ICOMOS: «προσωπικά οράματα» για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Το ελληνικό τμήμα του ICOMOS εκφράζει την έντονη αντίθεσή του για όλα όσα προγραμματίζεται να συμβούν σε σχέση με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, τόσο με την μετατροπή του σε ΝΠΔΔ, που θα το αποβάλει από τον οργανισμό της πολιτισμικής κληρονομιάς της χώρας, όσο και με την προτεινόμενη αρχιτεκτονική «αναβάθμισή» του, που θα το αποκόψει από τον πολεοδομικό και ιστορικό ιστό της πρωτεύουσας.

«Πιστεύουμε ότι μετά από εκατόν πενήντα χρόνια ζωής αυτού του εμβληματικού ιδρύματος, η τύχη του δεν πρέπει να συνδέεται με αμφίβολης νομιμότητας θεσμικές διαδικασίες, συγκεχυμένα «προσωπικά οράματα» και απουσία διαλόγου», τονίζεται σε ανακοίνωση του ελληνικού τμήματος του ICOMOS, την οποία υπογράφουν ο πρόεδρος Αναστάσιος Τανούλας και η γενική γραμματέας Αναστασία Στασινοπούλου. Στην ανακοίνωση αναλυτικά αναφέρονται τα ακόλουθα:

«ΘΕΜΑ: ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είναι το παλαιότερο και μεγαλύτερο αρχαιολογικό μουσείο της Ελλάδας, και ένα από τα πιο εμβληματικά για ολόκληρο τον Δυτικό πολιτισμό. Η προφανής ανάγκη αναβάθμισης και ανάδειξής του είχε επισημανθεί από καιρό και επανειλημμένα από τους εργαζόμενους σε αυτό.

Εν τούτοις, η επίσημη παρουσίαση της αρχιτεκτονικής πρότασης του γραφείου David Chipperfield (σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο του Αλέξανδρου Τομπάζη), η οποία επιλέχθηκε μετά από διεθνή διαγωνισμό για την επέκταση και αναβάθμιση του Μουσείου, προκάλεσε ζωηρές και δικαιολογημένες αντιρρήσεις. Οι αντιρρήσεις αυτές αφορούν τόσο σε ζητήματα διαδικασίας όσο και στις προτάσεις της μελέτης.

Είναι γεγονός ότι η διαδικασία που οδήγησε στην τελική επιλογή, παρέκαμψε τη θεσμική διαδικασία που προβλέπεται για τους διεθνείς διαγωνισμούς. Η μελέτη σκοπιμότητας ουδέποτε γνωστοποιήθηκε και δεν υπήρξε καμιά δημόσια διαβούλευση σε θεσμικό ή επιστημονικό πλαίσιο, ούτε βέβαια σε στάδιο προετοιμασίας. Αντίθετα, ακολουθώντας μια κλειστή διαδικασία, προσκλήθηκαν δέκα συγκεκριμένα γραφεία διάσημων αρχιτεκτόνων του εξωτερικού. Τα εγχώρια αρχιτεκτονικά γραφεία, που συνεργάστηκαν μαζί τους, υποβαθμίστηκαν σε δευτερεύουσες, επικουρικές μονάδες. Η διαδικασία αυτή δεν ήταν μόνο παράτυπη και αδιαφανής, όπως σωστά έχουν επισημάνει και άλλοι φορείς, όπως ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων. Απαξιώνοντας τους Έλληνες εμπειρογνώμονες, απαξιώνεται σε διεθνές επίπεδο και με τρόπο προσβλητικό η πολιτισμική ταυτότητα της χώρας.

Οι αρμόδιοι φορείς οφείλουν να κατανοήσουν, επιτέλους, ότι πολιτιστική και, εντέλει, πολιτική ενδυνάμωση μιας χώρας, δεν πραγματοποιείται με την οικοδόμηση σημαντικών κτηρίων και μόνον, αλλά με την υποστήριξη και ενίσχυση της εγκυρότητας των αντίστοιχων κλάδων επιστημόνων και καλλιτεχνών, εν προκειμένω των αρχιτεκτόνων της χώρας. Σε αυτόν τον εξέχοντα κλάδο πολιτιστικών και, εντέλει, πολιτικών συντελεστών, οι αρμόδιοι φορείς λήψης αποφάσεων αρνήθηκαν το αυτονόητο: τη δυνατότητα να επιχειρήσουν να εκφράσουν αυτοτελώς, αν το επιθυμούσαν, την άποψή τους, πριν υποβιβασθούν σε επικουρικά στελέχη ξένων αρχιτεκτονικών επιχειρήσεων/γραφείων. Αυτός ο σαφής παραγκωνισμός αποτελεί και το σημαντικότερο «αμάρτημα» της διεργασίας που προηγήθηκε της μελέτης. Διεργασίας, η οποία άλλωστε γενικά απέκλειε την ελεύθερη συμμετοχή της αρχιτεκτονικής σκέψης, την ελεύθερη συμμετοχή αρχιτεκτόνων.

Στην πρόταση που τελικά βραβεύθηκε, αναφέρεται ότι η πηγή έμπνευσης των νέων κατασκευών βρίσκεται στο παλαιό νεοκλασικό κτήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου, που είχε σχεδιάσει ο Ludwig Lange, προβλέποντας την πλαισίωσή του με έναν κήπο ρομαντικών αναφορών του 19ου αιώνα, όπως τελικά ολοκληρώθηκε με την παρέμβαση των Ernst Ziller, Παναγή Κάλκου και Αρμοδίου Βλάχου.

Ωστόσο, η πρόταση περιλαμβάνει πολλά στοιχεία που προβληματίζουν. Προτείνει την επέκταση της βάσης του παλαιού κτηρίου, με τη διαμόρφωση ανδήρου μέχρι την οδό Πατησίων, ενώ προσθέτει δύο επίπεδα εκθεσιακών χώρων σε υποκείμενες στάθμες, δημιουργώντας πρόσθετο χώρο 20.000 τ.μ. και έναν κήπο στη στέγη τους.

Διακηρύσσει πως φιλοδοξεί σε μια αρμονική ισορροπία ανάμεσα στην υφιστάμενη αρχιτεκτονική σύνθεση και στη νέα επέκταση, κάτι τέτοιο, όμως, δεν φαίνεται στην πράξη να υπηρετείται. Αντίθετα δημιουργείται μια σειρά περιορισμών, καθώς το πεδίο μπροστά από το Μουσείο ανυψώνεται και περικλείεται με κτηριακά μέτωπα, που αποκόβουν τη θέα της μνημειακής του πρόσοψης από το άμεσο αστικό περιβάλλον. Η υφιστάμενη παλαιά βλάστηση εδάφους καταργείται για να αντικατασταθεί από τεχνητό κήπο, υπερυψωμένο στην οριζόντια στέγη υποκειμένων τμημάτων του μουσείου. Τα υψηλά κτηριακά μέτωπα και η έντονη παρουσία στον υπαίθριο χώρο μνημειακών κλιμάκων αμφίβολης λειτουργικότητας, οδηγούν στην κατάργηση των αρμονικών σχέσεων ανάμεσα στο υπάρχον νεοκλασικό κτήριο και στο δημόσιο ανοιχτό χώρο που το περιβάλλει, αποτελώντας ως τις μέρες μας, μαζί με το παρακείμενο σύνολο του Πολυτεχνείου, ένα από τα λίγα αρχιτεκτονικά/πολεοδομικά σύνολα της Αθήνας, που έχουν εξοικειωθεί με καθημερινά και ιστορικά βιώματα των κατοίκων της πρωτεύουσας για σχεδόν δύο αιώνες.

Το ελληνικό τμήμα του ICOMOS αισθάνεται υποχρεωμένο να εκφράσει την έντονη αντίθεσή του για όλα όσα προγραμματίζεται να συμβούν σε σχέση με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, τόσο με την μετατροπή του σε ΝΠΔΔ, που θα το αποβάλει από τον οργανισμό της πολιτισμικής κληρονομιάς της χώρας, όσο και με την προτεινόμενη αρχιτεκτονική «αναβάθμισή» του, που θα το αποκόψει από τον πολεοδομικό και ιστορικό ιστό της πρωτεύουσας.

Πιστεύουμε ότι μετά από εκατόν πενήντα χρόνια ζωής αυτού του εμβληματικού ιδρύματος, η τύχη του δεν πρέπει να συνδέεται με αμφίβολης νομιμότητας θεσμικές διαδικασίες, συγκεχυμένα «προσωπικά οράματα» και απουσία διαλόγου.

Στον εθνικό Οίκο των Μουσών απαιτείται η αρμονική συνεργασία και η συνεννόηση όλων των εμπλεκόμενων, σύμφωνα με τις θεσμικά προβλεπόμενες διαδικασίες, για την επίτευξη της βέλτιστης λύσης.

Για την Εθνική Επιτροπή του Ελληνικού Τμήματος του I.C.O.MO.S.

Ο Πρόεδρος

Αναστάσιος Τανούλας

Η Γενική Γραμματέας

Αναστασία Στασινοπούλου»