ΕΕ: το σχέδιο απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και την ενεργειακή ακρίβεια

Ταχύτερη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων στα σπίτια, τα κτίρια, τη βιομηχανία και το ηλεκτρικό σύστημα, ενισχύοντας την ενεργειακή απόδοση και αυξάνοντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, προβλέπει το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη σταδιακή απεξάρτηση της από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα πριν το 2030 αλλά και μέτρα για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων τιμών της ενέργειας στην Ευρώπη.

Στα πρόσθετα έκτακτα μέτρα της ΕΕ, για να μετριάσουν τον αντίκτυπο των υψηλών τιμών στους ευάλωτους καταναλωτές, η Επιτροπή προβλέπει τα κράτη-μέλη να μπορούν να αναδιανέμουν στους καταναλωτές, τα έσοδα από τα υψηλά κέρδη του ενεργειακού τομέα και την εμπορία εκπομπών.

Στο σχέδιο ΕΕ, που  παρουσιάστηκε την Τρίτη 8 Μαρτίου 2022 από την  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπό το φως της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία περιγράφεται επίσης μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων τιμών της ενέργειας στην Ευρώπη και για την αναπλήρωση των αποθεμάτων φυσικού αερίου για τον επόμενο χειμώνα.

Εδώ και αρκετούς μήνες, οι τιμές της ενέργειας στην Ευρώπη είναι αυξημένες, αλλά τώρα το πρόβλημα επιδεινώνεται με την αβεβαιότητα που επικρατεί για τον εφοδιασμό.

Το σχέδιο REPowerEU θα επιδιώξει τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού με φυσικό αέριο, την επιτάχυνση της χρήσης ανανεώσιμων αερίων και την αντικατάσταση του φυσικού αερίου στη θέρμανση και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Με τον τρόπο αυτόν μπορεί να μειωθεί η ζήτηση της ΕΕ για ρωσικό φυσικό αέριο κατά δύο τρίτα πριν από το τέλος του έτους.

Τα μέτρα του σχεδίου της Επιτροπής

Ειδικότερα, το σχέδιο της Επιτροπής για την εξάλειψη της εξάρτησης της ΕΕ από το ρωσικό αέριο πριν το 2030 (REPowerEU), περιλαμβάνει τα εξής:

• Διαφοροποίηση των προμηθειών φυσικού αερίου, μέσω υψηλότερων εισαγωγών LNG (από ΗΠΑ, Κατάρ κλπ.) και αγωγών από μη Ρώσους προμηθευτές.
• Μεγαλύτερο όγκο παραγωγής και εισαγωγών βιομεθανίου και ανανεώσιμων πηγών υδρογόνου.
• Ταχύτερη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων στα σπίτια, τα κτίρια, τη βιομηχανία και το ηλεκτρικό σύστημα, ενισχύοντας την ενεργειακή απόδοση και αυξάνοντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
• Πλήρης εφαρμογή των προτάσεων της Επιτροπής για την πράσινη μετάβαση «Fit for 55», η οποία θα μπορούσε να μειώσει την ετήσια κατανάλωση ορυκτού αερίου κατά 30%, που ισοδυναμεί με 100 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm), έως το 2030.

Με τα μέτρα στο σχέδιο REPowerEU, η Επιτροπή εκτιμά ότι θα μπορούσαν να καταργηθούν σταδιακά τουλάχιστον 155 bcm χρήσης ορυκτών αερίων, που ισοδυναμούν με τον όγκο που εισήχθη από τη Ρωσία το 2021. Σχεδόν τα δύο τρίτα αυτής της μείωσης μπορούν να επιτευχθούν εντός ενός έτους, τερματίζοντας την υπερβολική εξάρτηση της ΕΕ από έναν μόνο προμηθευτή. Η Επιτροπή προτείνει να συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για τον εντοπισμό των καταλληλότερων έργων για την επίτευξη αυτών των στόχων, βασιζόμενη στην εκτεταμένη εργασία που έχει ήδη γίνει στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

Οι εισαγωγές φυσικού αερίου

Σημειώνεται ότι η Ρωσία παρείχε περίπου το 45% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ το 2021. Οι άλλοι κύριοι προμηθευτές αερίου στην ΕΕ ήταν η Νορβηγία (23%), η Αλγερία (12%), οι Ηνωμένες Πολιτείες (6%) και το Κατάρ (5%).
Για το αργό πετρέλαιο, η Ρωσία ήταν επίσης ο μεγαλύτερος προμηθευτής εισαγωγών από την ΕΕ (27%), ενώ στον τομέα του λιθάνθρακα, παρόλο που οι όγκοι των εισαγωγών έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία παραμένει επίσης ο πρώτος προμηθευτής (46%), ακολουθούμενη από τις ΗΠΑ (15%) και την Αυστραλία (13%).

Μέτρα έκτακτης ανάγκης για τις τιμές της ενέργειας και την αποθήκευση φυσικού αερίου

Η «εργαλειοθήκη για τις τιμές της ενέργειας» της Επιτροπής του περασμένου Οκτωβρίου βοήθησε τα κράτη μέλη να μετριάσουν τις επιπτώσεις των υψηλών τιμών στους ευάλωτους καταναλωτές και εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πλαίσιο για τη λήψη μέτρων σε εθνικό επίπεδο.

Σήμερα η Επιτροπή παρέχει πρόσθετη καθοδήγηση στα κράτη μέλη, επιβεβαιώνοντας τη δυνατότητα ρύθμισης των τιμών σε εξαιρετικές περιστάσεις και καθορίζοντας τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη μπορούν να ανακατανείμουν στους καταναλωτές τα έσοδα που προκύπτουν από υψηλά κέρδη του ενεργειακού τομέα και από την εμπορία δικαιωμάτων εκπομπών. Οι κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις μπορούν να προσφέρουν στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να παρέχουν βραχυπρόθεσμη στήριξη στις επιχειρήσεις που πλήττονται από τις υψηλές τιμές της ενέργειας και να συμβάλουν στη μείωση της έκθεσής τους στην αστάθεια των τιμών της ενέργειας μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Μετά από διαβούλευση σχετικά με στοχευμένες τροποποιήσεις των κατευθυντήριων γραμμών για τις κρατικές ενισχύσεις του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής, η Επιτροπή θα πραγματοποιήσει επίσης διαβουλεύσεις με τα κράτη μέλη σχετικά με τις ανάγκες και το πεδίο εφαρμογής ενός νέου προσωρινού πλαισίου κρίσης για τις κρατικές ενισχύσεις με σκοπό τη χορήγηση ενισχύσεων σε επιχειρήσεις που πλήττονται από την κρίση, ιδίως σε εκείνες που αντιμετωπίζουν υψηλό ενεργειακό κόστος.

Υπόγειες εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου

Η Επιτροπή σκοπεύει να υποβάλει, έως τον Απρίλιο, νομοθετική πρόταση με την οποία θα απαιτεί οι υπόγειες εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου σε ολόκληρη την ΕΕ να έχουν πληρωθεί τουλάχιστον έως το 90 % της χωρητικότητάς τους έως την 1η Οκτωβρίου κάθε έτους. Η πρόταση συνεπάγεται την παρακολούθηση και τήρηση των επιπέδων πλήρωσης και τη σύναψη ρυθμίσεων αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών.

Η Επιτροπή εξακολουθεί επίσης να διεξάγει έρευνα σχετικά με την αγορά φυσικού αερίου, ανταποκρινόμενη στις ανησυχίες σχετικά με πιθανές στρεβλώσεις του ανταγωνισμού από φορείς εκμετάλλευσης, ιδίως από τη Gazprom.

Μέτρα για την εκτόξευση των τιμών της ενέργειας

Για την αντιμετώπιση της εκτόξευσης των τιμών της ενέργειας, η Επιτροπή θα εξετάσει όλες τις πιθανές επιλογές για τη λήψη μέτρων έκτακτης ανάγκης, π.χ. θέσπιση προσωρινών ορίων τιμών, με σκοπό τον περιορισμό της δυνατότητας επηρεασμού των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας από τις τιμές του φυσικού αερίου. Θα αξιολογήσει επίσης επιλογές για τη βελτιστοποίηση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη την τελική έκθεση του Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της ΕΕ (ACER) και άλλες συνεισφορές σχετικά με τα οφέλη και τα μειονεκτήματα των εναλλακτικών μηχανισμών τιμολόγησης, με σκοπό η ηλεκτρική ενέργεια να παραμείνει οικονομικά προσιτή, χωρίς να διαταραχθεί ο εφοδιασμός και να πραγματοποιηθούν περαιτέρω επενδύσεις στην πράσινη μετάβαση.

REPowerEU — Απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο πριν από το 2030

Η εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα από τη Ρωσία μπορεί να εξαλειφθεί σταδιακά πολύ πριν από το 2030. Για να επιτευχθεί αυτό, η Επιτροπή προτείνει την ανάπτυξη του σχεδίου REPowerEU, το οποίο θα αυξήσει την ανθεκτικότητα του ενεργειακού συστήματος σε επίπεδο ΕΕ με βάση δύο πυλώνες: τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού με φυσικό αέριο, με την αύξηση των εισαγωγών ΥΦΑ και των εισαγωγών μέσω αγωγών από προμηθευτές εκτός Ρωσίας, και με την αύξηση του όγκου παραγωγής και εισαγωγών βιομεθανίου και ανανεώσιμου υδρογόνου· και, την ταχύτερη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων στις κατοικίες, τα κτίρια και τη βιομηχανία μας, καθώς και στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, με την ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης, την αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και του εξηλεκτρισμού, και την αντιμετώπιση των σημείων συμφόρησης στις υποδομές.

Η πλήρης υλοποίηση των προτάσεων της Επιτροπής για την «προσαρμογή στον στόχο του 55 %» («Fit for 55») θα μειώσει, έως το 2030, την ετήσια κατανάλωση ορυκτού αερίου κατά 30%, δηλαδή 100 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm).

Με τα μέτρα του σχεδίου REPowerEU, θα μπορούσαμε να μειώσουμε σταδιακά τη χρήση ορυκτού αερίου κατά τουλάχιστον 155 bcm. Αυτό ισοδυναμεί με τον όγκο που εισήχθη από τη Ρωσία το 2021. Σχεδόν τα δύο τρίτα της μείωσης αυτής μπορούν να επιτευχθούν εντός ενός έτους και, με τον τρόπο αυτόν, θα λάβει τέλος η υπερβολική εξάρτηση της ΕΕ από έναν και μόνο προμηθευτή.

Η Επιτροπή προτείνει να συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για τον προσδιορισμό των καταλληλότερων έργων για την επίτευξη αυτών των στόχων, με βάση τις εκτεταμένες εργασίες που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

Η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα

Η νέα πραγματικότητα όσον αφορά τη γεωπολιτική και την αγορά ενέργειας καθιστά αναγκαία τη δραστική επιτάχυνση της μετάβασης στην καθαρή ενέργεια και την αύξηση της ενεργειακής ανεξαρτησίας της Ευρώπης από αναξιόπιστους προμηθευτές και ασταθή ορυκτά καύσιμα.

Μετά την εισβολή στην Ουκρανία, η ανάγκη για ταχεία μετάβαση στην καθαρή ενέργεια είναι επιτακτικότερη και σαφέστερη από ποτέ. Η ΕΕ εισάγει το 90 % του φυσικού αερίου που καταναλώνει και το 45 % περίπου αυτών των εισαγωγών, σε διάφορα επίπεδα στα κράτη μέλη, προέρχεται από τη Ρωσία. Επίσης, το 25 % περίπου των εισαγωγών πετρελαίου και το 45 % των εισαγωγών γαιάνθρακα προέρχονται από τη Ρωσία.

Η εργαλειοθήκη για τις τιμές της ενέργειας της Επιτροπής του Οκτωβρίου του 2021 βοηθά τους πολίτες και τις επιχειρήσεις να αντιμετωπίσουν την αύξηση των τιμών της ενέργειας τους τελευταίους μήνες. 25 κράτη μέλη έχουν θεσπίσει μέτρα σύμφωνα με την εργαλειοθήκη, τα οποία είχαν ήδη ως αποτέλεσμα την ελάφρυνση των λογαριασμών ενέργειας για πάνω από 70 εκατομμύρια οικιακούς πελάτες και αρκετά εκατομμύρια μικρομεσαίες και πολύ μικρές επιχειρήσεις.

Η Επιτροπή εξακολουθεί να συνεργάζεται με τους γείτονες και τους εταίρους της στα Δυτικά Βαλκάνια και στην Ενεργειακή Κοινότητα, οι οποίοι έχουν τις ίδιες εξαρτήσεις με την ΕΕ όσον αφορά τα ορυκτά καύσιμα και την ίδια έκθεση σε αυξήσεις των τιμών, ενώ έχουν επίσης δεσμευτεί για τους ίδιους μακροπρόθεσμους κλιματικούς στόχους. Όσον αφορά την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Γεωργία, η ΕΕ είναι έτοιμη να παράσχει στήριξη για την εξασφάλιση αξιόπιστης και βιώσιμης ενέργειας. Η συνεχιζόμενη προσπάθεια για τον κατεπείγοντα συγχρονισμό των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας και της Μολδαβίας με το δίκτυο της ηπειρωτικής Ευρώπης αποτελεί σαφή ένδειξη αυτής της δέσμευσης.

Δηλώσεις

Η Πρόεδρος της Επιτροπής, κ Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δήλωσε: «Πρέπει να απεξαρτηθούμε από το πετρέλαιο, τον γαιάνθρακα και το φυσικό αέριο της Ρωσίας. Απλούστατα δεν μπορούμε να βασιζόμαστε σε έναν προμηθευτή που μας απειλεί ρητά. Πρέπει να αναλάβουμε δράση τώρα για να μετριάσουμε τις επιπτώσεις της αύξησης των τιμών της ενέργειας, να διαφοροποιήσουμε τον εφοδιασμό μας με φυσικό αέριο για τον επόμενο χειμώνα και να επιταχύνουμε τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Όσο ταχύτερα στραφούμε στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στο υδρογόνο, σε συνδυασμό με αύξηση της ενεργειακής απόδοσης, τόσο ταχύτερα θα είμαστε πραγματικά ανεξάρτητοι και θα έχουμε τον έλεγχο του ενεργειακού μας συστήματος. Θα συζητήσω τις ιδέες της Επιτροπής με τους Ευρωπαίους ηγέτες στις Βερσαλλίες αργότερα αυτήν την εβδομάδα και, στη συνέχεια, θα συνεργαστώ με την ομάδα μου για την ταχεία υλοποίησή τους.»

Ο Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, κ. Φρανς Τίμερμανς, δήλωσε: «Ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουμε τα τρωτά μας σημεία και να γίνουμε πιο ανεξάρτητοι όσον αφορά τις ενεργειακές μας επιλογές. Πρέπει να στραφούμε στην ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές το συντομότερο δυνατόν. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν φθηνή, καθαρή και δυνητικά ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και, αντί να χρηματοδοτούν τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων σε άλλα μέρη, δημιουργούν θέσεις εργασίας εντός Ευρώπης. Ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία καταδεικνύει την επείγουσα ανάγκη για επιτάχυνση της μετάβασής μας στην καθαρή ενέργεια.»

Η Επίτροπος Ενέργειας, κ. Κάντρι Σίμσον, δήλωσε: «Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επιδεινώσει την ασφάλεια του εφοδιασμού και έχει ωθήσει τις τιμές της ενέργειας σε πρωτοφανή επίπεδα. Για τις υπόλοιπες εβδομάδες του χειμώνα, η Ευρώπη διαθέτει επαρκείς ποσότητες φυσικού αερίου, αλλά πρέπει να αναπληρώσουμε επειγόντως τα αποθέματά μας για το επόμενο έτος. Επομένως, η Επιτροπή θα προτείνει οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου στην ΕΕ να έχουν πληρωθεί τουλάχιστον έως το 90 % έως την 1η Οκτωβρίου. Παρουσιάσαμε επίσης δυνατά μέτρα για τη ρύθμιση των τιμών και τις κρατικές ενισχύσεις, καθώς και φορολογικά μέτρα για την προστασία των ευρωπαϊκών νοικοκυριών και επιχειρήσεων από τις επιπτώσεις των εξαιρετικά υψηλών τιμών.»