Ήπειρος: ποιοι και πως «πετροβολούν» την πέτρινη δόμηση

Οι πρωτοβουλίες διάσωσης της πέτρινης δόμησης και της πολιτιστικής της κληρονομιάς στους παραδοσιακούς οικισμούς έρχονται αντιμέτωπες με θεσμικά κενά και χρηματοδοτικά προβλήματα.

-«Από τη μια δεν υπάρχει αναφορά κοστολόγηση των ξερολιθικών κατασκευών του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, κι από την άλλη για τα καλντερίμια υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ της επίσημης τιμολόγησης και του πραγματικού κόστους, που  είναι περίπου 10 φορές μεγαλύτερο!»

Η διαπίστωση έρχεται στην επιφάνεια από το 1ο συμμετοχικό εργαστήριο πέτρινης δόμησης στον οικισμό της Αρίστης, με τίτλο «Επιστροφές: Νέο καλντερίμι στην Αρτσίστα Ζαγορίου», που συνδιοργανώνουν η ομάδα Μπουλούκι, ο Σύλλογος Νέων Αρίστης, το τμήμα Ηπείρου του ΤΕΕ και ο δήμος Ζαγορίου, υπό την αιγίδα της περιφέρειας Ηπείρου, από τις 24 Αυγούστου έως τις 13 Σεπτεμβρίου.

Η δημοσιογράφος  Γεωργία Χαλάτση στον “Ηπειρωτικό Αγώνα” σημειώνει τα  «Δομικά» προβλήματα στη διατήρηση της κληρονομιάς και αναλυτικά αναφέρει ότι:

Ειδικότερα, έχει επιλεγεί το καλντερίμι ενός μονοπατιού 60 μέτρων (170 τ.μ.) και των παράπλευρων τοίχων από ξερολιθιά, που συνδέει την πλατεία του χωριού με το κεντρικό καλντερίμι του μαχαλά του Αϊ-Θανάση.

Τα Σαββατοκύριακα του εργαστηρίου αφιερώνονται σε παράλληλες δράσεις ανοιχτές στο κοινό. Στις 29-30 Αυγούστου θα πραγματοποιηθεί πεζοπορία από το γεφύρι της Αρίστης στο γεφύρι της Κλειδωνιάς με ενδιάμεσους σταθμούς την παλαιολιθική βραχοσκεπή στο Κλειδί και το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, στις 5-6 Σεπτεμβρίου έχει προγραμματιστεί ημερίδα για το πολιτιστικό τοπίου του Ζαγορίου και στις 12-13 Σεπτεμβρίου θα οργανωθεί ένας πολιτιστικός περίπατος στον ιστορικό τόπο που έλαβε χώρα η Μάχη της Γκραμπάλας με αφορμή την επέτειο των 80 χρόνων (1940).

Ένας από τους κύριους στόχους του εργαστηρίου είναι η ενδυνάμωση της εμπλοκής της τοπικής κοινωνίας στη διαχείριση του δημόσιου χώρου και της πολιτιστικής της κληρονομιάς, ενώ ταυτόχρονα δίνεται η ευκαιρία για την έναρξη ανοιχτού διαλόγου με τους επίσημους φορείς σχετικά με το θεσμικό πλαίσιο που αφορά αυτές τις διαδικασίες.

Η Αρίστη είναι ένας τυπικός οικισμός της ορεινής Ελλάδας, ο οποίος έχει τα τρία βασικά χαρακτηριστικά που φέρουν πλήθος ακόμη παρόμοιες περιπτώσεις στη χώρα: ο πληθυσμός του έχει μειωθεί ραγδαία, ενώ επίκεντρο της ζωής αποτελεί ο τουρισμός και το δομημένο περιβάλλον (η αρχιτεκτονική κληρονομιά) προστατεύεται από το νόμο, καθώς είναι χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός.

Επιπλέον, η πρωτοβουλία αυτή συμπίπτει χρονικά με την προετοιμασία του φακέλου υποψηφιότητας του Ζαγορίου για τη συμπερίληψή του ως το πρώτο ελληνικό πολιτιστικό τοπίο στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Στο πλαίσιο αυτό, έχει ήδη αναγνωριστεί από τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού) ως καλή πρακτική διαφύλαξης της κληρονομιάς με τη συμμετοχή της κοινότητας.

Ωστόσο, όπως επισημαίνουν τα μέλη της ομάδας, η έρευνα αποκάλυψε ότι το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο που σχετίζεται με την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς των παραδοσιακών οικισμών, χρήζει βελτίωσης προκειμένου να είναι αποτελεσματικό.

«Εντοπίσαμε μια σειρά από αδύνατα σημεία τα οποία απειλούν τη διατήρηση της μαστορικής τέχνης, την αρχιτεκτονική κληρονομιά, αλλά και τη βιωσιμότητα του πολιτισμικού τοπίου και της τοπικής οικονομίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κοστολόγηση των ξερολιθικών κατασκευών του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών. Από τη μια δεν υπάρχει αναφορά στην κατασκευή ξερολιθικών τοίχων, κι από την άλλη για τα καλντερίμια διαπιστώσαμε τεράστια διαφορά μεταξύ της επίσημης τιμολόγησης και των δικών μας εκτιμήσεων, που προέκυψαν από τα κάτω, με βάση την εμπειρία, την έρευνα και τη γνώμη ειδικών: η εκτίμησή μας δείχνει ότι το πραγματικό κόστος είναι περίπου 10 φορές μεγαλύτερο! Αυτό αποτελεί αιτία πλήθους προβλημάτων που αφορούν τα δημόσια έργα αποκαταστάσεων για κτίρια και υποδομές, εφόσον, σε αυτές τις περιπτώσεις όπου ζητούμενο είναι το χαμηλότερο δυνατό κόστος κατασκευής, η χρηματική αξία επικρατεί όλων των άλλων αξιών», σημειώνουν τα μέλη του «Μπουλουκιού», επισημαίνοντας πως έχουν μεταφέρει τα ευρήματα στους αρμόδιους επίσημους φορείς και έχουν λάβει διαβεβαιώσεις ότι θα εκπροσωπηθούν στις δύο στρογγυλές τράπεζες που διοργανώνονται, όπου θα συζητηθούν οι  απαραίτητες βελτιώσεις του θεσμικού πλαισίου και θα προτείνουν αναγκαίες λύσεις.