Ενεργειακή μετάβαση: «Μια ακόμα ευκαιρία χαμένη;»

Του Χάρη Δούκα*

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία να μαίνεται, και βαριά την σκιά της ενεργειακής κρίσης στις κοινωνίες σε όλο τον πλανήτη, ξεκινάει άλλη μία Σύνοδος των Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα (COP27), στο θέρετρο του Σαρμ ελ-Σέιχ στην Ερυθρά Θάλασσα.

Οι προσδοκίες είναι χαμηλότερες από κάθε άλλη φορά, καθώς παρά τις εκκλήσεις για περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, που έχει εκτραπεί πλήρως λόγω πολέμου στην Ουκρανία, οι αντίστοιχες πολιτικές σήμερα κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση. Η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα δεν προχωράει, αλλά αντίθετα, η επιδότησή τους συνεχίζεται με απίστευτα μεγάλα ποσά.

Πρόσφατες μελέτες τεκμηριώνουν πως αν δεν αλλάξουμε άμεσα το παραγωγικό μας πρότυπο, που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα, βρισκόμαστε μόνον στον πρόλογο μιας εποχής όπου τα ακραία φαινόμενα θα γίνονται σε όλο τον κόσμο συνεχώς και πιο έντονα, όλο και πιο συχνά. Το αναπτυξιακό μοντέλο «εξόρυξη – μεταφορά – καύση» που κατατρώει τους πεπερασμένους πόρους του πλανήτη, δημιουργεί μία αλυσίδα τρομακτικής κερδοφορίας για τους βασικούς του συντελεστές και ακραίες ανισότητες για τους υπόλοιπους.

«Είναι πασιφανές πως αν ο κόσμος, και ιδιαίτερα η Ευρώπη, είχε επενδύσει μαζικά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αυτά τα τελευταία 20 χρόνια, δεν θα βρισκόμασταν αντιμέτωποι με την ενεργειακή κρίση που γνωρίζουμε σήμερα και οι τιμές του πετρελαίου και του αερίου δεν θα ήταν τόσο υψηλές» είπε ο Γκουτέρες, επικεφαλής του ΟΗΕ, ερωτηθείς για τον πόλεμο στην Ουκρανία και για τις συνέπειες της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. «Ας διδαχθούμε λοιπόν από το παρελθόν» πρόσθεσε.

Έχουμε διδαχθεί στην χώρα μας; Είμαστε έτοιμοι να προχωρήσουμε στην προώθηση των ΑΠΕ αποτελεσματικότερα, με όρους διαφάνειας και ενεργειακής δημοκρατίας; Η απάντηση είναι αρνητική, καθώς δεν υπάρχει ακόμα και σήμερα ξεκάθαρο θεσμικό πλαίσιο.

Το υφιστάμενο Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΕΧΣ-ΑΠΕ) εγκρίθηκε το 2008 και είχε λάβει υπόψη δεδομένα της δεκαετίας του 2000, τα οποία πλέον είναι παρωχημένα. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας πριν λίγο καιρό ενέκρινε νέα παράταση της εκπόνησης της επικαιροποιημένης μελέτης του ΕΧΣ-ΑΠΕ, τοποθετώντας την παράδοση για τον Απρίλιο του 2023.

Όσον αφορά ειδικά στις προστατευόμενες περιοχές, τα πράγματα παραμένουν αδιευκρίνιστα. Η έκταση των προστατευόμενων περιοχών αφορά περίπου στο 30% της χερσαίας και θαλάσσιας έκτασης της χώρας μας. Πρόκειται για περιοχές απαράμιλλης ομορφιάς, μοναδικές στον κόσμο, με πλούσια οικοσυστήματα και σπουδαία πολιτιστική αξία. Αυτό το 30% της χώρας δεν έχει ακόμα ξεκάθαρο πλαίσιο προστασίας και διαχείρισης.

Μάλιστα, η χώρα μας έχει ήδη καταδικαστεί από το 2020 για τη μη συμμόρφωση της με την οδηγία για τους οικοτόπους, γεγονός που καταδεικνύει ευκρινώς τις χρόνιες παθογένειες και τη συστηματική και ευρεία αδυναμία της Ελλάδας να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της για την περιβαλλοντική προστασία. Η Κυβέρνηση είχε δεσμευτεί ότι μέχρι το τέλος του 2022 θα έχει ολοκληρωθεί το πλαίσιο προστασίας των περιοχών αυτών. Το πιο πιθανό όμως είναι πως μέχρι τότε δεν θα έχουν εγκριθεί ούτε οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες στις οποίες θα βασιστεί αργότερα η θεσμοθέτηση των Προεδρικών Διαταγμάτων που απαιτούνται.

Κοινώς, η συζήτηση για την προώθηση των ΑΠΕ διενεργείται χωρίς να υπάρχει σχέδιο για το τί επιτρέπεται στις προστατευόμενες περιοχές . Όσο για την υπόλοιπη επικράτεια, εκεί το σχέδιο βασίζεται σε δεδομένα προ 20ετίας.

Τί άλλο δείχνουν τα παραπάνω εκτός από την απουσία ενός ξεκάθαρου οράματος; Διότι η προστασία του περιβάλλοντος είναι η μια όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη είναι η βιώσιμη αναπτυξιακή προοπτική του ενός τρίτου της έκτασης της χώρας. Έχοντας ένα ξεκάθαρο πλαίσιο για τις προστατευόμενες περιοχές απελευθερώνεται η δυναμική τους, καθώς είναι σαφές ποιες δραστηριότητες και υπό ποιους όρους επιτρέπονται.

Αντίθετα, ελλείψει σχεδίου, παρουσιάζονται αποσπασματικά ειδικά καθεστώτα αυστηρής προστασίας από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις για βουνά (που ονομάζονται «Απάτητα Βουνά») και παραλίες (που ονομάζονται «Παρθένες Παραλίες»), περισσότερο ως ευφημισμός για την απουσία πραγματικής φροντίδας, τη στιγμή που οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο για όλες τις περιοχές, που εφαρμόζεται εδώ και 30 χρόνια.

Η διαπίστωση αυτή οδηγεί σε μία άλλη συνειδητοποίηση. Η διαμόρφωση ενός περιβαλλοντικά και κλιματικά προστατευτικού μοντέλου ανάπτυξης μοιάζει στην Ελλάδα σαν ένα απομονωμένο, διακριτό, πρόβλημα. Δεν καθίσταται αντιληπτό πως η μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικών εκπομπών δεν είναι μία «ουδέτερη» επιλογή. Έχει στο πυρήνα της την ανάγκη προώθησης αλλαγών σε όλο το εύρος της ανθρώπινης δραστηριότητας, από την ενέργεια και τη βιομηχανία, μέχρι τη γεωργία και τις μεταφορές. Αφορά δηλαδή όλο το αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας.

Μέχρι τώρα περισσεύουν οι διαπιστώσεις και οι ποσοτικές μεγεθύνσεις, ενώ στερούνταν προσοχής οι εμβαθύνσεις στον πυρήνα της αναπτυξιακής και περιβαλλοντικής σύνθεσης. Χάνεται λοιπόν, όπως φαίνεται και φέτος, άλλη μία χρονιά εφαρμογής παραγωγικών πολιτικών ανακατεύθυνσης της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης σε νέα, βιώσιμη πορεία.

*Ο Χάρης Δούκας είναι αναπληρωτής καθηγητής ΕΜΠ

Πηγή: TO BHMA της ΚΥΡΙΑΚΗΣ, 6/11/2022