Η Ίος, το ΑΕΠ και η προδοσία του τοπίου

Του  Αλέξανδρου Παγουλάτου*

Δεν επιτρέπεται να βιάζεται ο τόπος και η οικονομική, πολιτιστική ισορροπία του, η αειφορία του, από οποιονδήποτε ιδιώτη ή φορέα έχει το οιοδήποτε οικονομικό όφελος.  Η επινόηση ότι: “το χρήμα, χωρίς κανόνες, θα μας φέρει την ευημερία” είναι απλά ένα παραμύθι, εξαιρετικά ωστόσο βολικό για κάποιες τσέπες!

Από το 2017 συμμετέχω ως συντονιστής στην ομάδα εργασίας “Alternatives to GDP”, η οποία τελεί υπό την αιγίδα των Globalgreens.org, της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Πρασίνων Κομμάτων, μέλη της οποίας είναι Πράσινα κόμματα ανά τον κόσμο, ειδικά τα κυβερνητικά.

Το θέμα μας είναι η άρση της μονοσήμαντης παρουσίασης από όλα τα μέσα, (οικονομικά και μη, αλλά και τις απλές καθημερινές ειδήσεις) του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) σαν τον κυριότερο και   αντιπροσωπευτικότερο δείκτη ευημερίας του λαού. Γι το θέμα αυτό έχουν μιλήσει πολλοί σημαντικοί πολιτικοί και οικονομολόγοι, όπως ο Robert F. Kennedy, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Guterres στην έναρξη του πρόσφατου G20, και πολλοί άλλοι.

Μεταξύ αυτών, και ο ίδιος ο οικονομολόγος που εισήγαγε την έννοια του ΑΕΠ (!), ο Simon Kuznets, ο οποίος δήλωσε ότι “η ευημερία ενός έθνους ελάχιστα μπορεί να συναχθεί από μια ποσοτική εκτίμηση του εθνικού εισοδήματος”!!! Υπάρχει μεγάλη επιστημονική ανάλυση γύρω από τα συστατικά του ΑΕΠ, του πως σχηματίζεται, ποιά σημαντικά στοιχεία αφήνει απ’ έξω κλπ, η οποία ξεφεύγει από τα πλαίσια του παρόντος άρθρου.

Σε γενικές γραμμές η ομάδα μας πιστεύει ότι το ΑΕΠ είναι άλλος ένας μακροοικονομικός δείκτης, ο οποίος από μόνος του δεν είναι ούτε κακός ούτε καλός, χρησιμοποιήθηκε ΟΜΩΣ και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται, κατά κόρον λανθασμένα και καταχρηστικά, και προφανώς εκ του πονηρού. Κόντρα στις προειδοποιήσεις ακόμα και του δημιουργού του! Για να βομβαρδίζει το κοινό με το έμμεσο μήνυμα ότι “άνευ ορίων και όρων” ανάπτυξη σημαίνει και ευημερία… ήδη μετά το ’90, η “οικονομίστικη” λογική έγινε της μόδας, όλοι φλέρταραν με τους δείκτες και τις χρηματοοικονομικές έννοιες ,το ΑΕΠ δε, και οι πρόσκαιρες μεταβολές του έγιναν “ψωμοτύρι”.

Πλήθυναν οι γκουρού της “υποτίθεται” νεο-φιλελεύθερης, άκριτης ανάπτυξης και κυκλοφορούσαν άρθρα ότι ούτε λίγο ούτε πολύ, με τη νέα εποχή θα δουλεύουμε όλοι 2 ώρες την ημέρα και θα ζούμε όλοι σαν Κροίσοι, με ρομπότ να μας υπηρετούν κλπ. Μετά τις μεγαλύτερες απανωτές παγκόσμιες κρίσεις από το 2008 ως σήμερα, και με νέφη ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου στον ορίζοντα, οι αποπροσανατολιστικές αυτές ανοησίες, που κάποτε “πλείστοι” έπαιρναν στα σοβαρά, προκαλούν γέλιο αλλά και θυμό συνάμα!!!…

Δυστυχώς την άποψη ότι η ανεξέλεγκτη οικονομική δραστηριότητα, με κριτήριο μόνο την ποσότητα, θα φέρει την ευημερία και την ευζωία,την ασπάζονται στη χώρα μας πολλοί και προβεβλημένοι πολιτικοί! Έως και σήμερα! Και σε όλο το φάσμα των παρατάξεων δυστυχώς! Ακόμα χειρότερα δε, τη χρησιμοποιούν ως μέσον για να στηρίξουν έως και καταφανείς, παράνομες και αντιδεοντολογικές επιχειρηματικές κινήσεις. Η δικαιολογία ήταν πάντα “Μα θα μπουν λεφτά στη χώρα”, “μα θα απορροφηθεί κοινοτικό χρήμα”.

-Λες και δικαιούνται δημόσια πρόσωπα να αμφισβητούν, η να ζητούν δημόσια, επιλεκτική τήρηση των νόμων και των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους. Λες και δεν υπάρχουν φορείς και τομείς υγιούς επιχειρηματικότητας που μπορούν να απορροφήσουν “κοινοτικό χρήμα” και “τρώνε πόρτα”.

-Λες και δεν προέχει ο κοινωνικός μετασχηματισμός της συμμετοχής των πολλών, μέσω ενεργειακών και άλλων κοινοτήτων, σύννομα, στη ζωή του τόπου τους, αλλά η ανάθεση σε φαραωνικά μεγαλοσυμφέροντα των πάντων σ αυτή τη χώρα.

Και τέλος … λες και δεν έχουμε χωνέψει πια, πως το παραμύθι: “το χρήμα, χωρίς κανόνες, θα μας φέρει την ευημερία” είναι απλά ένα παραμύθι, εξαιρετικά ωστόσο βολικό για κάποιες τσέπες!!! Ναι η γραφειοκρατία υπαρκτή, άλλο ένα “άλλοθι” της άκριτης, άνομης, χωρίς κανόνες ανάπτυξης. Τι προτιμάμε όμως; Να βελτιώσουμε τη Δημόσια Διοίκηση ή να πάμε σε πλήρη αναρχία και νόμο της ζούγκλας; Ακόμα πιο τριτοκοσμικοί;

Η Ίος

Και που κολλάει η Ίος; Περνώντας 10 περίπου μέρες, την καρδιά του Αυγούστου, στο νησί αυτό που είναι χαρακτηρισμένο στο σύνολό του ως τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (ΦΕΚ 763/Β/1977, Παράρτημα Δ.), 30 περίπου έτη μετά την τελευταία επίσκεψη των νεανικών μου χρόνων, είδα και άκουσα πολλά που ζωντάνεψαν στο μυαλό μου το ερώτημα: “μπορεί η ποσότητα και η προχειρότητα να αντικαταστήσει την ποιότητα και το σχεδιασμό;”.

Από τις πρώτες κιόλας περιηγήσεις στο νησί, είδα μια άναρχη ανάπτυξη, ενοχλητικές πινελιές, χωρίς γούστο. Χτυπητές νεοπλουτίστικες και κιτς νότες, μακριά από το λιτό αιγαιοπελαγίτικο στιλ και τις παραδοσιακές, αρχιτεκτονικές. Σε κάποτε παρθένα, παραδείσια τοπία. Αλλά και χτυπητά πολεοδομικά/χωροταξικά παράδοξα, αλλαγές στη μορφολογία και στο βιολογικό χαρακτήρα του τοπίου, ξενόφερτα φυτά, αλλοιώσεις ρεμάτων κλπ. Όσον αφορά στην αισθητική, μιλώ βέβαια στα πλαίσια προσωπικής εικαστικής άποψης, διότι αλλιώς κινδυνεύω να κατηγορηθώ για αλαζονεία.

Ωστόσο συμφώνησαν μαζί μου και η πλειονότητα κατοίκων, επαγγελματιών και επισκεπτών με τους οποίους συζήτησα το θέμα, ο χαρακτήρας πολλών από τα “μαζικά” αυτά νέα κτίσματα είναι ξένος με το νησί. Φαντάζει δε άσχημα και αταίριαστα και σε σε απλά, καθημερινά μάτια όχι μόνο σ’ αυτά αρχιτεκτόνων, εικαστικών κλπ. Οι παρεμβάσεις αυτές στο τοπίο, οι οποίες άρχισαν κυρίως την τελευταία εικοσαετία, όπως πληροφορήθηκα, αρχικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν συνάντησαν την απαιτούμενη αντίδραση από φορείς του νησιού. Γιατί προφανώς κάποιοι σκέφτηκαν … πόσο κοντόφθαλμα και ωμά όμως;;, … “άσε τώρα, θα μπουν λεφτά, θα πληρωθούν μεροκάματα…”

Μετά το 2014 οι αντιδράσεις από ελάχιστες συλλογικότητες και μεμονωμένους κατοίκους, Έλληνες και ξένους, κάποτε κάποτε έως και “ηρωικούς”, άρχισαν να κλιμακώνονται. Όμως στα υψηλά πολιτικά κλιμάκια τα αυτιά δεν ίδρωσαν! Τα βιώματα μου, σαν ενεργό μέλος της Πολιτικής Οικολογίας, είναι ότι η γραμμή έως και σχετικά πρόσφατα, από τους πολιτικούς και αρμόδιους φορείς σε επίπεδο Κεντρικής Διοίκησης της χώρας, ήταν: “όποιος ξοδεύει σε κάποιο νησί, απ’ όπου και όπως και να γίνεται αυτό, καθαγιάζεται…” και κυρίως “δεν ελέγχεται”.

-Οδήγησε αυτή η θυσία, η προδοσία του τοπίου, σε “αργύρια” για το νησί;

-Για την πλειοψηφία των κατοίκων;

-Έστω για αυτούς που ασχολούνται με τον τουρισμό;

-Και αν ναι (που δεν το νομίζω), πότε και για πόσο;

-Γιατί επισκέπτονται οι (νεαροί ως επί το πλείστον) τουρίστες ένα νησί σαν την  Ίο;

-Δεν έχει το νησί σαν μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα την μοναδική γραφική αρχιτεκτονική και το λιτό, ξερό κυκλαδίτικο τοπίο με τις υπέροχες, παρθένες (κάποιες όχι πια) αμμουδιές;

-Αλλιώς γιατί να μη διαλέξουν να “παρτάρουν” σε ένα οποιονδήποτε άλλο παραθαλάσσιο προορισμόαδιάφορης αισθητικής, με τον ίδιο ήλιο και ζέστη, με περισσότερες ίσως επιλογές διασκέδασης, με ευκολότερη ίσως πρόσβαση, και με περισσότερες ίσως παραλίες; ..

Όχι σαν αυτές της Ίου, βέβαια, ή τουλάχιστον αυτές που σώζονται!…

-Τι θα γίνει το ίματζ του νησιού, αν βομβαρδιστεί το διαδίκτυο με αλλοπρόσαλλες προωθήσεις, άλλων τεχνητών τοπίων, “μπασταρδεμένων” και φανερά αλλοιωμένων, απευθυνόμενα σε άλλο κοινό, των “all inclusive” μονάδων, των γιώτ, της κρουαζιέρας κλπ πχ;… μήπως ένα κατακερματισμένο ίματζ, σιγά σιγά χάνεται και χάνει και ο κάθε επί μέρους προορισμός;

Απλές ερωτήσεις ενός ανθρώπου, σε κάθε περίπτωση μη επαγγελματίατου τουρισμού… Την απάντηση ας τη δώσουν άλλοι…

Αυτό που εγώ μπορώ να δηλώσω είναι ότι φέτος, εν μέσω Δεκαπενταύγουστου, ειδικά μετά τις διάσπαρτεςτυμπανοκρουσίες των ΜΜΕ για οριζόντιες, μεγάλες αυξήσεις στον τουρισμό, δεν συνάντησα την κίνηση που περίμενα. Ο αέρας που εξέπεμπε το νησί, τα μαγαζιά, η κυκλοφορία, η συγκέντρωση του κόσμου και κυρίως τα πρόσωπα των ξενοδόχων, των εργαζομένων στα μαγαζιά και στα κέντρα, δεν ήταν αυτά της έντονης ανόδου του τζίρου…

Δε συζητώ για συγκρίσεις με δεκαετίες του 80 και 90.  Κάποιοι μιλούν για τις μισές περίπου αφίξεις τώρα σε σχέση με τότε. Συζητώ για σύγκριση με την επιτυχημένη χρονιά του 2019. Μετά από λίγη έρευνα και συζήτηση με παράγοντες του νησιού και επαγγελματίες είδα ότι η “αίσθηση” μου δε με είχε ξεγελάσει.

Σε γνωστή οικονομική εφημερίδα, σε δημοσίευμα της 20ης Ιουλίου 2022 διαβάζαμε: “Μετά την σταθερά υψηλότερη κίνηση, σε σχέση με το 2019 (κατά 9% μ.ο.), από το ξεκίνημα της τουριστικής περιόδου του 2022, νωρίτερα από άλλες χρονιές, μέχρι και τον προηγούμενο μήνα, οι διεθνείς αφίξεις κατά το πρώτο δεκαήμερο του Ιουλίου, σε Δωδεκάνησα και Κυκλάδες, εκτινάσσονται, ξεπερνώντας τη χρονιά ρεκόρ του 2019 με το ανεπανάληπτο ποσοστό αύξησης του 25% σε επίπεδο Περιφέρειας.” !!!

Στην Ίο τώρα, τι συνέβη; Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία οι αφίξεις για όλο τον Ιούλιο (για το δεκαήμερο δεν υπάρχουν στοιχεία) αυξήθηκαν κατά μόλις 3,3% σε σχέση με τον Ιούλιο του 2019. Σε επίπεδο καλοκαιριού 2019 με καλοκαίρι 2022,  (για τους τρεις μηνες Ιούνιο έως και Αύγουστο), σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία  είχαμε μια σχεδόν μηδενική μεταβολή +0,8%!!! Αλλά και ακόμα πιο συγκρατημένη ήταν η κατανάλωση στο νησί, σύμφωνα με αρκετούς εμπόρους και επαγγελματίες…

Εν κατακλείδι:

-Μήπως όλες αυτές οι βαρύγδουπες δηλώσεις περί fast-track, “εξωτικών” επενδύσεων που θα προσελκύσουν στρατιές τουριστών και ειδικά υψηλών εισοδημάτων είναι  τελικά στάχτη στα μάτια;

-Μήπως οι εν λόγω “πολυπαινεμένες” δεξιά και αριστερά τουριστικές επενδύσεις αποβαίνουν εις βάρος ακόμα και του συνολικού τουριστικού τζίρου, πέρα από τη συνολική οικονομία του νησιού;

Φυσικά και πρέπει να περιμένει κανείς κάτι τέτοιο!

Γατί το πρόσκαιρο ευκαιριακό κέρδος των ολίγων, ειδικά όταν αυτό επιδιώκεται όπως-όπως, χωρίς κανόνες, χωρίς συνολική πολιτική, χωρίς συμμετοχή των σωστών επαγγελματιών/ειδικών και οπωσδήποτε χωρίς προγραμματισμό, είναι “εχθρός” και όχι φίλος της οικονομίας!  “Ανεμομαζώματα, διαβολοσκορπίσματα”!

Τα τελευταία χρόνια η κατάσταση φαίνεται να αλλάζει. Στα μέσα ενημέρωσης κυκλοφορούν  πολυάριθμα άρθρα με σκληρή κριτική αλλά και ευθεία υπόδειξη πλέον και των παραβάσεων αλλά και κάποιων ηθικών αυτουργών. Σε ακόμα δυναμικότερο επίπεδο, κρατικοί περιβαλλοντικοί φορείς μαζί με κάποιους κατοίκους έχουν προσφύγει, εναντίον των παραβιάσεων αυτών στη Δικαιοσύνη, η οποία και τους δικαίωσε!

Ανάμεσα σ’ αυτούς o “Σύνδεσμος Ιητών”, το σχετικά νεοπαγές σωματείο “Save Ios”, αποτελούμενο εκτός από φίλους και κατοίκους, από αρκετούς διεθνώς διακεκριμένους επιστήμονες,  φορείς από την “Οικολογική Συμμαχία” και άλλοι. 

Μεταξύ άλλων το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣΤΕ) εξέδωσε πολύ σημαντική απόφαση σχετικά με προσφυγή κατά συγκεκριμένης ΑΕΠΟ (στο νησί, η οποία και για πρώτη φορά, αναδεικνύει την τεράστια σημασία, σε χωροταξικό, πολεοδομικό αλλά και γενικά οικονομικό επίπεδο: της “φέρουσας ικανότητας”. Στη λαϊκή γλώσσα: “αυτό που σηκώνει ο τόπος…”. Όχι οτιδήποτε μπορεί να οδηγήσει σε πρόσκαιρη εισροή κεφαλαίου, σε όφελος, (συνήθως και πρόσκαιρο) των ολίγων! Άκριτα, ανεξέλεγκτα και χονδροειδώς! Και χωρίς μέριμνα για το τι θα γίνει στο μέλλον!

Δεν επιτρέπεται να βιάζεται ο τόπος και η οικονομική, πολιτιστική ισορροπία του, η αειφορία του, από οποιονδήποτε ιδιώτη ή φορέα έχει το οιοδήποτε οικονομικό όφελος. Το νησί έχει συγκεκριμένη μορφολογική, οικολογική, αρχιτεκτονική και τελικά τουριστική και οικονομική υπόσταση σαν χαρακτηριστικό Κυκλαδονήσι και “δεν δικαιούται κανείς να την αλλοιώνει, ειδικά παράτυπα και παράνομα” φωνάζουν κάτοικοι, φίλοι και επισκέπτες!

Κλείνω με την παρήγορη πληροφορία, ότι μετά την συγκεκριμένη απόφαση του ΣΤΕ, περί “φέρουσας ικανότητας”, ο κρατικός μηχανισμός έχει προβεί σε ταχείες ενέργειες κατάστρωσης χωροταξικού σχεδίου! Επιτέλους!

Αρκεί ο διαγωνισμός για την ανάθεση του σχεδίου να μην αλωθεί από τα επενδυτικά συμφέροντα που προκαλούν τις περιβαλλοντικές ζημιές στο νησί, ώστε να “προκύψει” το χωροταξικό στα μέτρα τους και να καλύψουν τις αυθαιρεσίες και τις παρατυπίες τους!

Να αναφέρουμε εδώ σύμφωνα με κάποιους που παρακολουθούν την εξέλιξη στο νησί από παλιά, χωροταξικό σχέδιο για την Ίο είχε ετοιμαστεί το 2009 από ομάδα του ΕΜΠ, ύστερα από αίτημα του Δήμου Ιητών.

-Παρελήφθη τελικά, άραγε;

-Αν ναι, γιατί  έμεινε στο συρτάρι;;;

-Να ελπίσουμε ότι επιτέλους το 2022, έστω και τόσες δεκαετίες μετά την ένταξη μας στην ΕΕ, θα ακολουθήσουμε επιτέλους τις φίλες ευρωπαϊκές χώρες στην χάραξη και συνεπή παρακολούθηση  συγκροτημένων εθνικών πολιτικών;!

Ίδωμεν…

* Αλέξανδρος Παγουλάτος, οικονομολόγος – κτηματομεσίτης και μέλος της “Οικολογικής Συμμαχίας” και πρόσφατα και του “Save Ios”