Η άγνωστη «άλλη πόλη» και οι αόρατοι «άλλοι Αθηναίοι»

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Πόσοι από μας ξέρουν πραγματικά την Αθήνα, και ειδικότερα την Δυτική Αθήνα; Πόσοι από μας νοιάζονται για την «άλλη πόλη» και τους «άλλους Αθηναίους» – όλους αυτούς που ζουν και βιοπαλεύουν σε γειτονιές που ούτε θα επισκεφτούμε ποτέ ούτε μας ενδιαφέρει να γνωρίσουμε. Κατ’ όνομα, λοιπόν μόνο, συμπολίτες μας είναι όλοι οι κάτοικοι της Αθήνας των 4 εκατομμυρίων.

Πλανόδιοι πωλητές στην οδό Αθηνάς

Γνώθι σαυτόν

Το ζητούμενο είναι η αποτύπωση της γεωγραφικής και λειτουργικής πραγματικότητας, σε συνδυασμό με τις εικόνες, τους ήχους και τις κραυγές που εκπέμπει η κάθε περιοχή αυτής της πόλης. Δεν θα ήταν δύσκολο αν είχαμε μάτια που θέλουν να δουν και αυτιά που θέλουν να ακούσουν.

Το να ξέρεις την πόλη στην οποία γεννήθηκες και στην οποία ζεις θα έπρεπε να είναι αυτονόητο. Πόσοι Αθηναίοι, του κέντρου και των προαστίων, έχουν περπατήσει, έστω μια φορά, στο Μπουρνάζι ή στα Μανιάτικα, πόσοι έχουν περάσει, έστω με αυτοκίνητο, από το Ζεφύρι και τα Άνω Λιόσια; Άγνωστη η Αθήνα για πολλούς, όπως απαρατήρητοι είναι και οι πολλοί κενοί δημόσιοι και ιδιωτικοί αστικοί χώροι που, παρ’ όλη την εγκατάλειψη τους, παρέχουν αναπνοές σε μια τόσο πυκνοκατοικημένη πόλη, όπως η Αθήνα.

Η σημερινή Αθήνα είναι η πόλη που βλέπουμε και βιώνουμε καθημερινά. Περίπτερα που απλώνουν τα εμπορεύματα τους σε πεζοδρόμια, ταξί που δημιουργούν όπου θέλουν πιάτσες και αχρηστεύουν λωρίδες κυκλοφορίας, τραπεζοκαθίσματα που πρώτα καταλαμβάνουν τον χώρο και μετά ακολουθεί η έμμεση έγκριση με την καταβολή μισθώματος στους δήμους, στύλοι με πινακίδες που όποιος θέλει βάζει όπου θέλει, ζαρντινιέρες ακόμα και πάνω στο οδόστρωμα για να μην χαθεί ούτε πόντος από τον προς εκμετάλλευση χώρο του πεζοδρομίου και αμέτρητες άλλες επινοήσεις της εφευρετικότητας μας, όλα αυτά που ο Νικόλας Σεβαστάκης είχε χαρακτηρίσει «επινοητικά σαμποτάζ στον κοινό χώρο» [Η ανοιχτή κοινωνία και τα σκουπίδια της /LIFO 20.05.2020]. Και, παράλληλα, κανείς ποτέ δεν αποξηλώνει άχρηστο στύλο, ούτε στέγαστρα ανενεργών στάσεων λεωφορείων. Σε οικοδομικά τετράγωνα με πρασιές, οι δήμοι ανεμπόδιστα τοποθετούν τις πινακίδες με τις ονομασίες των δρόμων σε στύλους πάνω στα πεζοδρόμια, αντί στα κτίρια ή στις περιτοιχίσεις των πρασιών. Ένα είναι σίγουρο, οι δημόσιοι χώροι της Αθήνας εξελίσσονται ανεξάρτητα από τις ισχύουσες διατάξεις και, εμείς οι πολίτες, γινόμαστε παθητικοί θεατές της ανομίας. Η Αθήνα έχει γίνει μια αυτορυθμιζόμενη και αυτοπολεοδομούμενη πόλη, μια πόλη όπου η συρρίκνωση του πραγματικά δημόσιου χώρου είναι περισσότερο από εμφανής.

Οδός Ερμού στο Μοναστηράκι

Από οποιαδήποτε σκοπιά και αν κοιτάξεις την σημερινή πραγματικότητα της Αθήνας, η εικόνα δεν θα είναι ποτέ πλήρης αν δεν βάλεις το χέρι στην καρδιά και προσπαθήσεις να καταλάβεις πραγματικά τον τρόπο που ζούνε όλοι οι συνάνθρωποι σου στην πόλη που μοιραζόμαστε, ποια είναι τα προβλήματα τους, και αν έχουν ελπίδα για κάτι καλύτερο. Πρωταρχικό μέλημα δεν είναι η διαχείριση της βιτρίνας, είναι οι ενέργειες για πολεοδόμηση που θα αμβλύνει τις σκληρές άκρες του κοινωνικού διαχωρισμού, που θα προσπαθήσει να γκρεμίσει τα αόρατα τείχη που απομονώνουν. Οι στοχευμένες αναπλάσεις και η κοινωνική αρχιτεκτονική δεν θα είναι, όμως, ποτέ αρκετές για να αναστρέψουν την τάση γκετοποίησης κάποιων υποβαθμισμένων περιοχών της Αθήνας, αν δεν πιστέψουμε ότι μια πόλη που δεν έχει επίκεντρο τον άνθρωπο, όλους τους ανθρώπους που την κατοικούν, δεν θα ανταποκριθεί ποτέ στα ιδανικά στα οποία, ευτυχώς, οι περισσότεροι ακόμα πιστεύουν.

Ακόμα και αν έχεις όλα τα εφόδια για να καταλάβεις τον πραγματικό παλμό της κάθε περιοχής και τις πραγματικές συνθήκες διαβίωσης του κάθε κατοίκου, το δύσκολο θα είναι πάντα ο τρόπος που θα διαχειριστείς αυτή την πληροφορία. Το συνηθέστερο είναι ο σχεδιασμός νέων έργων και αναπλάσεων να βασίζεται σε πιο απτά κριτήρια. Σίγουρα αυτή είναι η πιο εύκολη και η λιγότερο χρονοβόρα επιλογή. Στην καλύτερη περίπτωση, η λεπτομερής ακτινογραφία της πόλης θα παραμένει σημαντικό βοήθημα για όσους έχουν ακόμα τη διάθεση να σκύψουν πάνω στην πεμπτουσία της ζωής σε μια πόλη όπως η Αθήνα.

Ποια, σε τελική ανάλυση, είναι αυτή η πεμπτουσία, και πως προκύπτει; Κατά καιρούς δημοσιεύονται στατιστικές στις οποίες οι μεγάλες πόλεις του πλανήτη αξιολογούνται στη βάση κριτηρίων, ένα από τα οποία είναι ο δείκτης εύρυθμης λειτουργίας σε συνδυασμό με την άνεση διαβίωσης. Η Αθήνα δεν βαθμολογείται συνήθως ψηλά. Είναι όμως έτσι; Η Αθήνα, με όλες της τις αμαρτίες της και τις κοινωνικές αδικίες, είναι μια πόλη ζωντανή, όπως είναι προφανές από την καθημερινότητα που βιώνουμε όλοι. Μακριά από μας η αποστειρωμένη πραγματικότητα ορισμένων βόρειων πόλεων. Η γοητεία του μπάχαλου, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, μας αγγίζει όλους. Αλλά και πολλούς επισκέπτες μας, που παίρνουν ανάσα από τα δικά τους τα μέρη.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design