ΕΕ: ρήτρες περιβαλλοντικών στόχων για χρηματοδοτήσεις από το Ταμείο Ανάκαμψης

Της Ντίνας Καράτζιου/

Αυστηρά πράσινα κριτήρια, σύμφωνα με ισχυρούς δείκτες αειφορίας για τη χρηματοδότηση έργων και επενδύσεων από το Ταμείο Ανάκαμψης θέτει η Κομισιόν, μέσω της αρχής «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης». Τι προβλέπει η εφαρμογή της Αρχής. Ποιοι είναι οι περιβαλλοντικοί στόχοι που πρέπει να υπηρετούν τα επενδυτικά σχέδια τα οποία θα λάβουν ενίσχυση από τη χρηματοδότηση μαμούθ των 32 δις. Όλες οι σημαντικές διατάξεις.

Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την καθοδήγησή της σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης» στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που αποτελεί το βασικό εργαλείο του ταμείου ανάκαμψης, το οποίο θα καταστήσει διαθέσιμα 672,5 δισ. ευρώ σε δάνεια και επιχορηγήσεις για τη στήριξη μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων στα κράτη μέλη, με την Ελλάδα, να  αναμένει πόρους 32 δις.  Σκοπός της καθοδήγησης, σύμφωνα και με τη σχετική ανακοίνωση της Κομισιόν, είναι, να βοηθήσει τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι καμία από τις επενδύσεις και τις μεταρρυθμίσεις που προτείνουν για χρηματοδότηση από τον Μηχανισμό δεν βλάπτει σημαντικά τους περιβαλλοντικούς στόχους της ΕΕ, κατά την έννοια που ορίζεται στον κανονισμό για την ταξινόμηση.

Σημαντικό εργαλείο για την πράσινη μετάβαση

Το πλέγμα των διατάξεων που συνθέτουν την καθοδήγηση της αρχής «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης», αποτελούν σημαντικό εργαλείο για την πράσινη μετάβαση. Μάλιστα, η αρχή «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης», εγκαθιδρύεται παράλληλα με την απαίτηση, ότι τουλάχιστον το 37 % των δαπανών για επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις που περιλαμβάνονται σε κάθε εθνικό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας θα πρέπει να στηρίζει κλιματικούς στόχους. Γεγονός, που  καταδεικνύει, ότι οι πράσινοι δείκτες, θα πρέπει να διατρέχουν, όλα ανεξαιρέτως τα επενδυτικά σχέδια και τα προγράμματα που θα συμπεριλάβει η χώρα για χρηματοδότηση από ταμείο ανάκαμψης.

Ποια είναι η αρχή της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης

Η  αρχή της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης, ερμηνεύεται κατά την έννοια του άρθρου 17 του κανονισμού για την ταξινόμηση, που θέτει ουσιαστικά τα κριτήρια καθορισμού οικονομικών δραστηριοτήτων  ως βιώσιμες και συμβατές με το περιβάλλον. Ειδικότερα, το άρθρο αυτό, ορίζει τι συνιστά «σημαντική επιβάρυνση» για τους έξι περιβαλλοντικούς

στόχους που καλύπτονται από τον κανονισμό για την ταξινόμηση, ως εξής:

1. Μια δραστηριότητα θεωρείται ότι επιβαρύνει σημαντικά τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγήςεάν οδηγεί σε σημαντικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου·
2. Μια δραστηριότητα θεωρείται ότι επιβαρύνει σημαντικά την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγήεάν οδηγεί σε αυξημένο αρνητικό αντίκτυπο των πραγματικών και των αναμενόμενων κλιματικών συνθηκών στην ίδια τη δραστηριότητα ή σε ανθρώπους, φυσικούς πόρους ή περιουσιακά στοιχεία.
3. Μια δραστηριότητα θεωρείται ότι επιβαρύνει σημαντικά τη βιώσιμη χρήση και την προστασία των υδάτινων και των θαλάσσιων πόρωνεάν είναι επιβαρυντική για την καλή κατάσταση ή για το καλό οικολογικό δυναμικό των υδατικών συστημάτων, συμπεριλαμβανομένων των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων, ή για την καλή περιβαλλοντική κατάσταση των θαλάσσιων υδάτων·
4. Μια δραστηριότητα θεωρείται ότι επιβαρύνει σημαντικά την κυκλική οικονομία, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης δημιουργίας και της ανακύκλωσης αποβλήτων, εάν η εν λόγω δραστηριότητα οδηγεί σε σημαντικές ανεπάρκειες ως προς τη χρήση υλικών ή στην άμεση ή έμμεση χρήση φυσικών πόρων, ή εάν αυξάνει σημαντικά την παραγωγή, την αποτέφρωση ή τη διάθεση αποβλήτων, ή εάν η μακροπρόθεσμη διάθεση αποβλήτων ενδέχεται να προκαλέσει σημαντική και μακροπρόθεσμη βλάβη στο περιβάλλον·
5. Μια δραστηριότητα θεωρείται ότι επιβαρύνει σημαντικά την πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσηςεάν οδηγεί σε σημαντική αύξηση των εκπομπών ρύπων στην ατμόσφαιρα, στα ύδατα ή στο έδαφος·
6. μια δραστηριότητα θεωρείται ότι επιβαρύνει σημαντικά την προστασία και την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτωνεάν είναι σε σημαντικόβαθμό επιβαρυντική για την καλή κατάσταση και την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων ή είναι επιβαρυντική για την κατάσταση διατήρησης οικοτόπων και ειδών, συμπεριλαμβανομένων όσων είναι ενωσιακού ενδιαφέροντος.

Τι πρέπει να αποδεικνύουν τα κράτη μέλη

Σε κάθε περίπτωση, τα κράτη μέλη θα πρέπει να προσδιορίσουν και να τεκμηριώσουν ποιον από τους έξι περιβαλλοντικούς στόχους του κανονισμού για την ταξινόμηση στηρίζει η εκάστοτε επένδυση, πρόγραμμα, ή μέτρο. Ταυτόχρονα ωστόσο, θα πρέπει να να καταδείξουν ότι το μέτρο δεν επιβαρύνει σημαντικά τους υπόλοιπους περιβαλλοντικούς στόχους. Για παράδειγμα, όταν ένα έργο ή μία επένδυση έχει συντελεστή 100 % όσον αφορά την υποστήριξη των στόχων της κλιματικής αλλαγής, η αρχή της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης θεωρείται ότι τηρείται ως προς τον σχετικό στόχο της κλιματικής αλλαγής (δηλ. τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής ή την προσαρμογή σε αυτήν). Για παράδειγμα, ένα καθεστώς στήριξης/ανανέωσης για την αντικατάσταση παρωχημένου τροχαίου υλικού με τροχαίο υλικό μηδενικών εκπομπών καυσαερίων θα μπορούσε να εμπίπτει στην κατηγορία αυτή.

Καθοδήγηση δύο σταδίων

Η καθοδήγηση της Κομισιόν, περιγράφει βασικές αρχές και μια μεθοδολογία δύο σταδίων για την αξιολόγηση της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης» στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, προκειμένου να διευκολύνει τα κράτη μέλη στην εκπόνηση των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Η τήρηση της αρχής της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης» αποτελεί προϋπόθεση για την έγκριση των σχεδίων από την Επιτροπή και το Συμβούλιο, όπως προβλέπεται στον κανονισμό για τη θέσπιση του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Ως εκ τούτου:

Πρώτον: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξετάσουν ενδελεχώς τους έξι περιβαλλοντικούς στόχους για να προσδιορίσουν εκείνους για τους οποίους απαιτείται ουσιαστική αξιολόγηση.

Δεύτερον: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να υποβάλλουν ουσιαστική αξιολόγηση ως προς τη μη πρόκληση σημαντικής βλάβης για τους περιβαλλοντικούς στόχους που την απαιτούν.

Τα οριζόντια συνοδευτικά αποδεικτικά στοιχεία

Κάθε σχέδιο, αρχικά θα πρέπει να φέρει συγκεκριμένα οριζόντια αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία, σύμφωνα με την τεχνική καθοδήγηση σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης», συμπυκνώνονται στα παρακάτω

• Έχει τηρηθεί το εφαρμοστέο τμήμα της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ(ιδίως οι περιβαλλοντικές εκτιμήσεις) και έχουν χορηγηθεί οι σχετικές άδειες/εγκρίσειςπου απαιτούνται βάσει του δικαίου της ΕΕ.
• Το μέτρο περιλαμβάνει στοιχεία βάσει των οποίων απαιτείται από τις επιχειρήσεις να εφαρμόζουν αναγνωρισμένο σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης, όπως το EMAS(ή εναλλακτικά το πρότυπο ISO14001 ή ισοδύναμο πρότυπο), ή να χρησιμοποιούν και/ή να παράγουν προϊόντα ή υπηρεσίες στα οποία έχει απονεμηθεί οικολογικό σήμα της ΕΕ⁶ ή άλλο περιβαλλοντικό σήμα τύπου I⁷.
• Το μέτρο αφορά την εφαρμογή βέλτιστων περιβαλλοντικών πρακτικών ή την επίτευξη των δεικτών αναφοράς της αριστείας που καθορίζονται στα τομεακά έγγραφα αναφοράς⁸ τα οποία εκδίδονται σύμφωνα με το άρθρο 46 παράγραφος 1 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1221/2009 περί της εκούσιας συμμετοχής οργανισμών σε κοινοτικό σύστημα οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου (EMAS).
• Όσον αφορά τις δημόσιες επενδύσεις, το μέτρο τηρεί τα κριτήρια των πράσινων δημόσιων συμβάσεων
• Όσον αφορά τις επενδύσεις σε υποδομές, η επένδυση έχει καταστεί ανθεκτική όσον αφορά την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον.

Οι προϋποθέσεις των έξι περιβαλλοντικών στόχων

Οσον αφορά στις προϋποθέσεις των επιμέρους έξι περιβαλλοντικών στόχων, οι προϋποθέσεις που τίθενται από το κείμενο της καθοδήγησης συμπεριλαμβάνονται τα εξής

Μετριασμός της κλιματικής αλλαγής

• Για μέτρο σε τομέα που δεν καλύπτεται από τους δείκτες αναφοράς του ΣΕΔΕ, το μέτρο είναι συμβατό με την επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 και με τον στόχο της επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.
• Για μέτρο προώθησης του εξηλεκτρισμού, το μέτρο συμπληρώνεται με στοιχεία που αποδεικνύουν ότι το ενεργειακό μείγμα βρίσκεται σε πορεία απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, σύμφωνα με τους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 και το 2050, και συνοδεύεται από αυξημένο δυναμικό παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή

• Έχει διενεργηθεί αναλογική εκτίμηση κλιματικού κινδύνου.
• Εάν μια επένδυση είναι αξίας άνω των 10 εκατ. EUR, έχει διενεργηθεί ή προγραμματίζεται εκτίμηση κλιματικής τρωτότητας και κινδύνου που οδηγεί στον προσδιορισμό, την αξιολόγηση και την εφαρμογή των σχετικών μέτρων προσαρμογής.

Βιώσιμη χρήση και προστασία των υδάτινων και των θαλάσσιων πόρων

• Οι κίνδυνοι υποβάθμισης του περιβάλλοντος που σχετίζονται με τη διατήρηση της ποιότητας και την αποφυγή της καταπόνησης των υδάτων έχουν εντοπιστεί και αντιμετωπιστεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις της οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα και με σχέδιο διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού.
• Στην περίπτωση μέτρου που αφορά το παράκτιο και θαλάσσιο περιβάλλον, το μέτρο δεν αποκλείει οριστικά ούτε θέτει σε κίνδυνο την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης, όπως ορίζεται στην οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική, σε επίπεδο θαλάσσιων περιοχών και υποπεριοχών ή στα θαλάσσια ύδατα άλλων κρατών μελών.
• Το μέτρο δεν επηρεάζει σημαντικά i) τα επηρεαζόμενα υδατικά συστήματα (ούτε εμποδίζει το συγκεκριμένο υδατικό σύστημα με το οποίο σχετίζεται ή άλλα υδατικά συστήματα στην ίδια λεκάνη απορροής ποταμού να επιτύχουν καλή κατάσταση ή καλό δυναμικό, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα) ή ii) τους προστατευόμενους οικοτόπους και είδη που εξαρτώνται άμεσα από τα ύδατα.

Κυκλική οικονομία, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων και της ανακύκλωσης

• Το μέτρο είναι σύμφωνο με το σχετικό εθνικό ή περιφερειακό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων και πρόγραμμα πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων, σύμφωνα με το άρθρο 28 της οδηγίας 2008/98/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία (ΕΕ) 2018/851, και, εφόσον υπάρχει, με τη σχετική εθνική, περιφερειακή ή τοπική στρατηγική για την κυκλική οικονομία.
• Το μέτρο είναι σύμφωνο με τις αρχές των βιώσιμων προϊόντων και της ιεράρχησης των αποβλήτων, με προτεραιότητα την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων.
• Το μέτρο διασφαλίζει την αποδοτικότητα των πόρων για τους σημαντικότερους πόρους που χρησιμοποιούνται. Αντιμετωπίζονται οι ανεπάρκειες στη χρήση των πόρων, μεταξύ άλλων με τη διασφάλιση της αποτελεσματικής χρήσης και της βιωσιμότητας των προϊόντων, των κτιρίων και των περιουσιακών στοιχείων.
• Το μέτρο διασφαλίζει την αποτελεσματική και αποδοτική χωριστή συλλογή αποβλήτων στην πηγή, καθώς και ότι τα κλάσματα που διαχωρίζονται στην πηγή αποστέλλονται για προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση.

Πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης:

• Το μέτρο είναι σύμφωνο με τα υφιστάμενα παγκόσμια, εθνικά, περιφερειακά ή τοπικά σχέδια για τη μείωση της ρύπανσης.
• Το μέτρο είναι σύμφωνο με τα σχετικά συμπεράσματα για τις Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές (ΒΔΤ) ή με τα έγγραφα αναφοράς Βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών (BREF)¹² στον τομέα.
• Θα εφαρμοστούν εναλλακτικές λύσεις για τη χρήση επικίνδυνων ουσιών.
• Το μέτρο είναι σύμφωνο με την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων
• Το μέτρο είναι σύμφωνο με τις βέλτιστες πρακτικές για την καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής

Προστασία και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων.

• Το μέτρο τηρεί την ιεράρχηση των μέτρων μετριασμού και άλλες σχετικές απαιτήσεις βάσει των οδηγιών για τους οικοτόπους και τα πτηνά.Έχει διενεργηθεί εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεωνκαι έχουν τεθεί σε εφαρμογή τασυμπεράσματά της.

Δείτε εδώ την απόφαση της ΕΕ για τη «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης» στα χρηματοδοτούμενα έργα από το Ταμείο Ανάκαμψης