«Εξοικονομώ Αυτονομώ»: λύσεις για να μην αποκλείονται οι ιδιοκτήτες και χάνεται η δουλειά των μηχανικών
ΕνέργειαΕπιχειρήσειςΈργαΚτηματαγοράΟικιστικάΟικονομίαΠολεοδομίαΧρήμα 22 Μαΐου 2021 Αργύρης
Του Γιάνη Γκούμα
Αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ, MSc Renewable Energy and Architecture, Nottingham, πιστοποιημένος σχεδιαστής κτιρίων nZEB
Προγράμματα τύπου «Εξοικονομώ-Αυτονομώ», τρέχουν από το 2011 μέχρι σήμερα, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού στόχου για ενεργειακή αναβάθμιση του υφιστάμενου κτιριακού δυναμικού της χώρας, έως το 2050. Από τα προγράμματα όμως δεν λείπουν οι αδικίες, οι στρεβλώσεις, τα λάθος κριτήρια, ο εμπαιγμός των μελετητών και των πολιτών, τα περιορισμένα κεφάλαια και αποκλεισμός κοινωνικών ομάδων. Απουσιάζει επίσης η σχέση κόστους οφέλους και οι επεμβάσεις σε δημόσια κτίρια και κτίρια μικρών επιχειρήσεων.
Προτείνεται:
– εξορθολογισμός της διαδικασίας, με κατάργηση του κριτηρίου ταχύτητας της αίτησης (20 λεπτά από το άνοιγμα της πλατφόρμας) και εισαγωγή κριτηρίων κοινωνικών, οικονομικών, κόστους-οφέλους και πληρότητας επεμβάσεων
– ένταξη σε αντίστοιχα προγράμματα, δημοσίων κτιρίων όπως υπηρεσιών, σχολείων, νοσοκομείων και ιδιωτικών μικρών επιχειρήσεων
– επέκταση χρηματοδότησης μέσα στο ΕΣΠΑ, με εθνικούς πόρους και με άλλους τρόπους χρηματοδότησης (πάροχοι ενέργειας, ενεργειακές κοινότητες, μόχλευση φοροαπαλλαγών – δωρεών)
– αυτόνομο πρόγραμμα για παραδοσιακούς οικισμούς και κτίρια, με διαφορετικά κριτήρια και οδηγίες με ευθύνη της πολιτείας και των φορέων προστασίας
– εξόφληση του κάθε ανάδοχου-προμηθευτή χωρίς αναμονές να παραδώσουν όλα τα συνεργεία. Αποφυγή αποκλεισμού μικρών επιχειρήσεων λόγω πολύμηνων καθυστερήσεων
- Μέχρι σήμερα πρακτική
Το πρόγραμμα «Εξοικονομώ Αυτονομώ», είναι η τελευταία μορφή ενός πάγιου προγράμματος, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού στόχου (3% έως το 2050), για ενεργειακή αναβάθμιση του υφιστάμενου κτιριακού δυναμικού της Ελλάδας. Από το πρώτο πρόγραμμα το 2011, έχουν γίνει τέσσερις κύκλοι μέχρι σήμερα, στα πλαίσια των ΕΣΠΑ.
Από την αρχή η πολιτεία εστίαζε σε λάθος κριτήρια για την φιλοσοφία των προγραμμάτων, όπως την χρονική προτεραιότητα και λάθη όπως τον αποκλεισμό πολιτών με αδυναμία δανεισμού, αδιαφανείς διαδικασίες, τυχαιότητα (ποιότητα σύνδεσης, διακοπές ηλεκτροδότησης την ώρα της αίτησης, ελλιπείς οδηγίες).
Από το πρόγραμμα λείπουν κριτήρια κόστους-οφέλους επεμβάσεων, κοινωνικά κριτήρια, καθώς απουσιάζουν και βελτιώσεις άλλων κτιρίων πλην κατοικίας (σχολεία, νοσοκομεία, δημόσια κτίρια, μικρές επιχειρήσεις).
- Προτεινόμενοι Στόχοι
Τέτοιου τύπου προγράμματα πρέπει να επεκταθούν και σε άλλες χρήσεις (σχολεία, δημόσια κτίρια, μικρές επιχειρήσεις), ενώ πρέπει να παραμένουν διαθέσιμα συνεχώς και να τεθούν κριτήρια κόστους-οφέλους επεμβάσεων και προτεραιότητα ή ποσόστωση σε χρήστες και κτίρια με ενεργειακή φτώχεια (σύμφωνα και με την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης).
Η δράση μπορεί να χρησιμοποιήσει, εκτός από το μοντέλο της επιδότησης του ιδιοκτήτη, άλλα χρηματοδοτικά σχήματα, όπως την υποχρέωση επεμβάσεων από τους παρόχους ενέργειας στους πελάτες τους, την δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων και άλλων επιτυχημένων πρακτικών του εξωτερικού.
Πρέπει επίσης να καταργηθούν γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, που οδηγούν σε:
– πολύμηνες καθυστερήσεις εκταμιεύσεων
– καθυστερήσεις αδειοδοτήσεων (παραδοσιακοί οικισμοί, διατηρητέα κτίσματα), προτείνεται ανεξάρτητη ειδική και συνολική από την πολιτεία αντιμετώπιση
– αποκλεισμούς έτοιμων φακέλων αιτήσεων, λόγω λάθος διαδικασίας
Η σημερινή διείσδηση του προγράμματος παραμένει μόλις στο 30% του Ευρωπαϊκού στόχου (για 3% των κτιρίων σε ετήσια βάση). Απαιτείται δραματική αύξηση των σχετικών δράσεων.
Υπάρχουν διαθέσιμες προτάσεις από το ΤΕΕ και τους εμπλεκόμενους φορείς, προς την κατεύθυνση της επιστημονικής ορθότητας των επεμβάσεων και της βελτίωσης της διαδικασίας, της διόρθωσης λαθών, αδικιών και ποικίλων στρεβλώσεων των έως τώρα κύκλων του προγράμματος.
Διαδικασία αρχικής αίτησης:
Σημερινή διαδικασία:
– Απαιτείται Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης, έλεγχος νομιμότητας, συλλογή στοιχείων από taxisnet (και διορθώσεις)
– σύνταξη πρότασης επεμβάσεων
Απαιτούμενος χρόνος για συλλογή στοιχείων και στήσιμο φακέλου 1-2 μέρες
Τελική ενημέρωση για την διαδικασία περίπου 2-3 βδομάδες πριν το άνοιγμα της πλατφόρμας
Λειτουργία πλατφόρμας:
– Ξεκίνημα αιτήσεων με ταυτόχρονη δέσμευση κεφαλαίων, με κάθε ολοκληρωμένη αίτηση. Πλήρης δέσμευση κεφαλαίων εντός 25-35 λεπτών από την έναρξη των αιτήσεων, ανά περιφέρεια προγράμματος.
– Δυσμενή αποτελέσματα:
1) αιτήσεις που έμειναν στην μέση ακυρώνονται. Λόγω φόρτου των συστημάτων: πλατφόρμας εξοικονομώ, πλατφόρμας Πιστοποιητικών Ενεργειακής Απόδοσης και taxisnet, και αλληλεπίδρασης αυτών κατά την αίτηση, είναι τυχαίο σε ποια αίτηση θα ανταποκριθούν πρώτα και ποια θα μείνει εκτός.
Τα βασικά κριτήρια ένταξης σήμερα είναι, ταχύτητα internet, ταχύτητα πληκτρολόγησης, τυχαίος παράγοντας απόκρισης, πληροφοριακών συστημάτων, διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος.
2) Λόγω τροποποίησης των προγραμμάτων από χρόνο σε χρόνο, απαιτείται σε μεγάλο βαθμό εκ νέου στήσιμο φακέλου (για τις ίδιες επεμβάσεις ουσιαστικά)
3) δεν δίνεται προτεραιότητα από την πολιτεία στο περιεχόμενο του φακέλου για την ένταξη
4) εργασία μηχανικού περίπου 2 ημερών πετιέται στο καλάθι των αχρήστων ή στην καλύτερη περίπτωση, μένει στο αρχείο για τουλάχιστον ένα χρόνο, μέχρι να ξανανοίξει το πρόγραμμα (και εφόσον δεν απαιτούνται αλλαγές), να γίνει εκ νέου προσπάθεια για ένταξη στο πρόγραμμα.
5) Στα προβλήματα της διαδικασίας, έρχεται να προστεθεί και η λάθος αντιμετώπιση από τις τράπεζες, όπου δεν καταλαβαίνουν ότι το δάνειο του χρήστη του κτιρίου είναι επενδυτικό (η εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να βγάλει τα χρήματα της δόσης) και απορρίπτουν αιτήσεις με κριτήρια ιδιωτών.
Προτεινόμενη διαδικασία:
Φάση 1: ανοικτή πλατφόρμα για εκδήλωση ενδιαφέροντος με στοιχεία ωφελούμενου (ΑΦΜ) και κατοικίας (διεύθυνση, νομιμότητα). Η φάση κλείνει σε 1 μήνα, ασχέτως διαθέσιμων πόρων.
Φάση 2: κληρωθέντες ΑΦΜ με κριτήρια διασποράς (όπως: εισόδημα, περιοχή, χρονολογία κατασκευής κτιρίου – παίζει ρόλο στην ενεργειακή απόδοση του κτιρίου) προχωράνε στην επόμενη φάση, καταθέτοντας πλήρη φάκελο σε διάστημα ενός (1) μήνα.
Φάση 3: ξεσκαρτάρισμα αιτήσεων που δεν πληρούν τα κριτήρια, και υπαναχωρήσεων, έλεγχος τελικών κεφαλαίων που δεσμεύτηκαν βάσει των τελικών αιτήσεων.
Επανάληψη φάσεων 2 και 3, μέχρι εξαντλήσεως των πόρων. Ανακοίνωση νέας περιόδου.
Διαδικασία υλοποίησης:
Σημερινή διαδικασία (επιγραμματικά):
1) επιλογή δανεισμού (ή όχι) ταυτόχρονη εκταμίευση προκαταβολών σε όλους τους προμηθευτές και αναδόχους (πολύ μικρή προκαταβολή 70% επί του δανείου ή περίπου 10-11% στις περιπτώσεις επιδότησης 85%, επί του εγκεκριμένου προϋπολογισμού.
2) απαίτηση ολοκλήρωσης όλων των εργασιών από κάθε ανάδοχο και εκ νέου αίτηση για τελικές εκταμιεύσεις
Προβλήματα:
Ανάδοχοι αδυνατούν να αναλάβουν κτίρια φτωχών ιδιοκτητών, λόγω:
– μικρής αρχικής προκαταβολής
– μεγάλων καθυστερήσεων αποπληρωμής, στην περίπτωση διαφορετικών συνεργείων που δεν κατάφεραν να δουλέψουν ταυτόχρονα (έστω και ένας να καθυστερήσει να παραδώσει, μένουν όλοι απλήρωτοι)
– οι ιδιοκτήτες αναγκάζονται (όσοι μπορούν) να πληρώνουν οι ίδιοι τους αναδόχους και να ζητάνε πίσω μετά τα χρήματά τους
– απαίτηση προ-απόδοσης ΦΠΑ πριν την εκταμίευση (χωρίς να το έχουν εισπράξει) οι ανάδοχοι
Πρόταση:
1) Πλέον των δικαιολογητικών να κατατίθεται μελέτη χρονικού προγραμματισμού υλοποίησης των επεμβάσεων.
2) Σταδιακή εκταμίευση προκαταβολών προ της υλοποίησης και τελικών εκταμιεύσεων κατά την υλοποίηση της κάθε παρέμβασης. Αύξηση ποσοστού προκαταβολής σε σταθερό ποσό ανεξαρτήτως εισοδήματος ωφελούμενου, ποσοστού επιδότησης και ύψους δανείου.
3) Μερική βεβαίωση του ενεργειακού επιθεωρητή για την κάθε επέμβαση, συλλέγοντας τα σχετικά παραστατικά, και φωτογραφίες, πριν την εξόφληση του κάθε ανάδοχου – προμηθευτή μεμονωμένα.
4) Επανάληψη των σταδίων 2 και 3 για κάθε εργασία ξεχωριστά, με ευθύνη του ιδιοκτήτη και του κάθε αναδόχου, για συνέχιση σε σύντομο χρονικό διάστημα.
5) Ολοκλήρωση της διαδικασίας με το 2ο Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης και τα υπόλοιπα δικαιολογητικά της σημερινής διαδικασίας.
Ορισμός ημέρας υποχρέωσης απόδοσης του ΦΠΑ η τελική εκταμίευση του κάθε ανάδοχου – προμηθευτή
Ρήτρα για τον πολίτη, απένταξης από το το πρόγραμμα και οφειλής του ποσού της επιδότησης, εάν αρνηθεί να πραγματοποιήσει το σύνολο των εγκεκριμένων παρεμβάσεων (ελλείψει εναλλακτικής μελέτης με ίδια ή καλύτερη απόδοση επεμβάσεων).
6) Αποκλεισμός ιδιωτικών τραπεζών από το πρόγραμμα ή αλλαγή των προϋποθέσεων συμμετοχής τους, υπέρ των στόχων του προγράμματος. Επιδότηση έως και 100% των επεμβάσεων και φορολόγηση του χρήστη στη βάση των χρημάτων που εξοικονομεί από την επέμβαση, εφόσον υπάρχει αδυναμία δανεισμού, με τους όρους του προγράμματος. Για να δοθούν κίνητρα για σωστές επεμβάσεις, η φορολόγηση που θα ακολουθήσει, λαμβάνει υπόψη την βέλτιστη, βάσει κόστους οφέλους επέμβαση, ώστε να πιεστεί ο ιδιοκτήτης να αποδεχτεί τις ορθές πρακτικές. Προτείνεται επίσης, η παρακολούθηση των καταναλώσεων σε τακτικά χρονικά διαστήματα και η συνδρομή των μηχανικών – ενεργειακών επιθεωρητών στην εκπαίδευση των χρηστών, ώστε να αποκτηθεί και σωστή παιδεία ενεργειακής χρήσης των κτιρίων, με βάση τις βέλτιστες πρακτικές, ως μέρος της καθημερινότητας.
Ενημέρωση κοινού:
Οι πολίτες αντιλαμβάνονται το πρόγραμμα ως ένα μέσο για να κάνουν οποιαδήποτε εργασία θέλουν, ή οποιοδήποτε συνδυασμό, άσχετα με το επιστημονικά ορθό να γίνουν όλες οι απαιτούμενες εργασίες ή τον περιορισμό των επιδοτούμενων εργασιών.
Θα πρέπει να είναι σαφέστερο ότι το πρόγραμμα αφορά πακέτο εργασιών (και ο μελετητής κρίνει τι λείπει) από το κάθε κτίριο. Κριτήριο ένταξης θα πρέπει να είναι η συμπλήρωση όλων των εργασιών και μόνον αυτών.
Εναλλακτικά χρηματοδοτικά εργαλεία:
1) Πάροχοι ενέργειας:
Ετήσια υποχρέωση ενεργειακής αναβάθμισης συγκεκριμένου ποσοστού κτιρίων πελατών τους, ως προϋπόθεση διατήρησης της άδειας λειτουργίας τους
Ο ωφελούμενος πριν τις επεμβάσεις πλήρωνε Χ ποσό για την ενέργεια που χρησιμοποιούσε.
Μετά τις επεμβάσεις, η μέση κατανάλωση μειώνεται στο 25%.
Ο ωφελούμενος βλέπει μια μείωση στον λογαριασμό του περίπου 10%, έως να αποπληρωθεί η επένδυση του παρόχου με το υπόλοιπο 65%.
Σχόλιο για δημοσίευμα του ΥΠΕΝ:
To ΥΠΕΝ προκαλεί τον κοινό νού όταν μιλάει για λάθη στα στοιχεία που συμπληρώνονται στις αιτήσεις, την ώρα που όλοι ξέρουν ότι το σύστημα θα κλείσει σε περίπου 25-35 λεπτά από το άνοιγμα.
Μόνο για να συμπληρώσεις τα στοιχεία, έχοντας προετοιμάσει κάποια στοιχεία με copy-paste και τα πάντα τυπωμένα γύρω σου, χωρίς να κοιτάς για λάθη εκείνη την ώρα (είτε κατά την πληκτρολόγηση, είτε λάθη που προέκυψαν λόγω περιορισμένου χρόνου προετοιμασίας υποθέσεων), θέλεις περίπου 12-15 λεπτά + 2 για ταχύτατη επαλήθευση, αν είσαι μηχανικός.
Οι χρόνοι αυτοί ήταν 20-30 λεπτά αν είσαι προπονημένος πολίτης, χωρίς δυνατότητα να αντιληφθείς τυχόν λάθη.
Η πλειοψηφία των μικρών γραφείων αναγκάστηκε να επιλέξει, είτε να φέρει γνωστούς και φίλους στο χώρο τους και να κάνουν όλοι από μία αίτηση ταυτόχρονα ή τα έδωσε στους πελάτες, με κάθε συνέπεια για πιθανά λάθη και στις δύο περιπτώσεις. Εγώ είχα κάνει το πρώτο.
Υπάρχουν φήμες ότι συγκεκριμένα γραφεία / μελετητές έχουν ειδική μεταχείριση και δικούς τους πόρους. Πέρυσι, από στατιστικές του ΤΕΕ, το 90% των εγκεκριμένων υποθέσεων το χειρίστηκε το 10% των γραφείων.
*Γιάνης Γκούμας
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ
MSc Renewable Energy and Architecture
Ενεργειακός Επιθεωρητής
Μέλος DiEM25
Μέλος Κεντρικής Επιτροπής ΜέΡΑ25
Συντονιστής Ομάδας Βάσης Τροιζηνίας Μεθάνων Πόρου ΜέΡΑ25
Σχετικά Άρθρα
- «Εξοικονομώ Αυτονομώ»: νέα παράταση λόγω προβλημάτων
- Παράταση για ολοκλήρωση των έργων του «Εξοικονομώ-Αυτονομώ»
- ΥΠΕΝ: νέα παράταση και … μία εκκρεμότητα στο «Εξοικονομώ Αυτονομώ»
- ΥΠΕΝ: τελευταία παράταση για τα έργα «Εξοικονομώ Αυτονομώ»
- Εξοικονομώ: αλλαγές για έργα χωρίς αποκλεισμούς και καθυστερήσεις
- ΥΠΕΝ: παρατάσεις για «Ηλέκτρα» και «Εξοικονομώ Αυτονομώ»