Η πόλη χρειάζεται νέους μηχανισμούς δόμησης, που εξασφαλίζουν ελεύθερη γη

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Πότε θα καταλάβουμε ότι η Αθήνα έχει ανάγκη από ανάσες, οποιεσδήποτε πολεοδομικές ανάσες με ελεύθερη αδόμητη γη. Το αν θα έχουν και πράσινο είναι σημαντικό, αλλά όχι το πρωτεύον. Αρκεί βέβαια το πράσινο να μην αυτοαναιρείται με εκτεταμένες επιφάνειες σκληρών υλικών. Νέα και καινοτόμα κτίρια ασφαλώς και πρέπει να γίνονται, αλλά η διαχρονική πορεία της πρωτεύουσας απαιτεί ένα αντιστάθμισμα απελευθέρωσης γης. Με κατεδαφίσεις όπου είναι εφικτό, και κύρια με την σταδιακή αντικατάσταση των υλικών κάλυψης των δημόσιων χώρων – σε πλατείες, πεζοδρόμια, ακόμα και στα πάρκα. Δύσκολο και ακριβό εγχείρημα, αλλά επιβάλλεται να αρχίσει. Αλλιώς τι; Θα αφήσουμε την πόλη μας να αυτοστραγγαλίζεται;

Αλάνα στην Αθήνα. H ακόμα αδόμητη γη της πόλης

Η ελεύθερη γη

Ο αέρας, η θάλασσα και η ελεύθερη αδόμητη γη είναι τα τρία πολυτιμότερα αγαθά με τα οποία έχουμε προικιστεί. Η ποιότητα του αέρα και η καθαρότητα της θάλασσας είναι στόχοι μετρήσιμοι. Στα χαρτιά ορισμένες φορές τους προσεγγίζουμε, στην πράξη απέχουμε πολύ. Τουλάχιστον, όμως, αντιλαμβανόμαστε το έλλειμμά μας και πάντα ελπίζουμε ότι θα υπάρξουν οι οικονομικές και λοιπές συγκυρίες που θα μας επιτρέψουν να βρεθούμε πολύ πιο κοντά στους στόχους.

Για τη γη το όραμά μας δεν είναι ξεκάθαρο. Πόσοι πιστεύουν πραγματικά ότι η ελεύθερη αδόμητη γη είναι αγαθό το οποίο οφείλουμε να διαφυλάξουμε; Και ότι ιδιαίτερα μέσα σε ένα  πυκνοδομημένο αστικό ιστό δεν περισσεύει κανένας ελεύθερος χώρος.

Αρά τι; Δεν χτίζουμε νέα κτίρια; Όχι βέβαια. Αλλά αν η ιδιοκτησία στην οποία επιδιώκεται η ανέγερση του νέου κτιρίου δεν διαθέτει ανάλογης κάλυψης κτίριο προς κατεδάφιση, τότε θα μπορούσε να υποχρεώνεται ο εκάστοτε ιδιώτης, επιχειρηματίας ή φορέας, να αγοράσει αντίστοιχη ελεύθερη γη με τη δέσμευση να παραμείνει αδόμητη – ένα είδος πολεοδομικούαντισταθμίσματος.

Ελεύθερη γη, έστω λίγη, ανάμεσα στις γραμμές του τραμ στην Καλλιρρόης

Μη προχωρώντας σε ανάλογες ριζοσπαστικές αποφάσεις, σημαίνει πως αποδεχόμαστε ότι η συνολική κάλυψη και ο συνολικός κτιριακός όγκος του λεκανοπεδίου, θα μεγαλώνουν επ’ άπειρον. Το έχουμε συνειδητοποιήσει αυτό; Και τις αρνητικές επιπτώσεις που θα έχει η συνεχιζόμενη, χωρίς ουσιαστικό φρένο, δόμηση; Είναι, πάντως, ενθαρρυντικό ότι με διάταξη του 2012 θεσπίστηκαν κίνητρα για μείωση της κάλυψης, και το 2020 κίνητρα για την μείωση του ύψους υφιστάμενων κτιρίων και, πιο ριζικό ακόμα, την «απόσυρση» ολόκληρων κτιρίων. Ποια κυβέρνηση, όμως, θα έχει το πολιτικό θάρρος να εισηγηθεί νόμο που θα μείωνε ριζικά τους συντελεστές δόμησης; Και ποιοί δημοτικοί άρχοντες, ποιοί πανεπιστημιακοί, επαγγελματικοί και άλλοι φορείς θα στήριζαν αυτή την πρωτοβουλία;

Όσο, ουτοπικά, αντιαναπτυξιακά και ανεφάρμοστα και αν ακούγονται τα παραπάνω, είναι σημαντικό να αρχίσει να εμπεδώνεται η πεποίθηση ότι η γη δεν είναι ανεξάντλητη και ότι έχουμε την υποχρέωση να επινοήσουμε μηχανισμούς δόμησης και υλοποίησης έργων που να εξασφαλίζουν, για μας και για τις μελλοντικές γενιές, το απόθεμα ελεύθερης γης που δικαιούνται οι πόλεις μας και που δικαιούται ο πλανήτης, προκειμένου να μας «επιτρέπει» να συνεχίζουμε να επιβιώνουμε κάτω από συνθήκες περιβαλλοντικά ανεκτές.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design