Ένα αφήγημα σε τέσσερις πράξεις

ΕΝΑ ΑΦΗΓΗΜΑ ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Το Συμμαχικό νεκροταφείο στη Σούδα

 1. Νότια Κρήτη πριν από 7 χρόνια

Διακοπές στον νομό Ρεθύμνης από την πλευρά του Λιβυκού.

Οδηγώντας σε ένα ύψωμα ψηλά πάνω από την θάλασσα αντικρίζω, μετά από μια στροφή, μια στήλη με το όνομα εκτελεσθέντος και την ημερομηνία. Από κάτω έγραφε «Εκτελέστηκε από τον Κατακτητή». Λίγο πιο πέρα, άλλη μια στήλη, με 5-6 ονόματα αυτή την φορά μαρτυρικών συμπατριωτών μας, και από κάτω «Εκτελεσθέντες από τον Κατακτητή».

Αυτός ο κατακτητής Άγγλος, Γάλλος, ή Πορτογάλος δεν ήτανε, ήταν Γερμανός ή Ναζί, όπως το θέλετε. Όταν ρώτησα τοπικούς παράγοντες και απλούς συμπολίτες μας γιατί αποφεύγουν να αναφερθούν στους εγκληματίες με το όνομα τους, η απάντηση τους με αποσβόλωσε: Μα ξέρετε, οι μεγαλύτεροι αιμοδότες της τουριστικής βιομηχανίας στην Κρήτη είναι Γερμανοί. Εκεί φτάσαμε!

2. Κάντανος Νοέμβρης 2024

Διερωτάσαι πως είναι δυνατόν η ελληνική πολιτεία και διπλωματία να μην μπόρεσαν να αποτρέψουν την επίσκεψη του Γερμανού Προέδρου Steinmeir στην μαρτυρική Κάντανο, όταν οι ίδιοι οι κάτοικοι δεν επιθυμούσαν την παρουσία του, και χρειάστηκαν ειδικά αστυνομικά μέτρα προστασίας του. Λίγος σεβασμός προς τους απόγονους των νεκρών του ολοκαυτώματος ήταν το ελάχιστο χρέος όλων μας.

Η επίσκεψη, όμως, του Γερμανού Προέδρου, ήταν ευκαιρία να ξανακουστούν τα χιλιοειπωμένα λόγια αδελφοσύνης των λαών, αλλά καμία ουσιαστική κουβέντα για τις χρωστούμενες πολεμικές επανορθώσεις και την επιστροφή του κατοχικού δανείου. Με όλους εμάς να παραμένουμε θεατές ενός επαναλαμβανόμενου θεάτρου.

3. Τα δύο νεκροταφεία

Στη πιο ωραία τοποθεσία πάνω από το Μάλεμε, παραχωρήθηκε έκταση για το Γερμανικό Νεκροταφείο. Η θέα από κει ψηλά είναι μοναδική, με όλο τον κάμπο του Μάλεμε πιάτο από κάτω και με το Αιγαίο στο βάθος. Εύκολα μπορεί κανείς να αναπαραστήσει από κει την μάχη της Κρήτης των πρώτων κρίσιμων ωρών και ημερών.

Αλλά λες, βεβαίως να έχουν και οι Γερμανοί χώρο για να τιμήσουν τους νεκρούς τους, αλλά η παραχώρηση αυτής της συγκεκριμένης έκτασης βγάζει μάτι πολιτικών σκοπιμοτήτων.

Αντίθετα, το Συμμαχικά Νεκροταφείο της Σούδας, μπορεί να μην είναι πάντα τέλεια προσεγμένο, αλλά, λίγο η θαλασσινή αύρα, λίγο κάποια ταπεινά φυτά της άγριας κρητικής βλάστησης που μπορεί να έχουν παρεισφρήσει, έχεις την αίσθηση ότι είναι ένας ζωντανός τόπος ανάπαυσης, όπου η ευγνωμοσύνη όλων μας θα συνοδεύει πάντοτε τους νεκρούς που χάσανε τη ζωή τους στην Κρητική γη.

Μονή Πρέβελης

4. Perth, Δυτική Αυστραλία

Σε επίσκεψη μου στην Αυστραλία, είδα σε ένα χάρτη ότι, νότια του Perth, υπήρχε το τοπωνύμιο Prevelly. Μου κέντρισε φυσικά το ενδιαφέρον, και δεν ήταν δύσκολο να μάθω ότι το όνομα αυτό είχε δοθεί από Αυστραλούς αξιωματικούς και στρατιώτες, οι οποίοι μετά την επιστροφή στην πατρίδα τους, ήθελαν να βρουν έναν τρόπο για να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους προς τους μοναχούς της Μονής Πρέβελης στο Νομό Ρεθύμνης. Στην Prevelly του Perth, υπάρχει τώρα και ο μικρός ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου.

Η ιστορία δεν γίνεται εύκολα πιστευτή. Το αυστραλονεοζηλανδικό εκστρατευτικό σώμα που ήρθε να πολεμήσει στην πατρίδα μας, δύο ηπείρους μακριά, απαρτιζόταν από εθελοντές. Κάποιοι μπόρεσαν να γυρίσουν, όπως οι συγκεκριμένοι από το Perth.

Το 1941, διαφεύγοντας από τους Γερμανούς είχαν φτάσει στα ορεινά του νομού Ρεθύμνης όπου μπόρεσαν να βρουν καταφύγιο στην Μονή Πρέβελης, 170μ. πιο ψηλά από το Λιβυκό Πέλαγος. Οι μοναχοί τους φιλοξένησαν και τους έκρυβαν και σε σπίτια χωρικών της περιοχής μέχρι την κατάλληλη στιγμή που ήταν η ώρα να βρεθούν σε σημείο της ακτής όπου θα ερχόταν υποβρύχιο για την μεταφορά τους στην Αίγυπτο. Η πλαγιά κάτω από την Μονή είναι ιδιαίτερα απόκρημνη και δύσβατη, πόσο μάλλον στο σκοτάδι της νύχτας.

Με αυταπάρνηση οι μοναχοί ρισκάρανε τα πάντα. Τον Αύγουστο εκείνο του 1941 πραγματοποιήθηκε μια από τις μεγαλύτερες σε πλήθος διαφυγόντων αποδράσεις του πολέμου.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.  Συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ. Γράφει τη στήλη ΑΘΗΝΑ Η ΠΟΛΗ ΜΟΥ στο ecopress