Του Δημήτρη Παυλόπουλου*
Η συνεχής άνοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης και η ενσωμάτωση της σε όλες σχεδόν τις ανθρώπινες παραγωγικές δραστηριότητες, έχει εγείρει πολλά ερωτηματικά και προβληματισμούς για το μέλλον και τι επιφυλάσσει αυτό για τους ανθρώπους. Όπως λένε οι ειδικοί, η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης θα κάνει καλύτερη τη ζωή των ανθρώπων μέσα στην επόμενη δεκαετία, όμως πολλοί ανησυχούν πως η πρόοδος στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης θα επηρεάσει το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, να είσαι παραγωγικός και να έχεις ελεύθερη βούληση.
Η ψηφιακή ζωή αυξάνει τις ανθρώπινες ικανότητες και αλλάζει τις πατροπαράδοτες ανθρώπινες δραστηριότητες, Τα συστήματα που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη έχουν εξαπλωθεί περισσότερους από τους μισούς κατοίκους του κόσμου με πληροφορίες και συνδεσιμότητα που θα φαίνονταν αδιανόητες σε ανθρώπους προηγούμενων δεκαετιών, αλλά και παρουσιάζοντας πρωτοφανείς “απειλές”. Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη και τα συστήματα που βασίζονται σε αυτή, συνεχώς εξελίσσονται οι άνθρωποι θα ζουν καλύτερα από ότι σήμερα;
Στην ερώτηση αυτή καλούνται να απαντήσουν πολλοί επιστήμονες του κλάδου της Τεχνολογίας, προγραμματιστές ηγέτες επιχειρήσεων, πολιτικοί, ερευνητές και ακτιβιστές, οι οποίοι προέβλεψαν πως η τεχνητή νοημοσύνη θα ενισχύσει την ανθρώπινη αποτελεσματικότητα αλλά ταυτόχρονα θα απειλήσει την ανθρώπινη αυτονομία, τις υπηρεσίες και τις δυνατότητες των ανθρώπων. Πολλοί μίλησαν για τις ευρείες δυνατότητες που θα προσφέρει, τους υπολογιστές που ενδέχεται να είναι ίσοι ή να υπερβαίνουν την ανθρώπινη νοημοσύνη και τις ικανότητες σε καθήκοντα όπως η σύνθετη λήψη αποφάσεων, η συλλογιστική και η εκμάθηση, η εξελιγμένη ανάλυση και η αναγνώριση προτύπων, η οπτική οξύτητα, η αναγνώριση ομιλίας και η μετάφραση των γλωσσών. Είπαν ότι τα “έξυπνα” συστήματα στην Παιδεία, στην Υγεία, στα ΜΜΜ, στα κτίρια και στις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και στις επιχειρηματικές διαδικασίες θα εξοικονομήσουν χρόνο, χρήματα και ζωές και θα προσφέρουν ευκαιρίες στα άτομα να απολαμβάνουν ένα πιο προσαρμοσμένο μέλλον.
Πολλοί εστιάζουν τις αισιόδοξες παρατηρήσεις τους σχετικά με την υγειονομική περίθαλψη και τις πολλές πιθανές εφαρμογές της ΑΙ στη διάγνωση και τη θεραπεία ασθενών ή βοηθώντας τους ηλικιωμένους να ζουν πληρέστερη και πιο υγιεινή ζωή. Ήταν επίσης θετικοί για το ρόλο της AI στην παροχή ευρέων προγραμμάτων δημόσιας υγείας που βασίζονται σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων που μπορεί να ληφθούν τα επόμενα χρόνια για τα πάντα, από τα υγιειονομικά χαρακτηριστικά έως τη διατροφή. Επιπλέον, ορισμένοι από αυτούς τους επιστήμονες προβλέπουν ότι η ΑΙ θα αντιμετωπίσει με ευκολία τις πολυαναμενόμενες αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα.
Ωστόσο, οι περισσότεροι επιστήμονες, ανεξάρτητα από το αν είναι αισιόδοξοι ή όχι, διαφωνούν με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αυτών των νέων εργαλείων στα βασικά στοιχεία της ύπαρξης του ανθρώπου. Σε όλους τους ερωτηθέντες σε αυτή την έρευνα ζητήθηκε να επεξεργαστούν το γιατί αισθάνονταν ότι η AI θα οδηγήσει σε ένα καλύτερο μέλλον για τους ανθρώπους ή όχι. Πολλοί έχουν κοινές ανησυχίες και πολλοί προτείνουν επίσης τρόπους να βρεθούν οι απαραίτητες λύσεις.
Το θέμα στο οποίο πρέπει να λάβουν θέση οι επιστήμονες είναι:
“Νομίζετε ότι είναι πολύ πιθανό ότι η προώθηση της τεχνολογίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και των σχετικών τεχνολογικών συστημάτων θα ενισχύσει τις ανθρώπινες ικανότητες και θα τις ενδυναμώσει; Δηλαδή, οι περισσότεροι από τους περισσότερους ανθρώπους θα είναι καλύτεροι από ό, τι είναι σήμερα; Ή μήπως είναι πολύ πιθανό ότι η προώθηση της ΑΙ και των σχετικών τεχνολογικών συστημάτων θα μειώσει την ανθρώπινη αυτονομία σε τέτοιο βαθμό που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα είναι καλύτεροι από το σήμερα;”
Επιγραμματικά, τα κύρια θέματα που αναφύονται σχετικά με τις απειλές αλλά και τις προτεινόμενες λύσεις, συγκεντρώνονται στα εξής πεδία:
Ανεπιθύμητες πρακτικές
Ανθρώπινη υπόσταση: Η Τεχνητή Νοημοσύνη “απειλεί” να αφαιρέσει από τους ανθρώπους την υπόσταση τους. Η λήψη αποφάσεων σχετικά με τις βασικές πτυχές της ψηφιακής ζωής μεταδίδεται αυτόματα σε “μαύρα κουτιά” που λειτουργούν με κώδικα. Οι άνθρωποι δεν έχουν συμβολή και δεν μαθαίνουν το πλαίσιο σχετικά με το πώς λειτουργούν τα εργαλεία. Θυσιάζουν την ανεξαρτησία, την ιδιωτικότητα και την εξουσία έναντι των επιλογών, δεν ελέγχουν αυτές τις διαδικασίες. Αυτή η επίδραση θα επεκταθεί καθώς τα αυτοματοποιημένα συστήματα θα γίνονται πιο διαδεδομένα και πολύπλοκα.
Κατάχρηση Δεδομένων: Η χρήση δεδομένων και η παρακολούθηση τους σε περίπλοκα συστήματα είναι σχεδιασμένα για να ευνοεί το κέρδος ή την άσκηση εξουσίας. Τα περισσότερα εργαλεία AI είναι και θα συνεχίσουν να είναι στα χέρια εταιρειών που νοιάζονται μόνο για κέρδη ή κυβερνήσεων που νοιάζονται μόνο για εξουσία. Οι αξίες και η δεοντολογία συχνά δεν έχουν χώρο στα ψηφιακά συστήματα που παίρνουν τις αποφάσεις των ανθρώπων για αυτούς. Τα συστήματα αυτά είναι δικτυωμένα σε παγκόσμιο επίπεδο και δεν είναι εύκολο να ρυθμιστούν ή να διατηρηθούν.
Απώλεια θέσεων εργασίας: Η ανάληψη των θέσεων εργασίας από την AI θα διευρύνει τις οικονομικές διαιρέσεις, οδηγώντας σε κοινωνικές αναταραχές. Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας και τα άλλα οικονομικά πλεονεκτήματα της μηχανικής ευφυΐας θα συνεχίσουν να διαταράσσουν όλες τις πτυχές της ανθρώπινης εργασίας. Ενώ ορισμένοι αναμένουν νέες θέσεις εργασίας, άλλοι ανησυχούν για τεράστιες απώλειες θέσεων εργασίας, ενώ αναμένεται διεύρυνση των οικονομικών διαιρέσεων και των κοινωνικών αναταραχών, συμπεριλαμβανομένων των λαϊκών εξεγέρσεων.
Μεγέθυνση Εξάρτησης: Η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης, αναμένεται να φέρει την μείωση των γνωστικών, κοινωνικών και ικανοτήτων επιβίωσης των ανθρώπων. Πολλοί βλέπουν στην AI την μεγέθυνση των ανθρωπίνων δυνατοτήτων αλλά κάποιοι προβλέπουν το αντίθετο – ότι η βαθύτερη εξάρτηση των ανθρώπων από τα μηχανικά δίκτυα που μαθαίνουν μόνα τους, θα διαβρώσει τις ικανότητές τους να σκέφτονται για τον εαυτό τους, να αναλαμβάνουν δράση ανεξάρτητα από αυτοματοποιημένα συστήματα και να αλληλεπιδρούν αποτελεσματικά με τους άλλους.
Ολοκληρωτισμός και εξαφάνιση: Καλώς ή κακώς, τα σενάρια επιστημονικής φαντασίας έχουν φτιάξει μια εφιαλτική εικόνα της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία όμως υπό προϋποθέσεις δεν απέχει καθόλου από την πραγματικότητα. Μερικοί προβλέπουν περαιτέρω διάβρωση των παραδοσιακών κοινωνικοπολιτικών δομών και τη δυνατότητα μεγάλης απώλειας ζωών λόγω της επιτάχυνσης της αύξησης των αυτόνομων στρατιωτικών εφαρμογών και της χρήσης πληροφοριών, ψεμάτων και προπαγάνδας που χρησιμοποιούν όπλα για να αποσταθεροποιήσουν επικίνδυνα τις ανθρώπινες κοινωνικές ομάδες. Ορισμένοι φοβούνται επίσης ότι οι κυβερνοεγκληματίες προσεγγίζουν επικίνδυνα τα οικονομικά συστήματα, με αποτέλεσμα την γέννηση νέου τύπου εγκλημάτων, που θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρα κράτη.
Προτεινόμενες λύσεις:
Παγκόσμια Συνεργασία: Βελτίωση της ανθρώπινης διασυνοριακής συνεργασίας και δημιουργία κοινωνικών ομάδων με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η ψηφιακή συνεργασία για την εξυπηρέτηση των καλύτερων συμφερόντων της ανθρωπότητας αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Πρέπει να βρεθούν τρόποι για τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να έρθουν σε κοινές συνεννοήσεις και συμφωνίες – να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να διευκολύνουν την καινοτομία με ευρέως αποδεκτές προσεγγίσεις που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των ανεπίλυτων προβλημάτων και διατήρηση του ελέγχου πάνω από σύνθετα ανθρώπινα-ψηφιακά δίκτυα. Μέχρι τώρα υπάρχει η θέληση για συνεργασία και “γκρέμισμα” των συνόρων, τώρα θα πρέπει να βρεθεί και ο τρόπος
Σύστημα βασισμένο σε αξίες: Ανάπτυξη πολιτικών που θα διασφαλίζει πως η Τεχνητή Νοημοσύνη θα κατευθύνεται στο “κοινό καλό”. Είναι απαραίτητη η ύπαρξη νέων ρυθμιστικών κανόνων πιστοποίησης που θα διασφαλίζουν πως η ψηφιακή συνεργασία θα οδηγείται από το καλό της ανθρωπότητας και την εξυπηρέτηση των κοινών συμφερόντων. Είναι ύψιστη προτεραιότητα, να βρεθούν τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο θα έρθουν σε κοινές συνεννοήσεις και συμφωνίες με σκοπό να κάνουν την καινοτομία προσιτή και κατανοητή, ενώ ταυτόχρονα εφαρμόζουν ευρέως αποδεκτές προσεγγίσεις που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της ανθρωπότητας.
Προτεραιότητα στους ανθρώπους: Είναι επιτακτική η αλλαγή των οικονομικών και πολιτικών συστημάτων για την καλύτερη βοήθεια στους ανθρώπους να ανταγωνιστούν τα “ρομπότ”. Απαιτείται πλήρης και ριζική αναδιοργάνωση των συστημάτων αυτών προκειμένου να επεκταθούν και να αναπτυχθούν οι ανθρώπινες δυνατότητες. Ταυτόχρονα, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η εκπαίδευση των ανθρώπων οι οποίοι αντιμέτωποι με τις δυνατότητες των μηχανών, θα αντισταθούν για να τις χρησιμοποιήσουν για ίδιο όφελος, είτε αυτό είναι οικονομικό είτε πολιτικό.
Σε γενικές γραμμές και παρά τα μειονεκτήματα και τις ανησυχίες, μεγάλη πλειοψηφία των επιστημόνων πιστεύει πως το 2030 οι άνθρωποι θα είναι καλύτερα από ότι είναι σήμερα, ενώ υπάρχει και η αντίθετη άποψη και προέβλεψε τα χειρότερα για το ανθρώπινο είδος.
Σε κάθε περίπτωση, το μεγαλύτερο θέμα είναι ότι τα προβλήματα είναι πολύ περισσότερο άμεσα και χειροπιαστά από τις προτεινόμενες λύσεις. Αυτές μπορεί, θεωρητικά, να κινούνται στην σωστή κατεύθυνση, όμως είναι αρκετά γενικόλογες και μοιάζουν πολύ περισσότερο με ευσεβείς πόθους, παρά με πρακτικές και αποτελεσματικές αναζητήσεις.
Από την άλλη τα προβλήματα και οι ανεπιθύμητες πρακτικές είναι άμεσα, είναι χειροπιαστά και, κακά τα ψέματα, είναι πολύ πιο κοντά στην ανθρώπινη φύση όπως την βλέπουμε να εκδηλώνεται γύρω μας.
*Παρέμβαση Δημήτρη Παυλόπουλου, Μηχανολόγου-Ηλεκτρολόγου, πρώην Πρόεδρου ΔΚΜ, στην Ημερίδα «Ψηφιακός μετασχηματισμός οικονομίας και κοινωνίας – Εξελίξεις και μελλοντικές προκλήσεις στην τρέχουσα συγκυρία».
