Η θέση των μουσείων-Η αυθαιρεσία στην πράξη-Εργατικές πολυκατοικίες

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Τρεις ξεχωριστές και διαφορετικές ματιές στην πόλη: Από τη συγκέντρωση μουσείων στο Museum Mile της Αθήνας ήρθε η ώρα της πολιτιστικής αποκέντρωσης των μουσείων. Τα πεζοδρόμια, όταν από δημόσιας χρήσης γίνονται, κατά βούληση, ιδιωτικής χρήσης. Εργατικές πολυκατοικίες, να θυμόμαστε τους μεγάλους αρχιτέκτονες δημιουργούς, από τον Άρη Κωνσταντινίδη στον Αχιλλέα Σπανό και την Έλλη Βασιλικιώτη.

Το Μουσείο Γουλανδρή στο Παγκράτι

Η θέση των μουσείων

Είναι προφανή τα πλεονεκτήματα όταν στην ίδια περιοχή μιας πόλης είναι συγκεντρωμένα πολλά μουσεία. Όπως στην Αθήνα, όπου Πινακοθήκη, Βυζαντινό, Πολεμικό, Κυκλαδικό, Μπενάκη, Θεοχαράκη και Νομισματικό είναι σε απόσταση τέτοια που μπορεί κανείς άνετα να περπατήσει από το ένα στο άλλο. Για τους περισσότερους, ακόμα και το Μουσείο Ακρόπολης και το Εθνικό Αρχαιολογικό δεν είναι μακριά για να πας με τα πόδια. Όπως και στα μικρότερα, αλλά αξιόλογα, μουσεία της Πλάκας και του Θησείου. Το Museum Mile της Νέας Υόρκης και το Museum Insel του Βερολίνου είναι, τηρουμένων των αναλογιών, χαρακτηριστικές αντίστοιχες περιπτώσεις στο εξωτερικό.

Είμαστε τυχεροί, και εμείς και οι επισκέπτες μας, που έχουμε τόσα πολλά μουσεία το ένα κοντά στο άλλο. Ήρθε, όμως, η ώρα να τολμήσουμε να μιμηθούμε την πολιτιστική αποκέντρωση που είχε υιοθετηθεί στο Παρίσι, με τη κατασκευή σημαντικών πολιτιστικών και άλλων κτιρίων στις λιγότερο προνομιούχες βόρειες και ανατολικές πλευρές της πόλης, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το πάρκο της Villette. Ας γίνουν τα όποια μελλοντικά μουσεία της Αθήνας λίγο πιο έξω από το κέντρο, όπου σίγουρα θα αποτελέσουν πυρήνες πολιτιστικής αναζωογόνησης.

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, του Μιχάλη Φωτιάδη, στην Κηφισιά αποτελεί πολύ καλό προηγούμενο αποκέντρωσης, έστω σε μη υποβαθμισμένη περιοχή. Το Μουσείο Γουλανδρή, των Ιωάννη και Αλέξη Βικέλα, συνιστά ειδική περίπτωση. Μπορεί το Παγκράτι να μην είναι Ίλιον ή Νίκαια, αλλά είναι μια πραγματική γειτονιά όπου το Μουσείο συμβάλλει πολλαπλά στην αναβάθμιση της. Είναι και παράδειγμα ένταξης μιας σύγχρονης προσθήκης σε υφιστάμενο νεοκλασικό, δίνοντας και νέο νόημα στην παρακείμενη πολυεπίπεδη πλατεία του Άγιου Σπυρίδωνα.

Αν δεν κάνουμε ανάλογα βήματα, έστω μικρά, σε όλους τους τομείς, κάποτε θα το πληρώσουμε. Γιατί αντί να είναι δικιά μας μια ολόκληρη πόλη, θα έχουμε αυτοπεριοριστεί σε μια γυάλινη ψευδαίσθηση της. ‘Ώσπου να σπάσει το γυαλί.

Η αυθαιρεσία στην πράξη

Αφαιρετά κολωνάκια και επικίνδυνη αλυσίδα στην Αναπήρων Πολέμου. Ιδιωτική χρήση δημόσιου χώρου. Και οι πεζοί στον δρόμο

Αυθαίρετες κατασκευές που τις αφήνουμε να υπάρχουν και τελικά τις αποδεχόμαστε σαν να μην μπορούσε να γίνει αλλιώς. Λίγα παραδείγματα από έναν κατάλογο που δεν έχει τέλος.

• Κάθε λογής κατασκευές μεταξύ οικοδομικής γραμμής και οδοστρώματος. Όπως τα παιχνίδια με τις πρασιές, που μόνο παιχνίδια δεν είναι. Γιατί το τελικό αποτέλεσμα, με μόνιμα και ημιμόνιμα κατακόρυφα και οριζόντια στοιχεία, σε αναρίθμητες περιπτώσεις σαφώς αντίκειται στο πνεύμα και το γράμμα της νομοθεσίας
• Εξώθυρες καταστημάτων που ανοίγουν εξ’ ολοκλήρου πάνω σε πεζοδρόμια, πολλές φορές στενά

Και στα ίδια τα κτίρια, η παράκαμψη της νομοθεσίας έχει γίνει καθεστώς.

• Σε χώρους εστίασης πόρτες εξόδου που ανοίγουν προς τα μέσα, ή ακόμα και πάνω σε κλίμακες χωρίς πλατύσκαλα
• Νυχτερινά κέντρα όπου τα πρόσθετα τραπέζια αχρηστεύουν τις εξόδους κινδύνου, με την πυροσβεστική και άλλους φορείς ανήμπορους να αντιδράσουν

Όλα χωρίς άμεση και τελεσίδικη επέμβαση των αρμόδιων Αρχών, με διακοπή, όπου συντρέχει λόγος, της λειτουργίας του συγκεκριμένου χώρου δημόσιου ενδιαφέροντος. Και έτσι θα περιμένουμε, όπως πάντα κάναμε, την επόμενη κακιά ώρα. Και μετά, τα ίδια παχιά λόγια, και πάλι από την αρχή. Μια ιστορία μόνιμης πολεοδομικής τρέλας.

Θα είχε ενδιαφέρον ένα αφήγημα για την αισθητική της πόλης μέσα από τα αυθαίρετα που τακτοποιήθηκαν, και που έχουμε συνηθίσει και, στην ουσία, αποδεχτεί. Αν προσθέσει κανείς και τις τέντες και τους περίκλειστους με πλαστικά πετάσματα χώρους, τότε η εικόνα είναι πλήρης. Και με τον καιρό, παρ’ όλο που αλλοιώνουν την αισθητική των υπερκείμενων κτιρίων, θα τα θεωρούμε αναπόσπαστα στοιχεία τους. Και αυτό είναι το χειρότερο.

Η άλλη όψη του νομίσματος είναι ότι όλα αυτά είναι συμβατά με την δική μας θεώρηση για τη ζωή και με τον ατίθασο, και συχνά εγωιστικό, χαρακτήρα μας. Και ότι οι πολεοδομικές αυθαιρεσίες στο επίπεδο των δρόμων και των ισογείων συντελούν στη ζωντάνια των πόλεων μας. Εξ’ άλλου, μια πόλη δεν είναι μόνο τα κτίρια, είναι και τρόπος ζωής, είναι «η χτισμένη έκφραση του τρόπου που ζούμε και συμπεριφερόμαστε» [Η ευθύνη μας για την πόλη  /Τάσης Παπαϊωάννου /Εφημερίδα των Συντακτών 01.04.2020].

Εργατικές πολυκατοικίες

Εργατικές πολυκατοικίες στη Νέα Φιλαδέλφεια

Η Αθήνα είχε την τύχη να δει υλοποιημένα αρκετά συγκροτήματα πολυκατοικιών για την στέγαση των οικονομικά πιο αδύναμων συμπολιτών μας. Είχε και την τύχη να κατευθύνουν τον σχεδιασμό τους ταλαντούχοι αρχιτέκτονες όπως ο Άρης Κωνσταντινίδης. Αλλά και ο Αχιλλέας Σπανός, η Έλλη Βασιλικιώτη και άλλοι. Οι πολυκατοικίες αυτές, εργατικές πολυκατοικίες όπως έμειναν γνωστές, χτίστηκαν σε διάφορες περιοχές του λεκανοπεδίου, με πιο χαρακτηριστικά τα τρία συγκροτήματα της Νέας Φιλαδέλφειας, ένα μετά το Άλσος, ένα δυτικά της Δεκελείας και ένα στην εθνική οδό, τα δύο συγκροτήματα του Ταύρου εκατέρωθεν της οδού Πειραιώς, όπως και η μεταγενέστερη «καμπύλη» πολυκατοικία στον περιφερειακό του Ασύρματου. Όπου βρίσκεται και το ένα από τα δύο, «δίδυμα» σε τρόπο κατασκευής, συγκροτήματα πέτρινων προσφυγικών κατοικιών. Το άλλο, στον Περισσό, γειτονικά με την Νέα Ιωνία, που ήταν και πρώιμη βιομηχανική περιοχή.

Περπατώντας στους δρόμους και τις πλατείες ανάμεσα στις εργατικές πολυκατοικίες, εισπράττεις την αίσθηση σωστά σχεδιασμένου δημόσιου χώρου, αλλιώτικου από τους συνήθεις σε άλλες περιοχές, ακόμα και πιο αναβαθμισμένες. Οι χώροι αποπνέουν μια ηρεμία ξένη προς την γενικά χαώδη κατάσταση που μας περιβάλλει. Αξίζει ένας περίπατος στους φυτεμένους κοινόχρηστους χώρους γύρω από τις εργατικές πολυκατοικίες του Ταύρου, ιδιαίτερα στο βορειοδυτικό τμήμα τους μεταξύ της οδού Πειραιώς και των γραμμών του τρένου. Με την γαλήνη και ηρεμία που αποπνέουν, λες πόσα παραπάνω θα μπορούσε κάποιος να ζητήσει από τον δημόσιο χώρο κοντά στη μόνιμη διαμονή του; Και αναρωτιέσαι γιατί να μην στοχεύσουμε στην υλοποίηση ενός νέου μοντέλου κοινωνικής κατοικίας προσαρμοσμένου σε σύγχρονες ανάγκες και σύγχρονες προδιαγραφές; Γιατί να μην πάρει η Πολιτεία κάποιες πρωτοβουλίες εκεί όπου οι κοινωνικές ανάγκες για οργανωμένη δόμηση είναι μεγαλύτερες; Ας ξαναδούμε, παράλληλα με την ιδιωτική πρωτοβουλία και επιχειρηματικότητα, και ένα θεσμικό φορέα μελέτης και κατασκευής κατοικιών. Κάτι θα έχει να μας διδάξει. Κοινωνικά και αρχιτεκτονικά.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design