Του Νίκου Καϊμάκη*
Οι αλλαγές στο Εθνικό Ενεργειακό Σύστημα της Ελλάδας εισήχθηκαν, πολύ πριν και κατά τη μνημονιακή εποχή, όξυναν τις στρεβλώσεις και τις ανεπάρκειες που προϋπήρχαν , λόγω της ανισόρροπης νομοθετικής δραστηριότητας των τότε κυβερνήσεων, στην προσπάθεια να διευκολύνουν (με κάθε τρόπο) τη δημιουργία της Χονδρεμπορικής Αγοράς Ενέργειας, σε μια μικρή ενεργειακή αγορά, με περιορισμένες σχετικά ενεργειακές ανάγκες αλλά και με σπάταλη χρήση της ενέργειας. Επέτυχαν κυρίως να διασφαλίσουν την ευνοϊκή και εγγυημένη είσοδο των ιδιωτών παραγωγών και προμηθευτών στο Ενεργειακό Σύστημα της χώρας. Επίσης τη διατήρηση της υψηλής εξάρτησης της χώρας από τους υδρογονάνθρακες, την αντιπαραγωγική διείσδυση του ΦΑ (αρχικά μόνο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας) και την ανεξέλεγκτη ένταξη των ΑΠΕ στο μίγμα καυσίμου με προκλητικές επιδοτήσεις. Κυριότερες και κυρίως ανεπαρκείς αναδιαρθρώσεις που προωθήθηκαν στην συνέχεια ήταν:
√ Στην Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας (Χονδρική και Λιανική) με την αποδυνάμωση της δεσπόζουσας θέσης της ΔΕΗ στην αγορά ηλεκτρισμού και μέτρα περιορισμού της παραγωγικής ανάπτυξης της, χωρίς την προηγούμενη ολοκληρωμένη ρύθμιση της αγοράς στο ευρωπαϊκό πρότυπο target model.
√ Στο Νομικό καθεστώς της Ανεξαρτησίας της ΡΑΕ.
√ Στο Θεσμικό πλαίσιο ιδιοκτησιακού διαχωρισμού των επί μέρους τομέων των δικτύων(ΑΔΜΗΕ και μερικώς ΔΕΔΔΗΕ ) από τη ΔΕΗ ( λογιστικό Unbundling) που ολοκληρώθηκε στη συνέχεια από τη σημερινή κυβέρνηση με την πλήρη απόσχιση του ΑΔΜΗΕ από τη ΔΕΗ (Full Unbandling).
√ Στο, θεσμικό περιορισμό της ανάπτυξης της ΔΕΗ (στην παραγωγή, προμήθεια) και «ισότιμη» μεταχείρισή της ΔΕΗ με τους ιδιώτες παραγωγούς στην προοπτική της αναδυόμενης νέας αγοράς ενέργειας, στο όνομα της στήριξης των ιδιωτών παραγωγών και της επικείμενης «προστασίας» των καταναλωτών (Ν 4336/2015).
Το αρνητικό κλίμα στη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρισμού και του ΦΑ, οξύνθηκε με την αρχικά αναγκαστική (με όρους take or pay) , άναρχη και σπάταλη ρύθμιση στη διείσδυση του ΦΑ και των ΑΠΕ στο Σύστημα, μέσω των κρατικών παρεμβάσεων των προηγούμενων κυβερνήσεων που δίπλα στους αδιαφανείς και συνειδητά ανισόρροπους μηχανισμούς ρύθμισης της χονδρεμπορικής αγοράς, προκάλεσαν σοβαρό οικονομικό άνοιγμα στην αγορά, υπερχρέωση του ΛΑΓΗΕ, καθώς και περιορισμένη ρευστότητα στην αγορά ενέργειας.
Στις σημερινές συνθήκες της κρίσης και των ισχυρών δεσμεύσεων της χώρας, παρά τις σημαντικές βελτιώσεις του από τη σημερινή κυβέρνηση παραμένει ακόμη ανοικτή η προσπάθεια ολοκλήρωσης της αναδιάρθρωσης των τομέων της ενέργειας στον ηλεκτρισμό, στο ΦΑ στις ΑΠΕ και στον τομέα των εταιριών πετρελαίου έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων, προσπάθεια την οποία διαχειρίζεται σήμερα, κατά το δυνατόν επαρκώς, λόγω των υποχρεωτικών δεσμεύσεων της, η σημερινή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ.
Παράλληλα το ΥΠΕΝ και η ΡΑΕ, επιχειρούν να «διορθώσουν» τους όρους και τους μηχανισμούς λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου και των ΑΠΕ, για όλους τους εμπλεκόμενους στην αγορά ενέργειας, δημόσιους και ιδιωτικούς, δίπλα στον αναδυόμενο με την προσπάθεια των δανειστών περιορισμό των παραγωγικών δραστηριοτήτων της ΔΕΗ στην Αγορά Ενέργειας, στο άνοιγμα της αγοράς του ΦΑ, στην διευθέτηση της στρέβλωσης στη χρήση του ΦΑ, στην ομαλοποίηση της αγοράς και στην ομαλή ανέλιξη και ένταξη των ΑΠΕ στην αγορά ενέργειας, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (Ν 4414/2016), αλλά και σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της χώρας προς τους δανειστές και τα προαπαιτούμενα της τρίτης Δανειακής Σύμβασης (Ν 4336/2015).
Οι προτάσεις της ΡΑΕ κινούνται στις ίδιες κατευθύνσεις και στους ίδιους στόχους που υπηρετούν την έναρξη της ομαλής επί τέλους λειτουργίας της Αγοράς Ηλεκτρισμού, προκειμένου να διευκολυνθούν επί «ίσοις όροις» πλέον τα συμφέροντα των παραγωγών ιδιωτών και της ΔΕΗ, για να αρθούν, οι προκλητικές στρεβλώσεις που προκάλεσαν την πλήρη αναξιοπιστία και αφερεγγυότητα της εγχώριας αγοράς ενέργειας, στο πλαίσιο της αναδυόμενης εσωτερικής ευρωπαϊκής αγοράς ενεργείας ηλεκτρισμού και ΦΑ.
Οι προτάσεις σύμφωνα με το νέο θεσμικό ενεργειακό πεδίο.
Επικεντρώνονται στη διασφάλιση της λειτουργίας όλων ανεξαιρέτως μονάδων παραγωγής ανεξαρτήτως καυσίμου και ιδιοκτησιακού καθεστώτος, πάνω από το κόστος με τη συμβολή μεταβατικών μηχανισμών εξισορρόπησης, υπό ίσους αλλά αυστηρότερους όρους και περιορισμούς, για όλους τους παραγωγούς και προμηθευτές Πιο συγκεκριμένα:
- Πρόσβαση παραγωγών και προμηθευτών στην παραγωγή (λιγνιτική και υδροηλεκτρική) της ΔΕΗ μέσω δημοπρασιών του νέου μηχανισμού ΝΟΜΕ, που όμως η εφαρμογή του προκάλεσε στρεβλώσεις και ανεπάρκειες και βρίσκεται υπό αναθεώρηση και περιορισμό.
- Προσαρμογή νέων εγκεκριμένων από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς αξιόπιστων ρυθμιστικών κανόνων στον μεταβατικό μηχανισμό Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους.
- Ανασχεδιασμός του επίσης μεταβατικού Μηχανισμού Διασφάλισης Ισχύος μέχρι την κατάργησή του με την ενσωμάτωση της εγχώριας αγοράς στους κοινούς κανόνες της εσωτερικής ευρωπαϊκής αγοράς
- Επανεξέταση οικονομικών κινήτρων και μηχανισμών στήριξης ΑΠΕ και η ένταξή τους στο σύστημα και την αγορά με ανταγωνιστικούς όρους
- Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής αγοράς ηλεκτρισμού -Συμβατότητα και αποδοτική λειτουργία με το Target Model της Ε.Ε.
Ι. Η καταργούμενη αγορά(Κρητική ανάλυση)
Μέχρι σήμερα η χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρισμού στη χώρα μας, αποτελούσε μια κοινοπραξία παραγωγών και προμηθευτών, που συναλλάσσονταν με βάσει το σύνολο της παραγόμενης / καταναλωμένης ηλεκτρικής ενέργειας, μέσω ενός ημερήσιου ενεργειακού προγραμματισμού (ΗΕΠ) της προηγούμενης ημέρας D-1 για την επόμενη ημέρα D.
Ο Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός συνιστούσε δηλαδή τη λειτουργική διαδικασία της συναλλαγής του συνόλου της ηλεκτρικής ενέργειας που θα διατίθετο από τους παραγωγούς και θα διακινούνταν ταυτοχρόνως μέσω του Διασυνδεδεμένου Συστήματος Μεταφοράς από τους προμηθευτές, προς κατανάλωση την επόμενη μέρα.
Το μοντέλο του ΗΕΠ περιελάμβανε υποχρεωτική υποβολή προσφορών των παραγωγών για το σύνολο της διαθέσιμης ισχύος τους και αντιστοίχως υποβολή προσφορών από τους προμηθευτές, για το σύνολο της ζήτησης, χωρίς να επιτρέπονται διμερής συναλλαγές εκτός κοινοπραξίας, με συμβόλαια φυσικής παράδοσης μεταξύ παραγωγών και προμηθευτών. Όλες οι συναλλαγές διενεργούντο υποχρεωτικά μέσω του ΗΕΠ (μοντέλο mandatory pool)
Στον ΗΕΠ ενσωματώνονταν οι εξής επί μέρους αγορές, οι οποίες βελτιστοποιούνταν ταυτόχρονα, ώστε να μεγιστοποιείται η αποδοτικότητα της αγοράς προς όφελος των συμμετεχόντων.
- Η ημερήσια χονδρεμπορική αγορά ενέργειας που διενεργείτο μέσω συναλλαγής παραγωγής και ζήτησης και του διασυνδεδεμένου συστήματος μεταφοράς, βάση της οποίας συναλλαγής αμείβονταν οι παραγωγοί και εισαγωγείς και αντιστοίχως χρεώνονταν οι προμηθευτές και εξαγωγείς.
- Η ημερήσια αγορά επικουρικών υπηρεσιών, όπου εξασφαλίζονταν οι αναγκαίες επικουρικές υπηρεσίες και εφεδρείες, για τη διασφάλιση της ροής και της ασφαλούς διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Η σύν-βελτιστοποίηση των δύο αγορών, οι πληρωμές και οι εισπράξεις διαμορφώνονταν μέσω ενός «σύνθετου» αλγορίθμου που καθόριζε την οριακή τιμή του συστήματος.
Η Οριακή Τιμή του Συστήματος (ΟΤΣ) ήταν η τιμή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην οποία εκκαθαρίζονταν (διαμορφώνονταν) η αγορά, δηλαδή η τιμή που εισέπρατταν οι παραγωγοί για την ενέργεια με την οποία τροφοδοτούσαν το Σύστημα προς κατανάλωση και την οποία τιμή κατέβαλαν όλοι όσοι ζητούσαν ηλεκτρική ενέργεια για κατανάλωση από το Σύστημα. Η οριακή τιμή του συστήματος διαμορφώνονταν μέσω αλγόριθμου, από το συνδυασμό των προσφορών τιμών και ποσοτήτων που εκχέουν στο σύστημα οι διαθέσιμες μονάδες των παραγωγών και από τις τιμές του ωριαίου φορτίου ζήτησης ενέργειας που διαμορφώνονταν σε καθημερινή βάση από τους καταναλωτές.
Η διόρθωση των πραγματικών ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώθηκαν την επόμενη μέρα, σε σχέση τις εκτιμηθείσες ποσότητες του ΗΕΠ της προηγούμενης ημέρας, διαμόρφωνε την επίλυση της Οριακής Τιμής Αποκλίσεων (ΟΤΑ) δηλαδή τη διαδικασία εκκαθάρισης, με την ίδια μέθοδο υπολογισμού με εκείνη του ΗΕΠ. Η ΟΤΑ προέκυπτε αντικαθιστώντας όλα τα στοχαστικά στοιχεία από τους υπολογισμούς της προηγούμενης ημέρας, όπως εκτιμώμενα φορτία, υπολογισθείσες διαθεσιμότητες μονάδων, προεκτιμηθείσα ενέργεια.
Είναι αυτονόητο ότι η λειτουργία της συγκεκριμμένης στρεβλής χονδρεμπορικής αγοράς ήταν αποτέλεσμα επιλογών δήθεν για να εξυπηρετηθεί η «επενδυτική διείσδυση» των ιδιωτών παραγωγών στην ενέργεια που όμως υλοποιήθηκε σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος και των καταναλωτών.
ΙΙ Ο νέος τύπος αγοράς
Η νέα αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα θα διαχωριστεί, σύμφωνα με το μοντέλο στόχου (Target model) με το οποίο έχει δεσμευτεί η χώρα μας, στις ακόλουθες αγορές.
- Προθεσμιακή Αγορά{ Forward Markets (OTC, Bilateral)}
- ΗμερήσιαΑγορά (Spot, Day-Ahead Market)
- Ενδο–ημερήσιαΑγορά (Continuous Intra-Day Market).
- Αγορές Εξισορρόπησης (Balancing Reserve Market, Balancing Energy Market))
Ο σχεδιασμός του συστήματος των συγκεκριμένων αγορών στηρίζεται στη διεθνή εμπειρία και έχει επιλεγεί να εφαρμοστεί ενιαία με απόφαση του τρίτου ενεργειακού πακέτου της Ε.Ε σε όλη την Ευρώπη και επιτηρείται με τους κώδικες δικτύων που σχεδιάζουν και εποπτεύουν τα αρμόδια κοινοτικά όργανα και οι διαχειριστές των συστημάτων.
Η προθεσμιακή αγορά αποσυνδέεται με ένα ποσοστό της ενέργειας από την spot Αγορά, επιτρέποντας στους συμμετέχοντες να λειτουργούν με τους δικούς τους υπολογισμούς με απευθείας συναλλαγές και μακροπρόθεσμα διμερή συμβόλαια με φυσική παράδοση που πραγματοποιούνται είτε με απευθείας διαπραγμάτευση είτε με χρήση ενδιάμεσων διαπραγματευτών (Brokers) που χαρακτηρίζονται OTC (Over the Counter)με πρόβλεψη ανωτάτου επιτρεπόμενου ποσοστού συναλλαγών μέσω των διμερών συμβάσεων.
Η Ημερήσια Αγορά (DAM) διαμορφώνεται από την προηγούμενη ημέρα (D-1).Την επομένη (D) επικυρώνεται και στη συνέχεια πραγματοποιείται μια δημοπρασία μόνο για την ενέργεια και θα είναι υποχρεωτική για το υπόλοιπο των ποσοτήτων που δεν καλύπτονται από διμερείς συμβάσεις τουλάχιστον για τη ενιαία σύζευξη της επόμενης ημέρας καθώς και της ενδοημερήσιας σύζευξης
H Αγορά εξισορρόπησης (εφεδρειών) επιλύεται μετά το τέλος της ημερήσιας αγοράς (DAM). Το σημαντικότερο πρόβλημα στην αγορά εξισορρόπησης είναι ο τύπος του Dispatching. Η πρόταση του ΑΔΜΗΕ είναι κατάλληλη για κεντρική κατανομή.
Οι Αγορές εξισορρόπησης ενέργειας και εφεδρειών, καθορίζονται με ευθύνη του ΑΔΜΗΕ και με διαδικασίες που προβλέπονται από τους κώδικες δικτύου και τις αποφάσεις του Οργανισμού(ACER) και των Διαχειριστών(ENTSO).
Η Ενδοημερήσια αγορά θα λειτουργεί αρχικώς μέσω συνεχούς διαπραγμάτευσης με την εφαρμογή ενδοημερήσιων δημοπρασιών(continuous –day trading) που αποτελεί δεδομένο του τελικού σχεδιασμού κατά τις απαιτήσεις κώδικα κατανομής της δυναμικότητας και της διαχείρισης της συμφόρησης (CACM) και είναι απαραίτητη για τη μεταπήδηση από το μοντέλο mandatory pool στο target model.
Οι διαδικασίες λειτουργίας των αγορών θα ολοκληρωθούν σταδιακά αρχής γενομένης από την αγορά εξισορρόπησης που αφορά τον ΑΔΜΗΕ η οποία θα λειτουργήσει πρώτη. Ο ΑΔΜΗΕ προετοιμάζεται σχετικά. Προφανώς υπάρχουν ακόμη προβλήματα που πρέπει να ρυθμιστούν με βασικότερο το χρηματιστήριο ενέργειας. Λειτουργούν συναντήσεις των θεσμών (ΡΑΕ, ΑΔΜΗΕ, ΛΑΓΗΕ) μαζί με τους συμβούλους τους, προκειμένου να οργανωθεί λεπτομερώς ο σχεδιασμός και να λειτουργήσουν απρόσκοπτα οι αγορές και η σύνδεση της εγχώριας αγοράς με την ευρωπαϊκή αγορά. Σημαντικό πρόβλημα η δημιουργία Χρηματιστηρίου ενέργειας που συγκροτείται με το διαχωρισμό του ΛΑΓΗΕ.
Δεδομένου ότι θα γίνουν αλλαγές στην Ελληνική Αγορά, παρουσιάζεται σημαντική ευκαιρία ώστε οι αλλαγές αυτές να σχεδιαστούν και να οργανωθούν κατά τέτοιον τρόπο που θα άρουν τις στρεβλώσεις και τις δυσλειτουργίες της προηγούμενης αγοράς, προς όφελος της εθνικής οικονομίας και των καταναλωτών.
Οι στόχοι στις νέες συνθήκες θα είναι:
Συγκράτηση του κόστους παραγωγής και των τιμών προμήθειας στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα και στην αντιμετώπιση της ενεργειακής πενίας.
άνοιγμα της αγοράς στις διασυνοριακές συναλλαγές και εξαγωγές, ανταγωνιστική μείωση των εισαγωγών και ενίσχυση των εγχώριων παραγωγών, μέσω της συμμετοχής τους στις διαδικασίες εφεδρικής υποστήριξης του συστήματος και βελτίωσης της αγοράς εξισορρόπησης.
Προσπάθεια μεταφοράς του οφέλους στους καταναλωτές με τη ριζική αναδιάρθρωση των επιδοτήσεων της πρόσθετης εγχώριας και αναπτυσσόμενης παραγωγής ( ΑΠΕ) και την αύξηση των εξαγωγών, μετά τη βελτίωση των τιμών παραγωγής και της ανταγωνιστικότητας της αγοράς ενέργειας.
Συμπεράσματα
Ι. Κατάσταση του Συστήματος Ενέργειας.
Το μοντέλο αγοράς προσαρμοσμένο στο Ευρωπαϊκό πρότυπο Target model για να προχωρήσει ομαλά και στη χώρα μας πρέπει να αρθούν, αφού μελετηθούν σοβαρά, οι αβεβαιότητες, οι ασάφειες και οι ελλείψεις για την τροποποίηση του ισχύοντος μοντέλου αγοράς (mandatory pool). Μια ελλειμματική αλλαγή του μοντέλου αγοράς, με νέες παραμορφώσεις για να αντιμετωπιστεί μόνο το συγκριτικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ΔΕΗ ή των Ιδιωτών παραγωγών, θα αποτύχει ξανά. Το πλεονέκτημα της ΔΕΗ απέναντι στους ιδιώτες παραγωγούς (δεσπόζουσα θέση στην αγορά) θα διατηρηθεί με τους νέους περιοριστικούς όρους (όριο αγοράς <50% για όλους και από-επένδυση του 40% της λιγνιτικής παραγωγής της ΔΕΗ) χωρίς όμως να πληγεί το δημόσιο συμφέρον.
Πάντως δεν νοείται οποιαδήποτε συζήτηση για ομαλή λειτουργία της αγοράς ενέργειας χωρίς τη διόρθωση της ανεξέλεγκτης χρήσης των μεταβατικών έστω μηχανισμών που στο πρόσφατο παρελθόν εμπόδιζαν την ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού. Η επαναφορά τους για τη διασφάλιση του κόστους λειτουργίας όλων ανεξαιρέτως των μονάδων παραγωγής κατά τη μεταβατική περίοδο στις νέες συνθήκες της αγοράς, θα αποκλείσουν τη καταχρηστική χρήση των μηχανισμών (Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους), που στο πρόσφατο παρελθόν σε συνδυασμό με τον αυθαίρετο μηχανισμό υποβολής των προσφορών έγχυσης ενέργειας στο σύστημα, συνέθεταν μια απαράδεκτη στρέβλωση της αγοράς στο όνομα δήθεν του « υγιούς ανταγωνισμού».
Η στρέβλωση αυτή, προκαλούσε υπερβολική και αδικαιολόγητη διόγκωση των δαπανών της χονδρικής αγοράς και είχε σαν συνέπεια την υπέρμετρη επιβάρυνση των προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπροσθέτως η ΔΕΗ, ως προμηθευτής τελευταίας καταφυγής, αντιμετώπιζε σημαντικό πρόβλημα ρευστότητας και ραγδαία κλιμακούμενη δυσχέρεια στην εκπλήρωση υποχρεώσεων της προς τρίτους, με αποτέλεσμα η αγορά να οδηγηθεί σε σημαντικό περιορισμό της ρευστότητας.
Για την εναρμόνιση της λειτουργίας της Ελληνικής αγοράς με το Ενιαίο Μοντέλο της Ευρωπαϊκής Αγοράς Ενέργειας (Target Model) απαιτούνται σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, της σημερινής εγχώριας αγοράς, αφού θα περιλαμβάνουν τις νέες διμερείς συμβάσεις μεταξύ παραγωγών και προμηθευτών ΝΟΜΕ, τις νέες αγορές, την κατανομή της δυναμικότητας ισχύος, της εξισορρόπησης και της συμφόρησης των δικτύων μεταφοράς, το διασυνοριακό μοντέλο χρηματιστηριακής αγοράς, καθώς και τις πρόσθετες ανάγκες σε έργα υποδομής (νέες διασυνδέσεις και έξυπνα δίκτυα διανομής, σημαντική αναβάθμιση της ενεργειακής απόδοσης που καθυστερεί στη χώρα μας ).
Οι προτάσεις που στοχεύουν στην δημιουργία του νέου ενεργειακού συστήματος με όρους “ενεργειακής δημοκρατίας”:
√ Στην αναδιάρθρωση και τη βελτίωση της παραγωγικότητας των Δημόσιων Επιχειρήσεων (ΔΕΗ, ΑΔΜΗΕ, ΔΕΔΔΗΕ) και στη ρύθμιση της εγχώριας αγοράς ενέργειας, προκειμένου να λειτουργήσει με όρους ισότιμης πρόσβασης, όλων των παραγωγών, με διαφάνεια υγιή ανταγωνισμό και ασφάλεια, και μείωση του κόστους της χονδρεμπορικής αγοράς και επάρκεια δικτύων.
√ Στην αναβάθμιση του θεσμικού πλαισίου της ΡΑΕ προκειμένου να καταστεί πράγματι αξιόπιστη Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή και ανεπηρέαστη από κυβερνητικές και επιχειρηματικές επιρροές.
√ Στην εναρμόνιση του Ελληνικού Συστήματος στο Ευρωπαϊκό μοντέλο (Target Model) προκειμένου από το 2019, που η χώρα θα προωθήσει την ένταξή της στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, να εξαλείψει τις αυθαιρεσίες και τις επιχειρούμενες κάθε φορά στρεβλώσεις, αξιοποιώντας και τις επιλογές της Ε.Ε που θεσμοποιεί συστηματικό έλεγχο και εποπτεία των αγορών, σύμφωνα με το εκτεταμένο και αυστηρό ευρωπαϊκό πλαίσιο κανόνων λειτουργίας και κωδίκων του target model της ευρωπαϊκής εσωτερικής ενεργειακής αγοράς.
√ Στην ομαλοποίηση και ορθολογικοποίηση των όρων εισαγωγής των ΑΠΕ και του ΦΑ στο Εθνικό Ενεργειακό Σύστημα που υλοποιείται επίσης.
√ Στην αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας και της προστασίας των ελλήνων καταναλωτών από τις συνεχείς αυξήσεις τιμολογίων και στην ειδική μέριμνα για τις ευάλωτες κοινωνικές κατηγορίες σε συνδυασμό με τις γεωγραφικές και μορφολογικές ιδιαιτερότητες της χώρας (εκτεταμένη νησιωτική περιοχή, ορεινές και παραμεθόριες περιοχές).
√ Στην απεμπλοκή των δραστηριοτήτων προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας από την είσπραξη τελών υπέρ τρίτων (δημοτικός φόρος, δημοτικά τέλη, ΕΤΜΕΑΡ, ΥΚΩ, τέλος ΕΡΤ, κ.α)
√ Στις απαραίτητες ριζικές αλλαγές της εγχώριας αγοράς προκειμένου όλες χωρίς εξαίρεση οι μονάδες παραγωγής ΔΕΗ και Ιδιωτών να καλύπτουν το κόστος λειτουργίας τους, με την αναδιάρθρωση και επανεξέταση από όλους τους εμπλεκόμενους θεσμούς της δομής των δημοπρασιών τύπου ΝΟΜΕ, που θα διευκολύνει την εξομάλυνση των προηγούμενων «ανισορροπιών» και τριβών μεταξύ ιδιωτών παραγωγών και προμηθευτών και ΔΕΗ, την συστηματική καθιέρωση των υπηρεσιών διακοψιμότητας, για την βελτίωση του κόστους λειτουργίας και της ενεργειακής απόδοσης του συστήματος, την προώθηση και την εναρμόνιση της εγχώριας αγοράς στο Ενιαίο Ευρωπαϊκό Μοντέλο αγοράς ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου. Την ανάπτυξη των διασυνοριακών διασυνδέσεων και των δικτύων της αναδυόμενης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και ΦΑ. Την εξομάλυνση μετά την απελευθέρωση τη αγοράς ΦΑ, την ορθολογική χρήση του φυσικού αερίου και την ανάπτυξη των δικτύων διανομής και μεταφοράς του, σύμφωνα με τους υπάρχοντες σχεδιασμούς των αναδιαρθρωμένων ΔΕΠΑ και ΔΕΣΦΑ, προκειμένου να έχουν πρόσβαση στο φυσικό αέριο όλοι οι Έλληνες καταναλωτές.
ΙΙ. Επιπτώσεις στην οικονομία και την αγορά
Οι οικονομικές εξελίξεις που προκύπτουν από το αρνητικό πλαίσιο των δεσμευτικών ιδιωτικοποιήσεων του Asset Development Plan του ΤΑΙΠΕΔ, που προέβλεπε ιδιωτικοποιήσεις 23 δημόσιων επιχειρηματικών συγκροτημάτων (που συνόδευσε δεσμευτικά την Τρίτη Δανειακή Σύμβαση από το 2012 μέχρι σήμερα) «δικαιολογεί, όσους εκτιμούσαν ότι οι αποκρατικοποιήσεις στον ενεργειακό κλάδο θα ενισχύσουν την οικονομία και θα αποδείξουν ισχυρό επενδυτικό ενδιαφέρον για τον τομέα της ελληνικής ενέργειας». Προφανώς όσοι είχαν αυτή την εκτίμηση, αποσιωπούσαν επιμελώς τη σημαντική απώλεια δημόσιων περιουσιακών στοιχείων που προέκυπταν από αυτή την πολιτική σε βάρος της χώρας και του δημόσιου συμφέροντος.
Πάντως μετά από τις πρώτες και καθόλα ατυχείς και σπασμωδικές ιδιωτικοποιήσεις των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, όπως η πώληση του 66% των ΑΔΜΗΕ και ΔΕΣΦΑ, η εκποίηση του 30% του παραγωγικού δυναμικού συμπεριλαμβανομένων και Υ/Η σταθμών και του πελατολόγιου της ΔΕΗ (μικρή ΔΕΗ), που ευτυχώς κατήργησε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, το διεθνές επενδυτικό ενδιαφέρον διατηρήθηκε «θερμό» και αναπτύχθηκε αμέσως ξανά, όταν η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, υποχρεώθηκε από τις πάντα υπαρκτές δανειακές υποχρεώσεις της, λόγω συνέχειας του Κράτους, να προχωρήσει με νέους αυστηρότερους όρους στην πώληση τμημάτων των τεσσάρων μεγάλων δημόσιου χαρακτήρα επιχειρήσεων ενέργειας. Ήδη η υποβολή των δεσμευτικών προτάσεων για το ΔΕΣΦΑ που υπερβαίνει τα 500 εκατ ευρώ, το 1,5 δις ευρώ που εκτιμάται η προσφορά για το 50,1% των ΕΛΠΕ, τα 320 εκατ ευρώ από την πώληση μόλις του 24% του ΑΔΜΗΕ και τα εκατοντάδες εκατ. Ευρώ(700-1δις ευρώ) που θα προκύψουν από την διαδικασία πώλησης του 40% του λιγνιτικού δυναμικού της ΔΕΗ καθώς και τη χρηματιστηριακή αξία του 17% του μεριδίου της ΔΕΗ, αποφέρουν συνολικό τζίρο περίπου 4 δις ευρώ στην αγορά ενέργειας και προφανώς ενισχύουν αναλόγως και την εθνική οικονομία.
Εκ των πραγμάτων διαφαίνονται, εκτός των «αμφιλεγόμενων» οικονομικών αποτελεσμάτων, πρόσθετα οφέλη που πρέπει να συνεκτιμηθούν.
ⱱ Σημαντική θεωρείται η συμφωνία των ΕΛΠΕ. Η προηγηθείσα ειδική συμφωνία Δημοσίου-Λάτση εκτός από την από κοινού πώληση των μεριδίων (30,1% του Λάτση και μόνο 20% του Δημοσίου ) περιλαμβάνει και μια σειρά από όρους για την «επόμενη μέρα» του Ομίλου ΕΛΠΕ, που αφορούν, στα δικαιώματα καταστατικής μειοψηφίας, στη μερισματική πολιτική και στη διατήρηση στρατηγικών αποθεμάτων, στη δημιουργία θυγατρικής, όπου το Δημόσιο διατηρεί στο ακέραιο τα δικαιώματά του στον τομέα των ερευνών υδρογονανθράκων κα.
ⱱ Ο έλεγχος του 66% του ΔΕΣΦΑ από την κοινοπραξία των ευρωπαϊκών εταιρειών Snam, Enagas και Fluxys, ενισχύει τον ενεργειακό άξονα της Νοτίου Ευρώπης με βασικό κορμό τον αγωγό TAP/ΤANAP, τον οποίο θα συντηρεί ο ΔΕΣΦΑ με ανάθεση από την κοινοπραξία του αγωγού. Προφανώς ο αγωγός ΤΑP/TANAP θα λειτουργεί ως αντίβαρο του βορείου άξονα(Nord Streαm 1, σχέδ. Nord 2) που ελέγχεται πλήρως από την Γερμανία. Η πώληση του 66% του ΔΕΣΦΑ ενισχύει επίσης τη στρατηγική θέση της Ελλάδας στη Μεσόγειο και αυξάνει τις δυνατότητές της, να αναδειχτεί σε σημαντικό κόμβο του Νότιου Διαδρόμου, στη διαφοροποίηση του εφοδιασμού της Ευρώπης και στο άνοιγμα νέων δρόμων για το ΦΑ στη Νότιο Ανατολική Μεσόγειο(East Med).
ⱱ Ο νέος νόμος καθορίζει τη δημιουργία δύο θυγατρικών της ΔΕΗ για τις διαγωνιστικές διαδικασίες αποεπένδυσης λιγνιτικών μονάδων (Μακεδονίας και Αρκαδίας) αντιμετωπίζει ικανοποιητικά, το εργασιακό και παράλληλα εκ των πραγμάτων τη διευθέτηση των προβλημάτων τηλεθέρμανσης και μειωμένων τιμολογίων στις δύο αυτές περιοχές. Ταυτόχρονα αποτελεί μια νέα αφετηρία για τη ΔΕΗ να αντιμετωπίσει από καλύτερες θέσεις τα μέτωπα που διανοίγονται μπροστά της. Από το market test διαπιστώθηκε το ενδιαφέρον επενδυτών κυρίως από την Ανατολή και την Κίνα και όχι από δυτικοευρωπαϊκούς και ελληνικούς ομίλους. Αυτό δεν είναι εκ προοιμίου αρνητικό ,όπως αποδείχτηκε από την συμβολή του Κινέζου επενδυτή στον ΑΔΜΗΕ στην αύξηση της πιστοληπτικής ικανότητας της εταιρίας. Διατηρώντας η ΔΕΗ, τη δεσπόζουσα θέση της και στη νέα πανευρωπαϊκή ανταγωνιστική αγορά ενέργειας ρεύματος και ΦΑ, παρά το μειωμένο μερίδιο της αγοράς, οφείλει να καλύψει το ζήτημα των ληξιπρόθεσμων οφειλών, την υιοθέτηση νέου στρατηγικού πλάνου ανάπτυξης που έθεσε πρόσφατα το Υπερταμείο, αλλά και την επιτυχή ολοκλήρωση και εφαρμογή του Business Plan που διαμορφώνεται από τη McKinsey.Το τίμημα που θα καταβληθεί για την λιγνιτική αποεπένδυση συμβάλλει και αυτό με τη σειρά του στη συμπλήρωση των νέων μειωμένων οικονομικών δεδομένων της επιχείρησης. Ακόμη σημειώνεται ότι το κόστος της λιγνιτικής παραγωγής επιβαρύνεται προσφάτως από τα δικαιώματα εκπομπής ρύπων που φέτος εκτινάχθηκαν στα 14 ευρώ/τόνο και με την αποεπένδυση διαχέεται ευρύτερα και στις νέες ιδιωτικές λιγνιτικές επιχειρήσεις. Αντίθετα στη νέα αυτή περίοδο, η υδροηλεκτρική παραγωγή της ΔΕΗ γίνεται αντικειμενικά μοχλός εντυπωσιακής ενίσχυσης της κερδοφορίας της στο νέο μειωμένο μερίδιο της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που θα κατέχει η ΔΕΗ. Η υδροηλεκτρική παραγωγή της με μεταβλητό κόστος παραγωγής 2-3 ευρώ τη MWh, επιτρέπει στην επιχείρηση να πωλεί την ίδια ποσότητα παραγωγής στο σύστημα μεταξύ 45-60 ευρώ τη MWh. Με ισχυρή επομένως κερδοφορία το 2018, λόγω και της αύξησης των υδάτινων αποθεμάτων της, που καθιστά υποχρεωτική τη λειτουργία των υδροηλεκτρικών εργοστασίων, λογιστικοί υπολογισμοί βλέπουν για τη ΔΕΗ το 2018 με συνολικό όφελος άνω των 200 εκατ. Ευρώ. Επομένως το 2019 θα αναχρηματοδοτήσει σημαντικό μέρος του δανεισμού της, που είχαν προκαλέσει οι πολιτικές των προηγούμενων κυβερνήσεων, με μεγαλύτερη άνεση. Η κυβέρνηση και η ΔΕΗ έχουν ήδη προκαθορίσει τις βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις: Ανταγωνιστική επιχείρηση με ριζική αλλαγή του μείγματος παραγωγής υπέρ των ΑΠΕ , με εξωστρέφεια, επέκταση και διαφοροποίηση της σε νέες αγορές, στο ζωτικό ενεργειακό της χώρο και σε άλλα ενεργειακά προϊόντα (ΦΑ, ενεργειακές υπηρεσίες).Στο βάθος του σχεδιασμού αυτού, η ΔΕΗ από εγχώρια επιχείρηση ηλεκτρισμού θα καταστεί μεγάλη περιφερειακή ενεργειακή δύναμη στην περιφέρεια της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης για να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό της ενιαίας εσωτερικής αγοράς ενέργειας από πλεονεκτική θέση στο πλαίσιο της αναδυόμενης Ενεργειακής Ένωσης της Ευρώπης.
*Ο Νίκος Καϊμάκης είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Συντονιστής του Τμήματος Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ
Το κείμενο αποτελεί εισήγηση με τίτλο «Πολιτική Πρόταση για την Ενεργειακή πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ» στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του Τμήματος Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ, που πραγματοποιήθηκε στις 9 Ιουνίου 2018 στην Αθήνα
