προκειμένου τα όρια της Δημόσιας και Ιδιωτικής περιουσίας να προϋπάρχουν στις περιοχές που κτηματογραφούνται στο πλαίσιο της σύνταξης του Εθνικού Κτηματολογίου.

Για τον σκοπό αυτόν, δεν χρησιμοποιήθηκαν οι ορθοφωτοχάρτες υψηλής και πολύ υψηλής ακρίβειας που χρησιμοποιούνται για την κτηματογράφηση αλλά έγινε ειδική επί τούτου φωτοληψία κατά την χειμερινή περίοδο.

Η εκπόνηση των Π.Ο.Α. έγινε βάσει ειδικής μεθοδολογίας στην οποία ενσωματώθηκαν οι ορισμοί και τα κριτήρια του Ν. 2971/2001 και της υπ’ αριθμόν 1089532π.ε./8205 π.ε./Β0010 ΚΥΑ (ΦΕΚ Β΄595 4.5.2005) «Στοιχεία καθορισμού αιγιαλού και παραλίας» των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων. Οι οριογραμμές κατατάχθηκαν σε δέκα (10) κατηγορίες ανάλογα με το είδος της ακτής και το κριτήριο χάραξής τους (λ.χ:

Κατηγορία κ4: Περιοχές τεχνικών και λιμενικών έργων ή χώρων λιμένα, στην οποία η χάραξη της οριογραμμής γίνεται εσωτερικά της στέψης του κρηπιδώματος ή του τεχνικού έργου και κατά συνθήκη παράλληλα σε απόσταση:

α) 5μ. για την εξωτερική πλευρά του λιμενικού έργου (που είναι εκτεθειμένη στην ανοικτή θάλασσα)

β) 3μ. για την εσωτερική πλευρά του λιμενικού έργου (που είναι προστατευμένη).

Κατηγορία κ5: Πυκνοδομημένες περιοχές εντός σχεδίου πόλεως ή εντός οικισμού (όπου έχουν χαθεί τα φυσικά χαρακτηριστικά της ακτής) και υπάρχει διαμόρφωση από κατασκευές και τεχνικά έργα, όπου η Π.Ο.Α. χαράσσεται σύμφωνα με τα κριτήρια της κατηγορίας (4) εκτός αν η γραμμή δόμησης είναι πλησιέστερη στην ακτογραμμή οπότε λαμβάνεται η γραμμή δόμησης.Σε περιπτώσεις απόδοσης οριογραμμών δενδρώδους βλάστησης, η οριογραμμή τοποθετείται σε επαφή με τη πιθανότερη θέση της βάσης του κορμού και όχι σε επαφή με την προβολή της κόμης ή της σκιάς της στο έδαφος. Σε ακτές όπου εμφανίζονται επάλληλα πρανή χωρίς άλλη ένδειξη (βλάστησης ή ίχνους ανάβασης) λαμβάνεται η στέψη του πρώτου προς τη θάλασσα πρανούς που δεν υπερκαλύπτεται από τη μέγιστη ανάβαση των κυμάτων.

-Η ΠΟΑ μπορεί να τέμνει κτίρια και κατασκευές.

-Ειδικά σε ακτές, όπου παρουσιάζονται μεμονωμένα κτίρια, κατασκευές και περιφράξεις όπου λαμβάνεται η προέκταση (ένθεν και ένθεν) της Π.Ο.Α., όπως καθορίζεται στο αρχικό φυσικό της όριο, που είναι δυνατό να αναγνωριστεί ή που προκύπτει από άλλα στοιχεία της συγκεκριμένης περιοχής.

-Σε περιπτώσεις (στενές λωρίδες γης, λιμενοβραχίονες κλπ) που κατά τη χάραξη της Π.Ο.Α. προκύπτει αλληλοεπικάλυψη των γραμμών, η Π.Ο.Α. χαράσσεται συνεχής προς τη μεριά της ξηράς μέχρι το σημείο τομής των γραμμών πέραν του οποίου παρατηρείται αλληλοεπικάλυψη.

-Σε χερσονήσους που συνδέονται με την υπόλοιπη ξηρά με στενή λωρίδα γης η οποία καλύπτεται από τις μέγιστες αναβάσεις, η Π.Ο.Α. χαράσσεται ως κλειστή πολυγωνική γραμμή που εσωκλείει την χερσόνησο. Στην περίπτωση αυτή η Π.Ο.Α. από την πλευρά της ξηράς είναι συνεχής σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της ακτής.

-Το ίδιο εφαρμόζεται σε νήσους που έχουν συνδεθεί τεχνητά με την ξηρά.

Επιπλέον στοιχεία που λήφθηκαν υπόψη για τις αναμενόμενες μέγιστες συνήθεις αναβάσεις του κυματισμού ανά περιοχή, χωρίς όμως να μπορούν τα στοιχεία αυτά να εκφραστούν άμεσα ποσοτικά και μετρητικά ήταν:

 Οι χαμηλές ακτές (εδάφη με μικρές κλίσεις και μικρές υψομετρικές διαφορές) έχουν κατά κανόνα μεγαλύτερο εύρος αιγιαλού, αφού για να εκτονωθεί η ενέργεια του κυματισμού το κύμα διανύει αρκετή απόσταση στην ξηρά.

 Μεγάλο ανάπτυγμα θαλάσσιας έκτασης συμβάλλει στη δημιουργία μεγαλύτερης έντασης κυματικού πεδίου σε σχέση με κλειστές θαλάσσιες περιοχές (όρμους ή κόλπους) που έχουν ίδια ένταση ανέμου.

 Περιοχές που προσβάλλονται από διευθύνσεις ανέμων μεγάλης έντασης παρουσιάζουν μεγάλο εύρος αιγιαλού σε συνάρτηση πάντοτε με την γεωμορφολογία της συγκεκριμένης ακτής. Μια καλή ένδειξη για τη διεύθυνση των ισχυρών ανέμων που συνήθως πνέουν σε μία περιοχή είναι η συστηματική κλίση των δέντρων.

 Η βαθυμετρία και η μορφολογία του βυθού σχετίζεται με τη θραύση του κύματος πριν αυτό πλήξει την ακτή. Η θραύση του κυματισμού σε ρηχά νερά ή σε απότομες εξάρσεις του βυθού έχει ως αποτέλεσμα κατ’ αρχήν την αύξηση του ύψους του κύματος στην περιοχή θραύσης και στη συνέχεια την απώλεια της υδραυλικής δύναμης του κύματος και την αποδυνάμωση του.

 Συνδυασμός ισχυρών ανέμων που πλήττουν την ακτή με ταυτόχρονη επικράτηση χαμηλού βαρομετρικού πεδίου και τυχόν ύπαρξη παλιρροιακού φαινομένου έχουν ως αποτέλεσμα την αθροιστική άνοδο της στάθμης της θάλασσας .

Οι εκπονηθείσες Π.Ο.Α. δεν αποτελούν μεν «θεσμικές γραμμές», δεν εμπεριέχονται δηλαδή σε διαγράμματα που προσαρτώνται σε εκτελεστές διοικητικές πράξεις, πλην όμως είναι διαγράμματα υψηλής ποιότητας, που εκπονήθηκαν λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των σχετικών νομοθετικών προβλέψεων και με σύγχρονα τεχνικά μέσα με την επίβλεψη της τότε Κτηματολόγιο Α.Ε. με τον σκοπό να διευκολυνθούν οι αρμόδιες υπηρεσίες του Δημοσίου. Δεν είναι τυχαίο ότι η συντριπτική πλειονότητα των Π.Ο.Α. που έως σήμερα εγκρίθηκαν από τις κατά τόπους αρμόδιες επιτροπές του Ν. 2971/2001, εγκρίθηκαν αυτούσιες ως είχαν ή με ελάχιστες διορθώσεις.

Σε περίπτωση, δε, μεταβολής της οριογραμμής, όπως αυτή τίθεται από την Π.Ο.Α. μετά την έγκρισή της από την επιτροπή του άρθρου 3 του Ν. 2971/2001, η πράξη αυτή υποχρεωτικώς θα ληφθεί υπόψη και θα αναμορφωθεί το κτηματολογικό διάγραμμα και ο κτηματολογικός πίνακας είτε στο πλαίσιο της κτηματογράφησης είτε σε καθεστώς λειτουργούντος κτηματολογίου.

Υπενθυμίζω επίσης ότι σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 2971/2001 είναι δυνατή τόσον ο επανακαθορισμός της γραμμής του αιγιαλού όσον και η μετά από πρωτοβουλία του ιδιώτη χάραξη του αιγιαλού.

Η πρόταση μού λοιπόν συνοψίζεται στη νομική εξομοίωση των ρεμάτων με τον αιγιαλό.Έχοντας μάλιστα το προηγούμενο των Π.Ο.Α. θεωρώ ότι πολύ εύκολα και γρήγορα μπορούμε να έχουμε τόσο το νομοθετικό πλαίσιο και τις τεχνικές προδιαγραφές για την οριοθέτηση του συνόλου των ποταμών και των ρεμάτων της χώρας, όσο και ένα πολύ καλό αποτέλεσμα, ώστε στην επόμενη φάση να καταστεί εφικτός ένας σχεδιασμός για την πρόληψη και αντιμετώπιση των θλιβερών καταστάσεων, που ζήσαμε εξ αιτίας του «Δανιήλ».

Τα ρέματα πρέπει διά νόμου να χαρακτηριστούν ως εκτός συναλλαγής κοινόχρηστες δημόσιες εκτάσεις, είτε είναι συνεχής και αδιάκοπη η ροή του ύδατος είτε αυτή η ροή έχει διακοπεί, διότι η ωμή πραγματικότητα λέει ότι η διακοπή αυτή είναι πάντα προσωρινή και ότι όταν επιστρέψουν τα ύδατα, οι συνέπειες θα είναι όχι απλώς οδυνηρές αλλά κατακλυσμιαίες.

Αντίστοιχα θα πρέπει ένθεν κακείθεν των ρεμάτων να οριοθετηθούν παρόχθιες ζώνες προστασίας, όπως ακριβώς γίνεται με την οριοθέτηση του αιγιαλού και της παραλίας.

Όλα, δε, τα προκύπτοντα ιδιοκτησιακής κ.ο.κ. φύσεως θέματα θα επιλύονται με τις αντίστοιχες ρυθμίσεις των άρθρων 7 και 10 του ν. 2971/2001 και αντίστοιχα ο επανακαθορισμός των οριογραμμών θα γίνεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όπως των αντίστοιχων οριογραμμών των αιγιαλών.

Τέλος, η διαχείριση των εκτάσεων αυτών θα γίνεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, δια της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων.

-Δεν ξέρω αν είναι σύμπτωση αλλά το όνομα Δανιήλ στα εβραϊκά σημαίνει «Ο Θεός είναι ο κριτής μου». Αν οι πρόσφατες καταστροφές αποτελούν ένα είδος προδικαστικής απόφασης, δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος για την ετυμηγορία Του για το πώς διαχειριζόμαστε το έργο Του…