Επιδότηση ορυκτών καυσίμων και οι στόχοι για την ενέργεια και το κλίμα

Των Βλάση Οικονόμου*,

Χάρη Δούκα**

Με βάση μια πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη στις ΗΠΑ, η αμερικανική κοινή γνώμη αντιλαμβάνεται και σχετίζει με τελείως διαφορετικό τρόπο τον όρο «μεθάνιο» σε σχέση με τον όρο «φυσικό αέριο», μολονότι το φυσικό αέριο αποτελείται σε συντριπτικό ποσοστό (70%-90%) από μεθάνιο. Το «μεθάνιο» συσχετίζεται συνειρμικά με την έννοια της ρύπανσης, ενώ το «φυσικό αέριο» έχει θετική χρεία όσον αφορά στο περιβάλλον. Είναι φανερό πως η επιλογή συγκεκριμένων όρων μόνο τυχαία δεν είναι και παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στην επικοινωνιακή στρατηγική του εν λόγω ορυκτού καυσίμου.

Θα άξιζε όμως ν’ αναρωτηθεί κανείς και στην Ευρώπη τί συμβαίνει με τις αντίστοιχες πολιτικές που προωθούν το φυσικό αέριο. Μήπως πίσω από εθνικές πολιτικές που θέτουν μεγαλεπήβολους στόχους για την ενέργεια και το κλίμα ελλοχεύει ο κίνδυνος να προωθούνται τα ορυκτά καύσιμα;

Ας πάρουμε ως παράδειγμα τους στόχους ενεργειακής απόδοσης στην Ευρώπη. Ο στόχος του 32,5% που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) παρουσιάζει ετήσια απόκλιση της τάξης του 4%-6%. Η αντίστοιχη πρόοδος σε σχέση με την ενεργειακή αποδοτικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο παραμένει επίσης στο εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό του 1%, ενώ θα έπρεπε να βρίσκεται στο 3%, όπως επιβεβαιώνεται από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (IEA). Τα Κράτη Μέλη της ΕΕ, ταυτόχρονα με την προσπάθεια επίτευξης των στόχων ενεργειακής αποδοτικότητας, προσπαθούν να απεξαρτηθούν από τα ορυκτά καύσιμα (με αρκετή δυσκολία στο κομμάτι της θέρμανσης). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει ως στόχο τη μείωση 40%, κατ’ ελάχιστο, στις εκπομπές αερίων που παράγονται από τα συστήματα θέρμανσης, ενώ μέχρι σήμερα μόλις το 6% της ενέργειας που καταναλώνεται για ψύξη και θέρμανση προέρχεται από καθαρές πηγές ενέργειας. Ταυτοχρόνως, οι επιδοτήσεις για θέρμανση από ορυκτά καύσιμα αποτελούν τον κύριο ανασταλτικό παράγοντα της ενεργειακής μετάβασης.

Αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ, των οποίων συγκεκριμένες περιοχές βασίζονται κατά κόρον στον άνθρακα, οι λεγόμενες «Ευρωπαϊκές περιοχές άνθρακα σε μετάβαση», ακολουθώντας την Ευρωπαϊκή «Πράσινη Συμφωνία» (Green Deal) δεσμεύονται για φιλόδοξους στόχους απεξάρτησης από τον άνθρακα για τα επόμενα 10-20 χρόνια. Παράλληλα, υπόσχονται να κατευθύνουν την εθνική τους χρηματοδότηση και τα αντίστοιχα Ευρωπαϊκά κονδύλια από τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Mechanism) και από τα πακέτα ανάκαμψης (Recovery Funding Packages) σε καθαρά καύσιμα.

Είναι όμως έτσι; Δυστυχώς, όχι…

Αρκετά κράτη μέλη συνεχίζουν λοιπόν (και δεν φαίνεται να έχουν σκοπό να σταματήσουν) να επιδοτούν τα ορυκτά καύσιμα, μέσω εθνικών κοινωνικών ή κλιματικών πολιτικών. To Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος (European Environment Bureau) πρόσφατα ανέδειξε πως οι εθνικές επιχορηγήσεις για νέους καυστήρες φυσικού αερίου καταστρέφουν το κλίμα. Παραδείγματος χάριν, τα συστήματα θέρμανσης φυσικού αερίου πολύ συχνά αποτελούν επιλέξιμο μέτρο προγραμμάτων ενεργειακής αποδοτικότητας και επιδοτούνται μέσω φοροαπαλλαγών, δανείων και επιχορηγήσεων, κάτω από την ομπρέλα της ενεργειακής αποδοτικότητας (όπως πχ στο “Εξοικονομώ-Αυτονομώ”). Πράγματι, στα Εθνικά Σχέδια Δράσης για την Ενέργεια και το Κλίμα των κρατών μελών, αναφέρεται πως τέτοιου είδους μέτρα υποτίθεται πως συμβάλλουν στους φιλόδοξους κλιματικούς στόχους και την ενεργειακή μετάβαση. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πολωνία και κάποιες περιοχές της Αυστρίας παρέχουν επιχορηγήσεις ενεργειακής αποδοτικότητας για τέτοια συστήματα θέρμανσης, με μοναδικό κριτήριο την εξοικονόμηση ενέργειας που επιτυγχάνεται λόγω της αναβάθμισής τους. Πριν λίγες μέρες ανακοινώθηκε το πρόγραμμα επιχορήγησης του κόστους της εσωτερικής εγκατάστασης φυσικού αερίου στη Θεσσαλία, από το ΕΣΠΑ με τη δημόσια δαπάνη να ανέρχεται στα με 6 εκ. Ευρώ, ενώ σημαντικός είναι ο ρόλος της χρηματοδότησης νέων δικτύων φυσικού αερίου στα σχέδια απολιγνιτοποίησης της χώρας (αντιβαίνοντας σε μεγάλο βαθμό τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης).

Παράλληλα με αυτές τις άμεσες ή έμμεσες επιχορηγήσεις για τεχνολογίες που βασίζονται στην καύση ορυκτών καυσίμων, αρκετά κράτη μέλη αμφισβητούν ή ασκούν βέτο στην πράσινη Ευρωπαϊκή Ταξινομία (EU Green Taxonomy), υποστηρίζοντας επίμονα την χρήση του φυσικού αερίου και του «παραγόμενου από ορυκτές πηγές» υδρογόνου, ως καύσιμα μετάβασης, όπως υποδείχθηκε από μια ομάδα πίεσης 10 κρατών, μεταξύ των οποίων ήταν και η χώρα μας (Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Τσεχία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Μάλτα, Πολωνία, Ρουμανία και Σλοβακία). Βεβαίως, αξίζει να σημειωθεί πως σε αρκετά κράτη μέλη που περιλαμβάνουν «περιοχές άνθρακα σε μετάβαση», δραστηριοποιούνται εταιρίες ορυκτών καυσίμων, και αυτές είναι που κρύβονται πίσω από τον δημόσιο διάλογο για το υδρογόνο, προωθώντας τελικά το φυσικό αέριο ή το λεγόμενο «μπλε υδρογόνο» – “blue hydrogen”. To «μπλε υδρογόνο» παράγεται μέσω της μετατροπής του ορυκτού αερίου σε υδρογόνο, δεσμεύοντας και αποθηκεύοντας το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) που εκλύεται κατά την παραγωγή. Αυτή η ομάδα των χωρών που προβάλλει βέτο, μέσω της στήριξης κάποιων μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εμμένουν στην χρήση του φυσικού αερίου για θέρμανση, επισκιάζοντας, έως ένα βαθμό, τις πραγματικές τους προθέσεις για απεξάρτηση του τομέα ψύξης/ θέρμανσης από τον άνθρακα. Όπως προκύπτει, τα προαναφερθέντα αποτελούν μια «ενεργειακή παγίδα», η οποία δύναται να μας κλειδώσει στο συγκεκριμένο ορυκτό καύσιμο στο μέλλον.

Τα προφίλ αυτών των χωρών είναι παρόμοια, προσφέροντας επιδοτήσεις και δάνεια με ποσοστά επιχορήγησης που κυμαίνονται από 40% έως 75% για την αναβάθμιση συστημάτων θέρμανσης, μέσω αντικατάστασης άνθρακα με φυσικό αέριο και πετρέλαιο, ενώ οι προσπάθειες αύξησης της διείσδυσης ανανεώσιμων πηγών στον τομέα της θέρμανσης περιορίζονται κυρίως στην χρήση βιομάζας (με αρκετές αμφιβολίες ως προς το πραγματικό αποτύπωμά της σε εκπομπές CO2).

[πηγή: Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος, 2020]

Για την διασφάλιση του αδιάβλητου των στόχων για το κλίμα απέναντι σε τέτοιους κινδύνους «πράσινης εξαπάτησης» των χωρών (greenwashing) θα πρέπει να τεθούν κανόνες. Οι συνθήκες έχουν ωριμάσει, ώστε να διαμορφωθούν αυστηρότερα κριτήρια στον μηχανισμό δίκαιης μετάβασης, στα πακέτα ανάκαμψης και στις πολυετείς δημοσιονομικές στρατηγικές των κρατών μελών, τηρώντας πάντα τους κανόνες διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των σχετικών κανονισμών.

Υπάρχουν ήδη αρκετά εργαλεία για την υποστήριξη των επενδυτών στην μετάβαση σε επενδύσεις μηδενικών ρύπων, που ως είθισται χρηματοδοτούσαν ορυκτά καύσιμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον ιδιωτικό τομέα αποτελούν τα εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο του προγράμματος “Triple-A”, που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Ορίζοντες 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα Triple-A εργαλεία απευθύνονται σε εταιρίες και φορείς ανάπτυξης έργων ενεργειακής αποδοτικότητας, αλλά και σε χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, αξιολογώντας έργα ενεργειακής αποδοτικότητας και αναδεικνύοντας τα επικερδή, συμβατά με την πράσινη Ταξινομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνδέοντας τα με σύγχρονα χρηματοπιστωτικά προϊόντα. Παρομοίως, το προσφάτως ολοκληρωμένο έργο “PROSPECT”, επίσης χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020, ενέπλεξε περισσότερες από 200 τοπικές και περιφερειακές αρχές με σκοπό να ενθαρρύνει την χρηματοδότηση πράσινων επενδύσεων και έργων ενεργειακής αποδοτικότητας.

-*Βλάσης Οικονόμου (Διευθυντής IEECP)

**Χάρης Δούκας (Αν. Καθηγητής ΕΜΠ)