Δημόσιες συμβάσεις: 15 προτάσεις αλλαγής του θεσμικού πλαισίου

Νέα έρευνα της διαΝΕΟσις αποτυπώνει τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες του ν.4412/2016 που διέπει τις δημόσιες συμβάσεις στην Ελλάδα και καταλήγει για τη βελτίωσή του σε μια σειρά από 15 τεχνικές προτάσεις που εξυπηρετούν πέντε κεντρικούς στόχους.

 Οι ερευνητές της διαΝΕΟσις επιπλέον, προτείνουν και συγκεκριμένες νομοτεχνικές παρεμβάσεις σε συγκεκριμένα άρθρα του νόμου ως εξής:.

• Ενίσχυση της διαφάνειας:
  -Σύνταξη και ενεργοποίηση Μητρώου Προμηθευτών, πιστοποίηση και ένταξή τους στο Μητρώο.
  -Καθορισμός κατώτατου κατωφλιού έκπτωσης ή καθορισμός ενός εύρους τιμών που θα προσφέρουν οι μειοδότες.
  -Καθορισμός κανόνων ως προς το πώς οι αναθέτουσες αρχές επιλέγουν ορισμένα έργα για δημοπράτηση αντί για άλλα, στο πλαίσιο των γενικών προτεραιοτήτων που τους έχουν τεθεί.
• Εξοικονόμηση χρηματικών πόρων:
  -Κατάρτιση εγκεκριμένων και οριστικών Μελετών από τις αναθέτουσες αρχές, ώστε να τεκμηριώνονται οι προϋπολογισμοί των έργων
• -Προτεινόμενες διαγωνιστικές διαδικασίες ανά κατηγορίες αγαθών ή υπηρεσιών.
• Επιτάχυνση των διαδικασιών:
  -Eισαγωγή νομοθετικής ρύθμισης για την αύξηση της ταχύτητας των διαδικασιών.
  -Ίδρυση ανεξάρτητου φορέα για την επίλυση διαφορών κατά τη διάρκεια του σταδίου της εκτέλεσης των συμβάσεων, κατά το πρότυπο της ΑΕΠΠ (που είναι αρμόδια για το προκαταρκτικό στάδιο).
• Απλούστευση των διαδικασιών:
  -Σύναψη και τήρηση Συμβάσεων-Πλαίσιο από τις αναθέτουσες αρχές.
  -Επέκταση της ψηφιακής υπογραφής και της ηλεκτρονικής διεκπεραίωσης των πληρωμών.

• Αποτελεσματικότητα:
  -Επείγουσες ενέργειες, τεχνικά και νομοθετικά, ώστε να υποστηριχθούν η διασύνδεση και διαλειτουργικότητα μεταξύ των πληροφοριακών συστημάτων και βάσεων δεδομένων που χρησιμοποιούνται ή θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται στα επιμέρους στάδια των δημοσίων συμβάσεων.
  -Τυποποίηση τεχνικών προδιαγραφών και διαδικασιών.
  -Ευρύτερη χρήση του κριτηρίου ανάθεσης ποιότητας – τιμής, προκειμένου για την επιλογή αναδόχου.
  -Καθιέρωση ενός Εθνικού Συστήματος Τεχνικών Προδιαγραφών και Τιμών για τα έργα. Σκοπός του θα ήταν ο καθορισμός Προτύπων Τευχών και βέλτιστων πρακτικών για όλα τα έργα στη χώρα με αντικειμενικό τρόπο (π.χ., με την καθιέρωση πολλαπλών κριτηρίων, κατά τη διαδικασία αναθέσεων, που δεν θα περιορίζονται μόνο ή αποκλειστικά στο κριτήριο της χαμηλότερης τιμής).
  -Ενεργοποίηση τεχνικών κλιμακίων και προσλήψεις διοικητικών υπαλλήλων και εμπειρογνωμόνων προς υποβοήθηση του έργου της ΑΕΠΠ και υποχρέωση της τελευταίας να αναζητεί τεχνική εμπειρογνωμοσύνη σε εξειδικευμένα θέματα που άπτονται των προσφυγών που εξετάζει.
  -Περιορισμός των περιπτώσεων αποκλεισμού διαγωνιζομένων για τυπικούς λόγους.
  -Θέσπιση ρυθμίσεων για τη συντήρηση και συνέχεια του δημόσιου έργου που ήδη έχει αναληφθεί ή παραδοθεί.

Πλεονεκτήματα και αδυναμίες

 Αν και, όπως επισημαίνει η μελέτη της «Διανέοσις»,  ο ν. 4412/2016 βελτίωσε πολύ το παλιότερο ρυθμιστικό πλαίσιο, εντούτοις εξακολουθεί να συζητείται ως προς τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες του, καθώς οι περισσότερες από τις δυσλειτουργίες και τις παθογένειες που οδηγούν σε καθυστερήσεις, ακυρώσεις διαγωνισμών, υπερκοστολογήσεις και άλλα γνώριμα φαινόμενα, εξακολουθούν να επιβιώνουν.

Σύμφωνα με τη «Διανέοσις» τα προβλήματα εντοπίζονται σε όλα τα στάδια εφαρμογής του νόμου, δηλαδή το προκαταρκτικό στάδιο, την ανάθεση και την εκτέλεση των συμβάσεων, καθώς και στην προστασία που απολαμβάνουν οι οικονομικοί φορείς στα επιμέρους στάδια. Κατά την εφαρμογή του νόμου παρατηρήθηκαν φαινόμενα που ήταν γνωστά και στο παρελθόν.

Για παράδειγμα, έργα, προμήθειες, μελέτες και άλλες υπηρεσίες προκηρύσσονταν αποσπασματικά, δηλαδή δεν ήταν ενταγμένα σε κάποιον προγραμματισμό, ενώ οι συμβάσεις-πλαίσιο, ως εργαλείο για ένα πιο προβλέψιμο περιβάλλον, δεν χρησιμοποιούνταν επαρκώς.

Το  νομοθέτημα 4412/2016, ο βασικός νόμος για τις δημόσιες συμβάσεις, από τη δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 8 Αυγούστου 2016 έως τις 30 Μαΐου 2020. Αν και κάποιες από τις τροποποιήσεις ήταν γλωσσικές διορθώσεις, ο εν λόγω νόμος, η εφαρμογή του οποίου έπαιρνε συνεχώς παρατάσεις ειδικά σε ό,τι αφορά τις συμβάσεις για δημόσια έργα, δεν έχει επιτύχει τον βασικό στόχο του νομοθέτη, δηλαδή τη σταθερότητα στο ρυθμιστικό καθεστώς των δημοσίων συμβάσεων.

Αναστολή κανόνων

Στο μεταξύ λόγω πανδημίας, αρκετοί από τους κανόνες που διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις έχουν ανασταλεί, κάτι που σε ορισμένες περιπτώσεις έχει προκαλέσει αντιδράσεις από την Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων, η οποία προχώρησε σε αυστηρές συστάσεις για τις απευθείας αναθέσεις, ενώ υπό κατάρτιση βρίσκεται νέο νομοσχέδιο για τις δημόσιες συμβάσεις.

Αναφέρεται επίσης ότι οι παράγοντες της αγοράς δεν είχαν μετάσχει σε διαβούλευση με τις αναθέτουσες αρχές και προσπαθούσαν να ανταποκριθούν στον αποσπασματικό τρόπο με τον οποίο προκηρύσσονταν διαγωνισμοί. Αυτό ήταν ιδιαίτερα εμφανές στις προμήθειες του Δημοσίου, ενώ, όσον αφορά τα έργα, δεν υπάρχει ένα Εθνικό Σύστημα Τεχνικών Προδιαγραφών, Τιμών και Τευχών.

Όπως σημειώνεται στην έρευνα, κατά το προκαταρκτικό στάδιο, οι διαφορές επιλύονταν εν μέρει από τον νέο θεσμό του ν. 4412/2016, την Αρχή Επίλυσης Προδικαστικών Διαφορών (ΑΕΠΠ), αλλά η Αρχή δεν διέθετε επαρκή τεχνική εμπειρογνωμοσύνη για τα πολλά εξειδικευμένα τεχνικά θέματα που ανέκυπταν.

Ενστάσεις

Η τάση προσφυγής στα δικαστήρια, ειδικά στα επόμενα στάδια, δεν αναστάλθηκε, καθώς οι ανταγωνιζόμενοι οικονομικοί φορείς δρούσαν σε περιβάλλον οξύτατου ανταγωνισμού και έλλειψης εμπιστοσύνης τόσο μεταξύ τους όσο και προς τους δημόσιους φορείς. Εν όψει τέτοιων προβλημάτων, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις μεταβολής επίμονων τάσεων στο επίπεδο στάσεων, αντιλήψεων και νοοτροπιών, αναφέρει η «Διανέοσις», η οποία καταθέτει συγκεκριμένες προτάσεις για επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων, με σκοπό την εξοικονόμηση πόρων και τη βελτίωση της ποιότητας των αποτελεσμάτων, την ενδυνάμωση της διαφάνειας και επιτάχυνση των διαδικασιών εφαρμογής του νόμου.

Δείτε ολόκληρη την μελέτη για τις δημόσιες συμβάσεις έργων και προμηθειών εδώ