Έκθεση ΕΘΙΑΓΕ: Ασύλληπτοι οι δράστες και ανεξερεύνητα τα αίτια για την συντριπτική πλειοψηφία των πυρκαγιών

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Εννέα στους δέκα δράστες πυρκαγιών μένουν ασύλληπτοι και στις οκτώ από τις δέκα πυρκαγιές, που ξεσπούν στην χώρα μας, με καταστροφικά, πολλές φορές, με ολέθρια αποτελέσματα δεν γίνεται εξακρίβωση των πραγματικών αιτίων εκδήλωσης της πυρκαγιάς.

Το αποκαλυπτικό αυτό συμπέρασμα διατυπώνει έκθεση του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων (ΙΜΔΟ & ΤΔΠ) του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), μετά από διεξοδική ερευνητική εργασία της ομάδας επιστημόνων, Κωνσταντίνας Τσαγκάρη, Γιώργου Καρέτσου και Νίκου Προύτσου, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος: ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 1983-2005.

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Επιχειρησιακή χρήση

Οι δασικές πυρκαγιές σημειώνεται εισαγωγικά στην έκθεση ότι αποτελούν σήμερα το πιο γνωστό κοινό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα δάση μας και το φυσικό περιβάλλον. Πάνω από το 10% της έκτασης της χώρας καλύπτεται από άγονες και βραχώδεις εκτάσεις, ως αποτέλεσμα διαδοχικών πυρκαγιών. Η Δασική Υπηρεσία, από το 1983, έχει ξεκινήσει την καταγραφή μεγάλου αριθμού παραμέτρων ανά περιστατικό πυρκαγιάς, χωρίς όμως, μέχρι σήμερα, να έχει γίνει ενιαία ανάλυση, επεξεργασία και παρουσίασή τους, ώστε να εξαχθούν συμπεράσματα για τις υπάρχουσες καταστροφές και τάσεις μεταβολής ανά γεωγραφική μονάδα. Στόχος της εργασίας είναι η διερεύνηση των πυρκαγιών της Ελλάδας σε τοπικό επίπεδο αλλά και η διαχρονική εξέλιξή τους μέσω της συγκριτικής μελέτης τους, με χρονικές, τοπογραφικές, μετεωρολογικές και άλλες παραμέτρους, ώστε να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για ερευνητική και επιχειρησιακή χρήση από τους εμπλεκόμενους με την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών φορείς.

Ατιμωρησία

Ειδικότερα για την ατιμωρησία και την απουσία εξακρίβωσης των αιτίων των πυρκαγιών σημειώνεται ότι:

• Η εξακρίβωση των αιτίων των πυρκαγιών ήταν εφικτή μόνο στο 21,4% των περιπτώσεων, ενώ στο υπόλοιπο 78,6% αναφέρονται ως πιθανά.
• Αντίστοιχα με τα ποσοστά εξακρίβωσης των αιτίων των πυρκαγιών είναι και εκείνα του εντοπισμού τού δράστη, ο οποίος επιτυγχάνεται μόνο στο 11,7% των περιπτώσεων.

ΤΑ 19 ΑΙΤΙΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ

Η γνώση και ανάλυση των αιτίων που προκάλεσαν τις πυρκαγιές αποτυπώνουν κυρίως την ανθρώπινη παρέμβαση σε ό,τι αφορά την εκδήλωση και εξέλιξη των δασικών πυρκαγιών. Η ανάλυση έχει ενδιαφέρον τόσο για το διαχωρισμό φυσικών-ανθρωπογενών αιτίων, αλλά και για τον εντοπισμό των κυρίαρχων επιμέρους αιτίων.
Η κατηγοριοποίηση γίνεται σε 19 κλάσεις:
• χρήση εκρηκτικών
• τσιγάρο
• σπινθήρας μηχανής
• κυνηγοί
• κεραυνός
• κάψιμο καλαμιάς (αγρών)
• κάψιμο βοσκοτόπων
• κάψιμο απορριμμάτων
• κακόβουλος εμπρησμός
• εργαζόμενοι στην ύπαιθρο
• ενέργεια ψυχοπαθούς • ενέργεια πυρομανούς
• ενέργεια παιδιού
• ενέργεια ατόμου με διανοητική αναπηρία
• εκδρομείς
• βραχυκύκλωμα
• βολή στρατού
• άλλα γνωστά αίτια και
• άγνωστα αίτια.

ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ

Καταγράφονται οι θέσεις όπου ξεκινούν οι δασικές πυρκαγιές, καθώς αυτή η πληροφορία θεωρείται σημαντική για την οργάνωση της προστασίας και της καταστολής. Η κατηγοριοποίηση γίνεται σύμφωνα με τις καταγραφές που υπάρχουν σε 10 κλάσεις:
• κατοικημένη έκταση
• εθνικός ή επαρχιακός δρόμος
• δάσος
• δασικός δρόμος
• δασικό έδαφος
• δασική έκταση
• γεωργοκτηνοτροφική εγκατάσταση
• γεωργοδενδρική καλλιέργεια
• αναγέννηση-αναδάσωση και
• άγνωστο.

Η εξακρίβωση των αιτίων

Η εξακρίβωση των αιτίων των πυρκαγιών ήταν εφικτή μόνο στο 21,4% των περιπτώσεων, ενώ στο υπόλοιπο 78,6% αναφέρονται ως πιθανά. Οι πυρκαγιές εξακριβωμένου αιτίου ευθύνονται για το 17,8% των καμένων εκτάσεων της χώρας και έχουν μέση ένταση 292 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό, έναντι 367 στρ. στις πιθανών αιτίων.
Το μεγαλύτερο ποσοστό πυρκαγιών με εξακριβωμένο αίτιο κατέχει η γεωγραφική ενότητα Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (27,8%) και ακολουθούν η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία (27,7%) και τα νησιά του Αιγαίου (27,6%) . Πολύ μικρότερα είναι τα ποσοστά στα Ιόνια νησιά (2,1%), στην Κρήτη (12,4%) και στην Ήπειρο (12,7%).
Σε επίπεδο Νομών, η Χαλκιδική, η Λέσβος και ο Έβρος κατέχουν τα υψηλότερα ποσοστά πυρκαγιών στις οποίες εξακριβώθηκαν τα αίτια εκδήλωσής τους (49%, 48% και 45% αντίστοιχα), ενώ η Ζάκυνθος, η Θεσπρωτία και η Πρέβεζα τα χαμηλότερα (4%, 5% και 7% αντίστοιχα). Στο 52% των περιπτώσεων τα αίτια παραμένουν άγνωστα, ενώ από τα γνωστά, συνηθέστερο είναι ο κακόβουλος εμπρησμός (11%) και το κάψιμο καλαμιάς αγρών (9%) . Πιο σπάνιες είναι οι πυρκαγιές από ψυχοπαθείς (0,12% του συνόλου). Το 47% των καμένων εκτάσεων όλης της περιόδου μελέτης (1983-2006) έχει προέλθει από περιστατικά αγνώστων αιτίων. Ακολουθεί ο κακόβουλος εμπρησμός που ευθύνεται για το 18% των καμένων εκτάσεων, ενώ μικρότερα είναι τα αντίστοιχα ποσοστά των άλλων κατηγοριών πυρκαγιών με βάση το αίτιο εκδήλωσης.
Πυρομανείς
Οι πυρκαγιές από πυρομανείς είναι αρκετά σπάνιες (το 0,16% του συνόλου) και ευθύνονται για το 1% περίπου των καμένων εκτάσεων. Οι καταστροφές αυτές, αν και αριθμητικά λίγες, θεωρούνται αυξημένες συγκρινόμενες με τον αριθμό των επεισοδίων που τις προκάλεσαν. Έτσι, οι πυρκαγιές από πυρομανείς είναι ιδιαίτερα δριμείες και έχουν μέση ένταση 2.110 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό, ενώ σε όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες τα αντίστοιχα μεγέθη δεν υπερβαίνουν τα 721 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό. Λιγότερο καταστροφικές είναι οι φωτιές από κεραυνό (μέση ένταση 876 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό).
Κακόβουλος εμπρησμός
Τα ποσοστά των δασικών πυρκαγιών από κακόβουλο εμπρησμό ως προς το σύνολό τους έχουν μειωμένη καταγραφή μετά το 1998, ενώ αντίστοιχη εικόνα παρουσιάζουν και τα περιστατικά κακόβουλου εμπρησμού στα οποία διαπιστώθηκε ο δράστης, αν και με πολύ μικρά ποσοστά (μικρότερα από 1%). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση αιτίων των δασικών πυρκαγιών κατά την περίοδο Μαΐου-Οκτωβρίου.
Αν και τα περισσότερα αίτια παραμένουν άγνωστα, σε ποσοστό 51%, οι πυρκαγιές που προκλήθηκαν από εργασίες στην ύπαιθρο (εργαζόμενοι, κάψιμο βοσκοτόπων και καλαμιάς αγρών) είναι αρκετά αυξημένες. Το ποσοστό τους φτάνει το 18% του αντίστοιχου συνόλου και, μάλιστα, σε μια χρονική περίοδο του έτους κατά την οποία απαγορεύεται η καύση. Οι πυρκαγιές αυτής της κατηγορίας έχουν προκαλέσει το 19% των καμένων εκτάσεων της χώρας (της περιόδου Μαΐου Οκτωβρίου), ποσοστό ίσο με το αντίστοιχο από κακόβουλο εμπρησμό. Η δριμύτητα αυτών των περιστατικών είναι σχετικά μικρή (414 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό) συγκρινόμενη με τις μεγάλες αντίστοιχες τιμές από πυρομανείς (2.154 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό) και από κακόβουλο εμπρησμό (635 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό) της ίδιας περιόδου του έτους.
Στις πυρκαγιές από φυσικά αίτια περιλαμβάνονται αυτές από κεραυνό. Αριθμητικά είναι πολύ λίγες (περίπου το 4% του συνόλου), όπως, άλλωστε, και οι καταστροφές εκτάσεων που διαχρονικά έχουν προκαλέσει (1% του συνόλου), με αποτέλεσμα να εμφανίζουν μικρή δριμύτητα (317 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό).
Από τη διαχρονική εξέλιξη του αριθμού τους παρουσιάζεται μια έξαρση τέτοιων περιστατικών ανά οκταετία επιβεβαιώνοντας την περιοδική επανάληψή τους και τον καθοριστικό τους ρόλο ως παράγοντα οικολογικής διαδοχής των δασικών οικοσυστημάτων.
Εξακρίβωση του δράστη
Αντίστοιχα με τα ποσοστά εξακρίβωσης των αιτίων των πυρκαγιών είναι και εκείνα του εντοπισμού τού δράστη, ο οποίος επιτυγχάνεται μόνο στο 11,7% των περιπτώσεων.
Οι πυρκαγιές αυτές ευθύνονται για το 10% των καμένων εκτάσεων και έχουν μέση ένταση 298 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό, είναι δε λιγότερο καταστροφικές από εκείνες με άγνωστο δράστη (μέση ένταση 363 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό).
Στα νησιά του Αιγαίου, το ποσοστό των πυρκαγιών με εξακριβωμένο δράστη μεγιστοποιείται έναντι των υπολοίπων γεωγραφικών υποδιαιρέσεων στο 20,5%, ενώ είναι μόλις 1,8% στα νησιά του Ιονίου.
Στους Νομούς Λέσβου, Χαλκιδικής και Φωκίδας αντιστοιχούν τα μεγαλύτερα ποσοστά πυρκαγιών στις οποίες εξακριβώθηκαν τα στοιχεία του δράστη και ανέρχονται σε 38,6%, 30,3% και 26,0% των συνόλων τους αντίστοιχα. Στον αντίποδα βρίσκονται οι Νομοί Κεφαλληνίας, Κέρκυρας και Ζακύνθου, με 0,9%, 2,0% και 2,2% αντίστοιχα.

Ταυτότητα
Η εργασία υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων (ΙΜΔΟ & ΤΔΠ) του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), υπό την επιστημονική ευθύνη της Δρος. Κωνσταντίνας Τσαγκάρη, από τη συγγραφική ομάδα Κωνσταντίνας Τσαγκάρη, Γιώργου Καρέτσου και Νίκου Προύτσου στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος: ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 1983-2005. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε υπό το συντονισμό του WWF Eλλάς με τη συγχρηματοδότηση των Ιδρυμάτων Ιωάννη Σ. Λάτση, Μποδοσάκη και Ι. Λεβέντη και αποτελεί μέρος του ερευνητικού έργου «Το Μέλλον των Δασών».