H συμβολή προικισμένων αρχιτεκτόνων στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Η Αθήνα έχει τα δικά της αξιόλογα νέα κτήρια. Χαμένα ανάμεσα στην μετριότητα είναι πολλά από αυτά. Οι πιο υποβαθμισμένες γειτονιές χρειάζονται, απαραίτητα, τονωτικές ενέσεις αρχιτεκτονικής αισιοδοξίας.

Νέα κτήρια

Το κτηριακό απόθεμα όλων των πόλεων ανανεώνεται. Πολύ λίγες, παγκόσμια, είναι οι περιπτώσεις όπου, για κάποιες περιοχές, ισχύει απόλυτη απαγόρευση για νέα κτήρια. Στην Αθήνα, ακόμα και στο Ιστορικό Κέντρο, η ανέγερση νέων κτηρίων δεν σταμάτησε ποτέ. Και έτσι πρέπει να είναι. Ειδικότεροι περιορισμοί και διατάξεις ασφαλώς επιβάλλεται να υπάρχουν προκειμένου να διασφαλίζεται η καλύτερη δυνατή ένταξη των νέων κτηρίων στον υφιστάμενο αστικό ιστό. Χωρίς, όμως, υπερβολές που ανακόπτουν κάθε δημιουργική ελευθερία.

Πολυκατοικία στο Παλαιό Ψυχικό

Ανάμεσα στα πολλά καινούργια κτήρια που είδαμε, τα τελευταία χρόνια, στο Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας, δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσεις κάποια. Το Κτήριο Διοίκησης της AlphaBank στη Σταδίου, του Νίκου Βαλσαμάκη, αποτελεί εξαιρετικό υλοποιημένο έργο του Αθηναϊκού Μοντερνισμού. Η αναφορά σε ορισμένα άλλα, αναδεικνύει τη σημασία του εμπλουτισμού των ιστορικών τμημάτων των πόλεων με νέα σύγχρονα κτήρια που ανοίγουν αισθητικούς δρόμους συνύπαρξης με το παρελθόν. Όπως, στην οδό Αιόλου, το καινοτόμο, με υπογραφή Ρ. Σακελλαρίδου, Μ. Παπανικολάου και Mario Botta, κτήριο της Εθνικής Τράπεζας, δίπλα στα νεοκλασικά της Πλατείας Κοτζιά. Απέναντι από την Αθηναϊκή Τριλογία, η ανατολική γωνία Πανεπιστημίου και Κοραή μας προσφέρει ένα παράδειγμα διατηρητέου νεοκλασικού κτηρίου που αναδεικνύεται μέσα από την σκούρα ανακλαστική μονόχρωμη γυάλινη πρόσοψη νέου, στην ίδια ιδιοκτησία, πολυόροφου κτηρίου του Ιάσονα Ρίζου. Στην Πανεπιστημίου, επίσης, σε έργο του Αλέκου Καλλιγά, ένα από τα πρώτα κτήρια πολυόροφου προσθήκης σε διατηρητέο, με χαρακτηριστικό στοιχείο την δυναμική αποκλίνουσα επιφάνεια των πρόσθετων ορόφων.

Σε όλη την υπόλοιπη Αθήνα και Αττική, ανάμεσα στην σωρεία των αισθητικά αδιάφορων νέων κτηρίων των τελευταίων εβδομήντα ετών, ξεχωρίζουν και κτήρια με αρχιτεκτονικές αξιώσεις. Πολύ περισσότερα απ’ όσα νομίζουν ορισμένοι, ιδιαίτερα αυτοί που εμμονικά αντιδρούν σε οτιδήποτε διαταράσσει την εικόνα της πόλης που έχουν συνηθίσει. Σε κάποιους, μάλιστα, δρόμους, όπως στην ανατολική πλευρά της Λεωφόρου Συγγρού μεταξύ Καλλιρόης και Νέας Σμύρνης, συνυπάρχουν πολλά νέα κτήρια με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.

Πανεπιστημίου και Κοραή

Νομοτελειακά, οι πόλεις μεταλλάσσονται και εξελίσσονται. Στις περισσότερες περιοχές της Αθήνας υπάρχει, ευτυχώς, η αίσθηση ότι το δομημένο περιβάλλον δεν παραμένει σταθερό, και αυτό είναι υγιές. Δυστυχώς όχι σε όλες. Οι πιο υποβαθμισμένες γειτονιές χρειάζονται, απαραίτητα, τονωτικές ενέσεις αρχιτεκτονικής αισιοδοξίας.

Δύο κτήρια που σημάδεψαν, για εντελώς διαφορετικούς λόγους, την μεταπολεμική ιστορία της Αθήνας, είναι η Αμερικάνικη Πρεσβεία το 1961, και τριάντα χρόνια μετά, το Μέγαρο Μουσικής. Η Πρεσβεία είναι το πρώτο σύγχρονο κτήριο με υπογραφή μεγάλου διαμετρήματος διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα, του Βάλτερ Γκρόπιους. Στο Μέγαρο Μουσικής πρωτοδημιουργήθηκαν αίθουσες συναυλιών και θεαμάτων εφάμιλλες των κορυφαίων αντίστοιχων του εξωτερικού. Το Μέγαρο είναι και προπομπός ποιοτικών έργων θεαμάτων και πολιτισμού στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη αλλά και την περιφέρεια.

Η ανατολική πλευρά της Λεωφόρου Συγγρού

Οι μεταπολεμικές πολυκατοικίες και ιδιαίτερα οι πολυκατοικίες της αντιπαροχής, έχουν κατηγορηθεί σαν υπαίτιες για την υποβάθμιση της αισθητικής του αστικού ιστού. Και δίκαια. Υπάρχουν, όμως, πάρα πολλές εξαιρέσεις πολυκατοικιών που έχουν συμβάλλει ακριβώς στο αντίθετο, την αισθητική αναβάθμιση των δρόμων, πλατειών κλπ όπου κατασκευάστηκαν. Και όταν, κάποτε, γραφτεί η ιστορία της πολυκατοικίας στην Αθήνα, θα φανεί ξεκάθαρα ποια ήταν και ποια θα μπορέσει να είναι στο μέλλον η συμβολή προικισμένων αρχιτεκτόνων στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου. Μια αναφορά σε ορισμένους, από τους πολλούς, μεταπολεμικούς δημιουργούς δίνει ανάγλυφη την εικόνα. Όπως η Έλλη Βασιλικιώτη στον Ασύρματο, ο Τάκης Ζενέτος στην Ηρώδου Αττικού, ο Ηλίας Σκρουμπέλος απέναντι από το Στάδιο, οι Γ. Θεοδοσόπουλος και Κ. Θάνου στην οδό Αρχιμήδους, ο Νίκος Βαλσαμάκης στη Βασιλίσσης Σοφίας, οι Τάσος και Δημήτρης Μπίρης στο Πολύδροσο και οι Γιώργος και Ελένη Μανέτα στο Παλαιό Ψυχικό.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design