EUMIES 2022: μια συνεταιριστική, βιώσιμη κατοικία στην Ευρωπαϊκή κορυφή

Της Φελίσιας Ταστάνη*, Αρχιτέκτονας ΕΜΠ/

fel.tastani@gmail.com

Το δικαίωμα στην αξιοπρεπή, μη κερδοσκοπική στέγαση πρωταγωνιστεί στα φετινά ευρωπαϊκά βραβεία EUMIES 2022, καθώς στην κορυφή των ευρωπαϊκής διοργάνωσης για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, που αποτελεί θεσμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναδείχθηκε ως κορυφαία επιλογή μια συνεταιριστική, βιώσιμη κατοικία στη Βαρκελώνη.

Σχεδιαστικός στόχος ήταν το ελάχιστο ενεργειακό αποτύπωμα μέσω ανανεώσιμων και φιλικών προς το περιβάλλον υλικών κατασκευής.

Συγκεκριμένα φέτος, ένα από τα δύο πρώτα βραβεία του ευρωπαϊκού θεσμού  EUMies Awards (emergingarchitecture) δόθηκε στο έργο συνεταιριστικής κατοικίας La Borda, στη Βαρκελώνη και στην κολεκτίβα αρχιτεκτόνων LaCol.

Πρόκειται για ένα παράδειγμα αυτο-οργανωμένης ανάπτυξης για την πρόσβαση σε αξιοπρεπή, μη κερδοσκοπική στέγαση, που αντιτίθεται στα ρεύματα εξευγενισμού και τουριστικοποίησης που κυριαρχούν στην Βαρκελώνη των τελευταίων ετών.

Η κεντρική όψη του κτίριο LaBorda στη Βαρκελώνη.

Βράβευση απάντηση στο πρόβλημα στέγασης

Το έργο La Borda, που σχεδιάστηκε από την κολεκτίβα αρχιτεκτόνων και άλλων ειδικοτήτων Lacol, υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος συνεταιριστικής κατοικίας του δήμου της Βαρκελώνης. Ενδεχομένως, μπορεί να ερμηνευτεί και ως μία βράβευση-δήλωση απέναντι στο πρόβλημα στέγασης που αντιμετωπίζει η μεγάλη πρωτεύουσα της Καταλονίας. Η πανδημία του Covid-19 μπορεί να ανέκοψε προσωρινά το αυξανόμενο κόστος στέγασης, ωστόσο πλέον το κόστος των ενοικίων και ζωής μοιάζει να επιστρέφει στα υψηλά επίπεδα.

H ζωή των κατοίκων ανάμεσα σε δωμάτια, σε κοινοτικούς χώρους, στη κουζίνα-τραπεζαρία, στο αίθριο, και στα πάρκινγκ ποδηλάτων συνυπάρχουν.

Tο πιλοτικό πρόγραμμα Βαρκελώνη 2016-2025, «Δικαίωμα στην Στέγη ή Δικαίωμα στο Σχέδιο Στέγασης» (Barcelona: a righttoHousingPlan 2016-2025) ξεκίνησε από το Δήμο της πόλης, τουλάχιστον μια 6ετία πριν, αναγνωρίζοντας την έλλειψη στέγασης με προσιτό κόστος.

Επιπλέον, αναφέρεται και στο ζήτημα της εκδίωξης των μόνιμων κάτοικων από το ιστορικό κέντρο της πόλης (CiutatVella, GoticoBarrio, ElRaval) ως αποτέλεσμα της αύξησης του τουρισμού.

Καταγράφει τον μεγάλο αριθμό παρανομών υπενοικιάσεων δωματίων είτε σε φοιτητές/τριες, είτε με τη μορφή τουριστικών καταλυμάτων βραχυχρόνιας μίσθωσης (όπως Airbnb). Παράλληλα, διαπιστώνει την ενεργειακή φτώχεια που χαρακτηρίζει μεγάλο τμήμα του κτιριακού αποθέματος στο Μεσαιωνικό Κέντρο (GoticoBarrio) και τις γύρω περιοχές και προτείνει μέτρα για ενεργειακή αναβάθμιση. Τέλος, αναφέρεται στο σημαντικό ποσοστό αστεγίας και διερευνά λύσεις μέσω της επανάχρησης και αποκατάστασης των ήδη υπαρχόντων κτιριακών κελυφών.

Θεωρητικές και σχεδιαστικές αρχές του βραβευθέντος κτιρίου

Λίγα λόγια παραπάνω σχετικά με τις θεωρητικές και σχεδιαστικές αρχές του βραβευθέντος κτιρίου LaBorda και το πώς εφαρμόζονται στη πράξη. Διέπεται από καθεστώς συλλογικής διαχείρισηςπου σημαίνει ότι, η συμμετοχή των μελλοντικών χρηστών στη διαδικασία (σχεδιασμός, κατασκευή και χρήση) είναι η πιο σημαντική και διαφορετική μεταβλητή του έργου, δημιουργώντας μια ευκαιρία συνάντησης και προβολής μαζί τους και για τις συγκεκριμένες ανάγκες τους. Σε αυτές τις φάσεις προκαταρκτικού σχεδιασμού, η συμμετοχή επιτυγχάνεται μέσω των διαφόρων επιτροπών εργασίας και της γενικής συνέλευσης. Διαθέτει ομάδα τεχνικής υποστήριξης που συλλέγει τις προτάσεις όσον αφορά τις προγραμματικές, περιβαλλοντικές στρατηγικές και έργα ή τους τύπους κατοικιών και χώρων.

Καθεστώς συλλογικής διαχείρισης επιτυγχάνεται μέσα από τη συμμετοχή των μελλοντικών χρηστών στη διαδικασία και των τριών φάσεων, το σχεδιασμό, τη κατασκευή και τη χρήση του κτιρίου.

Ο συμμετοχικός σχεδιασμός, η συμπερίληψη και η ορατότητα φύλου ανήκουν στις βασικές θεωρητικές αξίες των Lacolπου παίρνουν ζωή μέσα από το LaBorda. Το κτίριο περιλαμβάνει 28 μονάδες (40, 60 και 75m²) και αρκετούς κοινοτικούς χώρους: κουζίνα-τραπεζαρία, πλυντήριο, χώρο πολλαπλών χρήσεων, δωμάτια, χώρους υγείας, αποθήκες και εξωτερικούς και ημι-υπαίθριους χώρους όπως αίθριο, πάρκινγκ ποδηλάτων και βεράντες.

Ελάχιστο ενεργειακό αποτύπωμα, μέσω ΑΠΕ και υλικών κατασκευής

Επιπλέον, στόχος ήταν το ελάχιστο ενεργειακό αποτύπωμα μέσω ανανεώσιμων και φιλικών προς το περιβάλλον υλικών κατασκευής. Η κοοπερατίβα αρχιτεκτόνων Lacol, απέδειξε πως ένας εναλλακτικός τρόπου ζωής και συμβίωσης είναι εφικτός. Πέρα από αυτή την κοινωνική και πολιτική δήλωση, πέτυχε ένα κτίριο με ελάχιστο ενεργειακό αποτύπωμα, σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση και άνετη κατοίκηση με ελάχιστο κόστος.

Το αίθριο έξι ορόφων του κτιρίου LaBorda. Η εξαώροφη κατασκευή έγινε από ξύλο Cross Laminated Timber (CLT).

Η εξαώροφη κατασκευή έγινε από ξύλο Cross Laminated Timber (CLT). Πρόκειται για ένα ελαφρύ, υψηλής ποιότητας ανανεώσιμο υλικό στο περιβάλλον που επιτρέπει κύκλους κλεισίματος, σε αντίθεση με τα συμβατικά δομικά υλικά όπως ο χάλυβας ή το σκυρόδεμα, των οποίων η παραγωγή έχει πολύ υψηλό ενεργειακό κόστος και δεν είναι ανανεώσιμα. Το La Borda είναι σήμερα το υψηλότερο κτίριο που έχει κατασκευαστεί με ξύλινη κατασκευή στην Ισπανία.

Η απονομή των Miesvander Rohe Award 2022

Η επιτροπή των EU Mies Awards 2022 αποτελείται από Ανεξάρτητους Ειδικούς Συμβούλους και Ειδική Γνωμοδοτική Επιτροπή που συστήνονται ειδικά για κάθε νέο κύκλο βραβείων.

Η απονομή των Ευρωπαϊκών Βραβείων Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής – Miesvander Rohe Award 2022,πραγματοποιήθηκε τον Μάιο 2022  στην Βαρκελώνη και συγκεκριμένα στο ιστορικό Γερμανικό Περίπτερο, έργο του Miesvander Rohe, που χτίστηκε ειδικά για τη Διεθνή Έκθεση της Βαρκελώνης το 1929. Ο διαγωνισμός διεξάχθηκε φέτος κάτω από ειδικές συνθήκες, συμπεριλαμβάνοντας και τις βραβεύσεις που δεν έγιναν το 2020 λόγω της πανδημίας.

Το γερμανικό περίπτερο της Βαρκελώνης σχεδιασμένο από τον MiesvanderRoheγια την διεθνή εκθεση Αρχιτεκτονικής το 1929, την ημέρα της τελετής βράβευσης των ομώνυμων βραβείων EUMies2022.

Τα αρχιτεκτονικά έργα που βραβεύονται, αναδεικνύονται ανάμεσα σε 532 ευρωπαϊκές υποψηφιότητες Ιδιωτικών κατοικιών και δημόσιων κτιρίων. Η Ελλάδα, συμμετέχει στο σημαντικότερο Ευρωπαϊκό Βραβείο Αρχιτεκτονικής με μία συμμετοχή έργου, που αναδεικνύεται ανάμεσα σε δεκαέξι έργα.

Κορυφαίος ευρωπαϊκός θεσμός αρχιτεκτονικής

Το Ευρωπαϊκό Βραβείο Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής – MiesvanderRoheAward 2022θεσπίστηκε το 1987 και από το 2001 συνδιοργανώνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ίδρυμα MiesvanderRohe στην Βαρκελώνη.

Σχέδια και φωτογραφίες από το κτίριο που κέρδισε το ένα εκ των δυο βραβείων Town Houseat Kingston University από τους Grafton Architects.

Ο θεσμός διεξάγεται κάθε δύο χρόνια και τα βραβεία απονέμονται σε Ευρωπαίους αρχιτέκτονες για έργα που έχουν υλοποιηθεί μέσα στη διετία. Τα επιλεγμένα έργα από κάθε χώρα, εκτιμά Ομάδα Ανεξάρτητων Ειδικών Συμβούλων και Ειδική Γνωμοδοτική Επιτροπή που συστήνονται ειδικά για κάθε νέο κύκλο βραβείων.

Η παρουσίαση των αρχιτεκτόνων Grafton Architects και η αναφορά στο αρχαίο ελληνικό Βουλευτηριον ως πηγή έμπνευσης τους.

Ο θεσμός ενισχύει τον διάλογο μεταξύ νέων αρχιτεκτόνων από διαφορετικές χώρες και τις συνεργασίες, δίνοντάς τους την ευκαιρία να αναδείξουν όχι μόνο το έργο τους αλλά και γενικότερα τον ρόλο της ως εργαλείο πολιτιστικής, κοινωνικής και πολιτικής έκφρασης.

Η έκθεση των έργων των 40 finalists πραγματοποιήθηκε στη Βαρκελώνη, όπου οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να δουν μακέτες και αρχιτεκτονικά σχέδια των έργων που ξεχώρισαν ανάμεσα σε 532 ευρωπαϊκές υποψηφιότητες.

Στόχος άλλωστε του βραβείου είναι να αναδείξει τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αλλαγές που συμβαίνουν σε μια χώρα και τις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η αρχιτεκτονική κοινότητα, όπως για παράδειγμα τη βιώσιμη ανάπτυξη, το συμμετοχικό σχεδιασμό αλλά και την διερεύνηση της σχέσης των κτιρίων με τον δημόσιο χώρο.

Στιγμιότυπο από την τελετή βράβευσης.

Extrainfo

Η ελληνική συμμετοχή στους 40 finalists.Η ελληνική συμμετοχή που ξεχώρισε και αναδείχτηκε ανάμεσα από τα 16 έργα της χώρας, ήταν το έργο «Dexamenes Seaside Hotel» από το K-STUDIO, και βρίσκεται στην Κουρούτα Πελοποννήσου.

*Φελίσια Ταστάνη, Αρχιτέκτονας ΕΜΠ, ζει και εργάζεται στη Βαρκελώνη.

-Φωτογραφίες: Lluc Miralles

Πηγές:

1) 2016 – 2025 BARCELONA RIGHT TO HOUSING PLAN EXECUTIVE SUMMARY, Χατζηπροκοπίου Π., Καραγιάννη Μ., Καψάλη Μ. (2021) Οικονομικά και Κοινωνικά Προσιτή Κατοικία στη Θεσσαλονίκη. Αρχική έκδοση: 2016 – 2025 BARCELONA RIGHT TO HOUSING PLAN EXECUTIVE SUMMARY, διαθέσιμο σε https://www.habitatge.barcelona/enhttps://www.housingeurope.eu/

2) LACOL, LA BORDA, COOPERATIVE HOUSING, Housing to build community, διαθέσιμο σε http://www.laborda.coop/ca/και https://divisare.com/projects/427215-lacol-lluc-miralles-la-borda-cooperative-housing

3) EUmies Awards Day 2022, Winners 2022, διαθέσιμοσεhttps://eumiesawards.com/