Οι προδιαγραφές των αντιπλημμυρικών έργων και οι πραγματικοί κίνδυνοι

Του Δημήτριου  Κοτσώνη*

Το κράτος έχει αποφασίσει να κατασκευάζει τα αντιπλημμυρικά έργα των ρεμάτων που διασχίζουν οικισμούς και πόλεις με διαστάσεις τέτοιες, οι οποίες να επιτρέπουν την ασφαλή διέλευση της πλημμυρικής παροχής που μπορεί μέσα εμφανισθεί εντός μιας 25ετίας ( πλημμυρική παροχή 25ετιας). Αποδέχεται δηλαδή να πλημμυρίζουν οι οικισμοί και οι πόλεις για πλημμύρες που υπάρχει πιθανότητα να εμφανιστούν σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα και εν γνώσει των επιπτώσεων που θα υπάρξουν. Επειδή όμως οι πλημμύρες κυρίως εκδηλώνονται στις πεδινές περιοχές, όπου η ταχύτητα των υδάτων είναι μικρή, λόγω μικρής κλίσεως των εδαφών και το ύψος του νερού μικρό, λόγω της κατάληψης μεγάλων εκτάσεων από τα ύδατα, ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος για ανθρώπινα θύματα.

Αυτές είναι σε γενικές γραμμές οι σκέψεις που καθοδηγούν ένα κράτος για να χαράξει τα όρια προστασίας των πολιτών του από τις πλημμύρες.

Η απόφαση αυτή έχει εξυπηρετήσει την λειτουργία του κράτους με ικανοποιητικά αποτελέσματα, πλην εξαιρέσεως στις περιοχές εκείνες στις οποίες το εδαδος εχει μεγάλη κλίση και τα ρέματα  διέρχονται μέσα από πόλεις και οικισμούς.

Στις περιπτώσεις αυτές έπρεπε οι μελέτες αντιπλημμυρικής προστασίας  πριν από κάθε πρόταση για την διευθέτηση των ρεμάτων και το σχεδιασμό των έργων  για την  διέλευση της πλημμυρικής παροχής των 25 ετών,  να προσδιορίζουν την μεγίστη παροχή που μπορούν να παροχετεύσουν  τα ρέματα υπό τις υφιστάμενες συνθήκες των  διατομών τους, κυρίως κατά το μέρος που διαρρέουν πόλεις και οικισμούς, να εντοπίσουν τα σημεία στα οποία η διατομή τους έχει ελαττωθεί και επιβάλει  τη διέλευση μικρότερης παροχής – τα οποία συνήθως είναι οι οχετοί που έχουν κατασκευαστεί  στις διασταυρώσεις των ρεμάτων με δρόμου ( οι περισσότεροι των οποίων είναι απολύτως ανεπαρκείς ), και να προτείνουν τις βελτιώσεις σε αυτά τα σημεία, ώστε  η παροχετευτικότητα τους να συμβαδίσει με τις δυνατότητες που διαθέτουν τα ρέματα εκατέρωθεν αυτών των σημείων.

Χρειάζεται επομένως η τροποποίηση των οδηγιών του υπουργείου για την κατασκευή των αντιπλημμυρικών έργων.

Οι δαπάνες για αυτές τις βελτιώσεις είναι  ελάχιστες εμπρός στις δαπάνες για την εφαρμογή των έργων που προβλέπουν οι μελέτες για την «οριστική» διευθέτησή τους. Που σημαίνει ότι μπορούσε και έπρεπε να έχουν αντιμετωπιστεί εδώ και χρόνια.

Με τον τρόπο αυτό θα είχαν εξασφαλιστεί τα μεγαλύτερα τμήματα πόλεων και οικισμών που δεν ευρίσκονται επί πεδινών εδαφών αλλά επί εδαφών με σημαντικές κλίσεις,  διότι  σε αυτά οι διατομές των ρεμάτων, κατά την διάρκεια των χρόνων, έχουν διαμορφωθεί με μεγάλο βάθος και σημαντικό πλάτος, και επιτρέπουν τη αβλαβή διέλευση πολύ μεγαλύτερων πλημμυρών από τις πλημμύρες που εμφανίζονται ακόμη και ανά 50ετία. Γεγονός που τις απαλλάξει από τον κίνδυνο πλημμύρας κάθε φορά που η ένταση της βροχής υπερβεί αυτή της 25ετους συχνότητας.

Τέτοια περίπτωση αποτελεί η περίπτωση της Μάνδρα, διότι λογω της μεγάλης κλίσεως του εδάφους τα ρέματα, έχουν διαμορφώσει κοίτες με μεγάλες διατομές, οι οποίες επιτρέπουν την αβλαβή διέλευση και πλημμυρών που εμφανίζονται και πέραν τις εκατονταετίας !

Η εξαίρεση αυτή στη έπρεπε να έχει επισημανθεί, τουλάχιστον μετά την πλημμύρα του 2015 και να έχουν ληφθεί τα μέτρα που θα απέτρεπαν την εκτροπή των νερών τους προς την πόλη της Μάνδρας.

Ειδικότερα οι διατομές του μεγάλου ρέματος ΣΟΥΡΑΣ,   το οποίο διέρχεται στο όριο της πόλης, έχει  διαμορφώσει κοίτες οι οποίες επέτρεπαν, ως απεδείχθη, την διέλευση πλημμυρικής παροχής ακόμη και 100ετίας εκτός της πόλεως. Η εκτροπή αυτού προς την πόλη, προκαλείται επειδή στην πορεία του παρεμβάλλεται πλαλοσκεπής οχετός ανεπαρκών διαστάσεων, επί μήκους 250 μέτρων περίπου, ο οποίος όχι μονό δεν επαρκεί για τη διέλευση της πλημμυρικής παροχής και των φερτών υλών του, αλλά, και κυρίως γιατί δεν επιτρέπει τη διέλευση μεγάλων δένδρων, που είναι δυνατόν να παρασύρει μια μεγάλη πλημμύρα. Αντιθέτως η εκτροπή του μικρότερου ρέματος της Αγίας Αικατερίνης, αλλά εξ ίσου φονικού,  στους δρόμους της πόλης προκαλείται διότι αυτό διέρχεται μέσα από την πόλη- λογω επεκτάσεως της που έγινε την περίοδο……-  μέσω ενός πλακοσκεπούς οχετού απολύτως ανεπαρκών διαστάσεων, με συνέπεια σε κάθε πλημμύρα τα νερά του να διαρρέουν μέσα από τη πόλη.

Η εκτροπή αυτών των ρεμάτων εντός της πόλης και η τεράστια ορμή τους, που οφείλεται στη μεγάλη κλίση του εδάφους και των δρόμων της Μάνδρας, ήταν βέβαιο ότι θα προκαλούσε θύματα και καταστροφές σε περίπτωση μεγάλων πλημμυρών, το μέγεθος των οποίων είναι συνάρτηση του μεγέθους της παροχής τους. Μέγεθος το οποίο,  λόγο της ιδιαιτέρως μεγάλης επιφάνειας των λεκανών απορροής τους ( η επιφάνεια από την οποία καταλήγουν τα νερά της βροχής σε  αυτά τα ρέματα ) προμήνυε ότι,  μια μέσης εντάσεως βροχόπτωση θα δημιουργούσε μεγάλες παροχές σε αυτά τα ρέματα.

Το γεγονός αυτό καθιστά απαραίτητο τον αποκλεισμό σχεδιασμού των έργων αντιπλημμυρικής προστασίας της Μάνδρας με εφαρμογή του γενικού κανόνα, που εφαρμόζεται για υπολογισμό τους, δηλαδή για πλημυρικές παροχές 10ετίας και 25ετίας, ενώπιον του προφανούς κίνδυνου για ανθρώπινες ζωές και για μεγάλες καταστροφές και επέβαλε, πέραν της αποκλίσεως από τον ανωτέρω κανόνα και την άμεση θωράκιση της πόλης από την εμφάνιση των μεγαλυτέρων παροχών, που ήταν και είναι δυνατόν να παρουσιαστούν.

Δυστυχώς η εξασφάλιση της πόλης από την εκτροπή του ρέματος ΣΟΥΡΑΣ, ήταν και είναι ευχερής και το  χειρότερο  από όλα είναι ότι,  δεν απαιτούσε πάρα μόνον την κατεδάφιση ενός μικρού τμήματος εργοστασίου, το οποίο είναι κλειστό εδώ και πολλά χρόνια, ή ακόμη και την παράκαμψη του, που ήταν και είναι ευχερής,  κάτωθεν του οποίου κατασκευάστηκε δίδυμος πλαλοσκεπής οχετός, απολύτως ανεπαρκών διαστάσεων ( 2,20 Χ 2.50 μ. περίπου ), οι οποίες μειώθηκαν στη συνέχεια του με σωληνωτό οχετό διαμέτρου 1,00 μ. ( ! ), επί μήκους 200 μ. και μπαζώματα επί αυτού του μήκους, η επιφάνεια των οποίων χρησιμοποιείται ως ελεύθερος χώρος εξυπηρετήσεως δύο κτιρίων και όχι για την εξυπηρέτηση κάποιας λειτουργικής τους ανάγκης. Η διάνοιξη του ρέματος, από τα μπαζώματα τα οποία έγιναν στη συνέχεια δεν χρειάζονταν, θα την επιτελούσε η ορμή του ρέματος[1] και φυσικά με τη μετάθεση της οδού προς την Θήβα σε υψηλότερη θέση, για την ασφαλή, βεβαίως, κυκλοφορία, αλλά και για να καταστεί αδύνατη η παράσυρση αυτοκινήτων από το ρέμα ΣΟΥΡΑΣ, η οποία θα προκαλέσει φραγή και των νέων διατομών, που θα διαμορφωθούν.

Για αυτό όσα υποστηρίζονται περί μπαζωμάτων του ρέματος στην περιοχή του δημοτικού γκαράζ, είναι  απολύτως εσφαλμένα. Η πλημμύρα δεν προήλθε επειδή το Ρέμα ξεχείλισε εμπρός από το δημοτικό γκαράζ, αλλά επειδή ο πλαλοσκεπής οχετός του εργοστασίου και η συνέχεια του δεν ήταν επαρκής για την διέλευση των υδάτων, των φερτών υλών και των μεγάλων δένδρων, που παρέσερνε το ρέμα και διότι χάθηκε η ορμή των νερών του ρέματος, η οποία θα παράσερνε τα μπαζώματα.

Αυτό συνεπάγεται ότι την επομένη της προηγουμένης πλημμύρας ( του 2015 ), αλλά και της πρόσφατης, η πρώτη επιβαλλομένη ενέργεια της Πολιτικής Προστασίας ΗΤΑΝ και ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ και ΣΗΜΕΡΑ, η καθαίρεση αυτού του οχετού η διάνοιξη της κοίτης του στις προγενέστερες διαστάσεις επί του μήκους του ρέματος από την είσοδο αυτού του οχετού έως το όριο του γκαράζ, με διατομή  από το οποίο να διέρχεται η πλημμύρα την οποία μπορούσε να χωρέσει η κατάντη αυτού κοίτη του Ρέματος.

Πράγμα δηλαδή που σήμερα έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί μέσα σε τέσσερα εικοσιτετράωρα !

Αντιθέτως η εξασφάλιση της πόλης από το ρέμα Αγίας Αικατερίνης δεν είναι εύκολη και η λύση που δόθηκε από την εγκεκριμένη μελέτη  δηλαδή της εκτροπής του ρέματος στο ρέμα ΣΟΥΡΑΣ, είναι πιθανόν να είναι η καλύτερη. Υπό την απαραίτητη όμως προϋπόθεση :

α. τον σχεδιασμό και υπολογισμό των διατομών τους για, τουλάχιστον, πλημυρικές παροχές 100ετίας, αφού υφίσταται κίνδυνος για εκατόμβες πνιγμών όπως υποδεικνύει η τραγική πλημύρα που πρέπει να πλησίασε την πλημύρα της 100ετίας.

β. το σχεδιασμό των έργων και των διατομών με εξασφάλιση της μη φραγής τους από μεγάλα δένδρα.

Πριν όμως από την κατασκευή των έργων εκτροπής του ρέματος της Αγίας Αικατερίνης και μέχρι την ολοκλήρωσή τους, πρέπει να εξασφαλιστεί η πόλη από ενδεχόμενη πλημμύρα αυτού του ρέματος, με τη λήψη άμεσων μέτρων για την αντιμετώπιση του κινδύνου πλημμύρας, στα οποία υποχρεούτο το Κράτος την επομένη της πλημμυράς του 2015. Τρόποι υπάρχουν πολλοί. Όπως η διάνοιξη του ως ανοικτού ορύγματος εντός της πόλεως, μετά από αποζημίωση και κατεδάφιση σπιτιών,  η θωράκιση των οικοδομών και η εξασφάλιση τους έναντι της εισόδου υδάτων από ενδεχόμενη πλημμύρα, η απαγόρευση χρησιμοποιήσεως των κατοικιών στις οποίες κινδύνευσαν να πνιγούν κάτοικοι, η απαγόρευση κατασκευής υπογείων, η σφράγιση των υπαρχόντων, η απαγόρευση σταθμεύσεως αυτοκινήτων επί της οδού Κοροπούλη κ.α. Ακόμη και με προσωρινά έργα με τα οποία θα διαμοιράζεται το νερό τις πλημμύρας σε περισσότερους δρόμους, ώστε μειώνεται το ύψος και η ορμή των νερών του.

Πριν όμως από όλα η εγκατάσταση αυτομάτου συστήματος κινδύνου πλημμύρας από εκείνη την εποχή. Πράγμα που σήμερα έπρεπε να έχει εγκατασταθεί.

Τυχόν άποψη περί της υπερβολής των προτεινόμενων μέτρων, έχει την απάντηση, η οποία είναι ότι,  εάν η πλημύρα είχε επέλθει μετά από μία ώρα, οι πνιγμοί θα ήταν εκατοντάδες, με περισσότερους από αυτούς των παιδιών της Μάνδρας.

[1] Όταν ολόκληρες νταλίκες φορτωμένες τις παρέσυρε και τις κομμάτιασε, ήταν αδύνατον να αντισταθούν στην ορμή  των νερών του τα χωμάτινα μπαζώματα. 

*Δημήτριος Κοτσώνης  πολιτικός μηχανικός