Δεν αρκούν τα μάτια για να ανακαλύψουμε την τέχνη στην πόλη

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Τέχνη υπάρχει παντού στη Αθήνα – για όποιον έχει μάτια να βλέπει και ψυχή να αφουγκράζεται τους παλμούς της κοινωνίας. Τέχνη δεν είναι μόνο τα γλυπτά και οι προτομές, είναι και οι τοιχογραφίες δρόμου και κάθε δημιουργία μόνιμη ή εφήμερη που δίνει ανάσες στην καθημερινότητα μας.

Το Μνημείο Εθνικής Συμφιλίωσης στην Πλατεία Κλαυθμώνος

Τέχνη και πόλη

Η εύκολη πρώτη διαπίστωση είναι ότι η τέχνη είναι, σε γενικές γραμμές, απούσα από τον δημόσιο χώρο της Αθήνας. Μια πιο προσεκτική ματιά θα αποκαλύψει ότι υπάρχουν, σημαντικά παραδείγματα καλλιτεχνικής έκφρασης ποικίλων μορφών. Αρκεί να αναζητηθούν.

Η πληθώρα των προτομών, σε μικρότερα ή μεγαλύτερα βάθρα, δεν είναι το πιο ενθαρρυντικό ξεκίνημα αυτής της αναζήτησης. Ολόσωμα γλυπτά υπάρχουν, αλλά είναι σπάνια. Πιο δεμένοι με την καθημερινή ζωή είναι οι έφιπποι ανδριάντες, με σημαντικότερους τον Κολοκοτρώνη του Σώχου στην Παλαιά Βουλή και τον Καραϊσκάκη του Τόμπρου κοντά στο Στάδιο, όπου συνυπάρχει, στον ίδιο ευρύτερο χώρο, με τον Ξυλοθραύστη του Φιλιππότη και τον Δισκοβόλο του Δημητριάδη, πολύ αξιόλογα γλυπτά που συμβολίζουν και την συνέχεια της ιστορίας. Από τα πιο πρόσφατα, τα δύο γλυπτά του Ζογγολόπουλου, σε Ομόνοια και Ψυχικό, και το γλυπτό της Χρύσας στο Μέγαρο Μουσικής είναι ευρύτερα αναγνωρίσιμα, όπως και ο Δρομέας του Βαρώτσου στο Χίλτον. Το δικό της ξεχωριστό συμβολισμό έχει η μικρή υπαίθρια γλυπτοθήκη στο Άλσος Ριζάρη. Αυτό που σίγουρα λείπει είναι οι πρωτοποριακές σύγχρονες γλυπτικές μορφές, που δίνουν ζωή στην πόλη και στα κτίρια της, όπως γίνεται στο Παρίσι με τις γλυπτικές δημιουργίες του Jean Tinguely και της Niki de Saint Phalle στην Πλατεία Στραβίνσκι πλάι στο Κέντρο Πομπιντού, που αποτελεί παράδειγμα για το τι θα μπορούσαμε να δούμε και στην Αθήνα μια μέρα.

Οδός Βύρωνος στην Πλάκα

Η παρουσία της τέχνης είναι εμφανής σε πολλούς σταθμούς του μετρό, με έργα εικαστικών στους πλευρικούς τοίχους. Αξιοσημείωτα, και διεθνώς καθόλου συνηθισμένα, τα ελεύθερα σε αποβάθρα γλυπτά, όπως στην Εθνική Άμυνα. Να μην ξεχνάμε και την μίνι-γκαλερί στο σταθμό του Θησείου, με τις εντυπωσιακές εικόνες της ιστορίας της κατασκευής του, ηλεκτρικού σήμερα, σιδηρόδρομου διαμέσου των αρχαιοτήτων. Στη βορεινή πλαϊνή όψη του Χίλτον, θυσιάστηκαν τα όποια παράθυρα θα είχε το ξενοδοχείο με απ’ ευθείας θέα προς τον Λυκαβηττό, προκειμένου να δοθεί ο μεγάλος αυτός πλαϊνός τοίχος ελεύθερος για το ανεπανάληπτο εγχάρακτο του Μόραλη. Πόσο δικαιώθηκαν οι αρχιτέκτονες για αυτή τους την απόφαση.

Οι τρείς ψηλόκορμες καμινάδες στο Γκάζι είναι, οι τρείς μαζί, ένα δυνατό αρχιτεκτονικό στοιχείο, καθώς και ένα στοιχείο γλυπτικής. Την νύχτα γίνονται και φωτιστική τέχνη, με τον ευρηματικό κόκκινο φωτισμό που μοιάζει να βγαίνει από τα σπλάχνα τους μαζί με μνήμες της εποχής που λειτουργούσε η παραγωγή του φωταερίου.

Ευαγγελισμός – ένα από τα πολλά γλυπτά του Μετρό

Είναι κρίμα να συγχέονται τόσο συχνά οι τοιχογραφίες δρόμου με τα γκράφιτι που βεβηλώνουν κτίρια και στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου. Οι τοιχογραφίες δρόμου είναι πηγαία ζωγραφική τέχνη που αποτυπώνει στιγμές στο χρόνο και στην ζωή της πόλης. Επίκαιρες πολλές φορές, χάνονται ξαφνικά όπως εμφανίστηκαν ξαφνικά. Συχνά απεικονίζουν κοινωνικές ανησυχίες και δίνουν ζωντάνια, ιδιαίτερα σε λιγότερο προνομιούχες περιοχές. Όπως στον τυφλό μεσότοιχο της γκαλερί The Breeder στην Ιάσωνος, που τόλμησε να εγκατασταθεί σε μια γειτονιά ξεχασμένη από τους περισσότερους. Γυμνοί τοίχοι στο Μεταξουργείο, την Πειραιώς, αλλά και πιο μακριά όπως στη Νίκαια, λειτουργούν και αυτοί σαν υπαίθριες μεταβαλλόμενες οθόνες σε διάλογο με την πόλη. Φτωχότεροι θα ήμασταν χωρίς αυτές τις τοιχογραφίες.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design