Εκ βαθέων για την ελληνική γλώσσα – μια προσωπική κατάθεση

Του Βασίλη Σγούτα*

v.sgoutas@sgoutas.com

Δεν ήμουνα καν δεκατεσσάρων ετών όταν έφυγα από την Ελλάδα για το εξωτερικό, όπου και έζησα για δώδεκα χρόνια. Στο σχολείο τα ελληνικά δεν ήταν από τα δυνατά μου μαθήματα, ούτε είχα αναπτύξει ποτέ μια ιδιαίτερη σχέση με την ελληνική γλώσσα. Τυπικά, εξάλλου, ήμουνα απόφοιτος δημοτικού γιατί το γυμνάσιο δεν το είχα ακόμα τελειώσει.

Στα χρόνια της απουσίας μου, λίγα πράγματα πέρα από τον προφορικό λόγο. Και είκοσι έξι ετών πλέον, αρχίζει η νέα μου επαγγελματική ζωή εδώ που γεννήθηκα – με «αναγκαστική» πια χρήση των ελληνικών. «Ανεπαισθήτως», όπως θα έλεγε ο Καβάφης, κάτι άρχιζε να αλλάζει μέσα μου. Την γλώσσα δεν την χειριζόμουν καλά, είχα όμως αρχίσει να την αγαπάω και να ταυτίζομαι μαζί της. Και έτσι ήρθε και η σταδιακή βελτίωση.

Με προβλημάτιζε, παράλληλα, η ύπαρξη τόσων πολλών διαφορετικών «ελληνικών» – άλλη η γλώσσα των βιβλίων, άλλη των εφημερίδων, άλλη του προφορικού λόγου. Μέσα σε αυτό τον κυκεώνα της γλωσσικής ποικιλομορφίας, προσπάθησα να βρω τον δικό μου δρόμο. Παρατηρούσα, επίσης, την επιθετική εισβολή ξένων λέξεων και την χρήση τους από συνεχώς αυξανόμενο αριθμό συμπολιτών μου, τώρα πια και από τα κανάλια, ακόμα και τα κρατικά. Είναι τραγικό να διαπιστώνεις στις οθόνες, και όχι μόνο, την χρήση αγγλικών λέξεων από, τελικά, ‘ημιεγγράμματους’, όπου θα μπορούσες εύκολα να βγάλεις το συμπέρασμα ότι όσο περισσότερες ξένες λέξεις χρησιμοποιεί ο ομιλητής τόσο λιγότερο καλά ελληνικά ξέρει.

Σε αυτά τα πολλά χρόνια της γλωσσικής μου «ενηλικίωσης», μου δόθηκε ένα αναπάντεχο δώρο. Το «Περί Λαϊκών Τεχνικών Όρων της Οικοδομικής» του Ζήσιμου Τζάρτζανου. Αυτό με βοήθησε να καταλάβω πολλά, ειδικότερα στον τομέα της οικοδομικής.

Και έτσι φτάνουμε στα πιο πρόσφατα χρόνια.

Όταν άρχισα να σκέφτομαι την γραφή ενός βιβλίου – «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» – είναι σίγουρο ότι είχα γλωσσικό τρακ. Αλλά τρία πρόσωπα με αγκαλιάσανε και με ενεθάρρυναν.

Ο Ακαδημαϊκός και κορυφαίος γλωσσολόγος της Ελλάδας Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, ο σπάνιας γλωσσικής ευαισθησίας εκδότης του Πλέθρον Λουκάς Ρινόπουλος και η πολυτάλαντη και εξαιρετική χειρίστρια της ελληνικής γλώσσας και μεταφράστρια Έλγκα Καββαδία. Και έτσι κατέληξα να γίνω και συγγραφέας! Δεν μπορώ ακόμα να το πιστέψω.

Και πιο πρόσφατα ο Αργύρης Δεμερτζής της ECOPRESS, δάσκαλος του απλού λόγου και αυτός.

Προσπάθησα να γράφω σε απλά ελληνικά, μακριά από τους γλωσσικούς ακροβατισμούς πολλών που νομίζουν ότι μέσα από λεκτικές επινοήσεις και περιπλοκότητες, γίνονται τα κείμενα τους πιο επιστημονικοφανή και πρωτότυπα.

Παραθέτω, ενδεικτικά και με πολλή θλίψη, ένα κατά λέξη «ανθολόγιο» από τέτοιους βιασμούς της ελληνικής γλώσσας – είτε από κείμενα είτε από καταγραφές στο μισοσκόταδο αιθουσών κατά την διάρκεια ομιλιών:

• «Αποφασίστηκε εν απουσία μου της προηγούμενης Τετάρτης που δεν ήμουνα εδώ».
• «Από την δική μου οπτική γωνία όπως το βλέπω»
• «Το φάσμα των πρωταγωνιστών οδήγησε στη σύγκρουση διασπασμένων προϋπολογισμών»
• «Η ενδεχομενότητα της εξέλιξης»
• «Λίγο μετά την εξάντληση της αυλής»
• «Αθίγγανοι: συγκεκριμένη κοινωνική μάζα»
• «Δύο κατοικίες δηλαδή μια με ένα χωρισμό»
• «Θα θελα να ασχοληθούμε με κάτι πιο έμπρακτο. Δεν το έχω όμως ακόμα θέσει σαν μόρφωμα στο μυαλό μου»
• «Θέλω να επανέλθω στον χρονισμό, δηλαδή αν κατάλαβα καλά τον χρονισμό έργου»
• «Θήκη ταξινόμησης αυτοκινήτων» (αναφορά σε γκαράζ)
• «Το σύνολο της σύνθεσης στην πρόσοψη του κτιρίου παραπέμπει στην οιωνοσκοπία και προσκαλεί έναν καλό οιωνό»
• «Μια περιδιάβαση υπό τη διερεύνηση της έννοιας της σωματικότητας, της απόλαυσης και της ελευθερίας στην πόλη»
• «Ως κείμενο τέχνης αυτοτελές από μόνο του»

Κλείνοντας αυτό το σημείωμα θέλω να θυμηθώ εκείνο το πρωινό που περπατούσα στο μονοπάτι μεταξύ Καλάμου Αργαλαστής και του μικρού μου εξοχικού στον Άγιο Σώστη, λίγο πιο πέρα στον Παγασητικό.

Το μονοπάτι ήταν ακόμα νωπό από βροχή. Όπως προχωρούσα με σταμάτησε μια πολύ μεγάλης ηλικίας γυναίκα ντυμένη στα μαύρα και εμφανώς όχι σπουδασμένη – ούτε του Δημοτικού υποπτεύομαι. Μου είπε ότι έχει ένα οικόπεδο για πούλημα – με ελιές, βράχια γύρω γύρω και μετά το απέραντο πέλαγος. Μου το έδειξε από μακριά προσθέτοντας ότι είναι «αγναντερό». Όπως έφευγα, την ρώτησα αν είχε βρέξει πολύ την προηγούμενη μέρα, και μου απάντησε «Όχι, αλλά η βροχή ήτανε γδαρτή».

Σε αυτές τις δύο λέξεις – «αγναντερό» και «γδαρτή» –  που μπορεί και να μην βρεθούν σε λεξικό, κρύβεται για μένα η πεμπτουσία της εκφραστικότητας και της μαγείας της ελληνικής γλώσσας.

*Βασίλης Σγούτας

Αρχιτέκτων

Επίτιμος Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA)