Κατασκευές: ακτινογραφία της 15ετούς κρίσης και οι νέες προοπτικές  

Της Ντίνας Καράτζιου/

Καθηλωτικά είναι τα στοιχεία που αναδεικνύουν τη δεκαετή και πλέον καθίζηση του κατασκευαστικού κλάδου με  το τελευταίο χτύπημα να έρχεται από την πανδημία. Ωστόσο η μεγάλη ευκαιρία  για  να ανακτήσει μέρος των απωλειών που υπέστη κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δέκα και πλέον ετών έρχεται, μέσω της αξιοποίησης των κονδυλίων που θα εισρεύσουν από το Ταμείο Ανάκαμψης αλλά και το νέο ΕΣΠΑ.

 Δραματική συρρίκνωση της αξίας παραγωγής του κλάδου των κατασκευών και των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται και υστέρηση επενδύσεων σε κατασκευαστικά δημόσια και κατασκευαστικά έργα, αναδεικνύει μελέτη του ΙΟΒΕ, (Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών), με την  οικονομική κρίση να έχει επηρεάσει τον κλάδο των Κατασκευών ασύμμετρα, καθώς οι  Κατασκευές δέχθηκαν το ισχυρότερο πλήγμα μεταξύ των κλάδων της ελληνικής οικονομίας . Είναι χαρακτηριστικό, ότι το επίπεδο της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας των Κατασκευών (σε σταθερές τιμές  2015) ήταν το 2019 χαμηλότερο κατά 63,9% συγκριτικά με το 2008, ξεπερνώντας σε μεγάλο βαθμό τη μείωση που καταγράφεται στο σύνολο αλλά και στους υπόλοιπους τομείς της ελληνικής οικονομίας!

Η αξία παραγωγής

Η αξία παραγωγής του κλάδου των Κατασκευών έχει υποχωρήσει δραματικά μετά το 2007, προκαλώντας έντονες  πιέσεις στην αποδοτικότητα του κλάδου, οι οποίες αντανακλώνται στη συρρίκνωση του λειτουργικού του  πλεονάσματος (μικτή κερδοφορία). Είναι χαρακτηριστικό ότι η συνολική αξία παραγωγής του κλάδου των Κατασκευών σε σύγκριση με το 2008 έχει υποχωρήσει κατά 79,1% και το 2019 διαμορφώθηκε στα 7,3 δις. Ενισχύθηκε ελαφρά μετά το 2017, αλλά σε σύγκριση με το 2008 έχει υποχωρήσει κατά 79,1%.
Επιπλέον, το λειτουργικό πλεόνασμα και μικτό εισόδημα του κλάδου των Κατασκευών βρίσκεται σε ιστορικά  χαμηλά επίπεδα την τριετία 2017-2019 (μόλις 273 εκατ. το 2019 ή 3,7% της αξίας παραγωγής), ακολουθώντας
συνεχή πτωτική πορεία από τα τέλη της δεκαετίας του 2000

Μείωση επιχειρήσεων

Ο αριθμός των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο των Κατασκευών μειώθηκε κατά περίπου 53.000 μεταξύ 2009 και 2018 (-47%). Η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων του κλάδου των Κατασκευών στην Ελλάδα (96,8% το 2018) είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις (ατομικές επιχειρήσεις, αυτοαπασχολούμενοι – επιχειρήσεις με απασχόληση μικρότερη από 10 άτομα).

Συρρίκνωση

Η ίδια εικόνα παρουσιάζουν και τα μεγέθη που αφορούν την  ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (ΑΠΑ) του κλάδου των Κατασκευών, η οποία συρρικνώθηκε στα 2,2 δισ. το 2019,  έναντι 18,1 δισ. το 2006, όταν είχε καταγράψει το υψηλότερο σημείο της τελευταίας 20ετίας. Αποτέλεσμα ήταν  η συμμετοχή του κλάδου των Κατασκευών στη συνολική ακαθάριστη προστιθέμενη αξία της ελληνικής οικονομίας
μειώθηκε στο 1,4% το 2019 (ΕΕ-27: 5,4%) από 9,4% το 2006. Συνολικά ο τομέας Κατασκευών (περιλαμβανομένων της Εξόρυξης, της βιομηχανίας δομικών υλικών και των κλάδων εμπορίου και υπηρεσιών που σχετίζονται με τις  κατασκευές) συνεισέφερε το 4,1% της συνολικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας της ελληνικής οικονομίας το 2019, έναντι 13,2% το 2006.

Δραστική μείωση των επενδύσεων

Γενικευμένη είναι και η υστέρηση των επενδύσεων στην Ελλάδα – συγκριτικά με την ΕΕ. Εντονότερη επίδραση σε αυτή είχε η δραστική μείωση των επενδύσεων σε κατοικίες και άλλα κατασκευαστικά έργα. Η  συνολική επενδυτική δαπάνη για κατασκευαστικά έργα μειώθηκε από 34,1 δισ. το 2007 σε μόλις 7,7 δισ. το 2019 – βρίσκεται δηλαδή κάτω από το ¼ του επιπέδου του 2007. H μεγαλύτερη υστέρηση παρουσιάζεται τα τελευταία χρόνια στις επενδύσεις σε κατοικίες, οι οποίες αντιστοιχούσαν το 2019 στο 0,7% του ΑΕΠ (μέσος όρος
ΕΕ28: 5,1%), έναντι 10,8% το 2007. Οι επενδύσεις σε λοιπές κατασκευές διαμορφώθηκαν το 2019 σε 3,3% (μέσος όρος ΕΕ28: 5,4%). Διαπιστώνεται ότι η συμμετοχή των επενδύσεων σε Κατασκευές στην ελληνική οικονομία είναι  πολύ χαμηλότερη συγκριτικά με την αναμενόμενη βάσει του κατά κεφαλή ΑΕΠ της χώρας

Δείκτες παραγωγής

Η τεράστια πτώση της δημόσιας και ιδιωτικής κατασκευαστικής δραστηριότητας αντανακλάται και στους δείκτες παραγωγής του κλάδου των κατασκευών. Επιβεβαιώνουν, επίσης, τη μεγαλύτερη υποχώρηση της παραγωγής στις κατασκευές κτηρίων έναντι των έργων πολιτικού μηχανικού (δημόσια έργα). Μετά το 2017 καταγράφεται πτωτική τάση στον δείκτη παραγωγής Κατασκευών, τόσο συνολικά, όσο και στους επιμέρους δείκτες κατοικιών και έργων πολιτικού μηχανικού. Το 2020 η κατασκευαστική δραστηριότητα υποχώρησε κατά 10,3% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Η μείωση ήταν μεγαλύτερη στα έργα πολιτικού μηχανικού (-13,0%), ενώ στις κατασκευές κτηρίων η μείωση ήταν 6,6%.

Οι μεγαλύτερες απώλειες

Στο τμήμα της βιομηχανικής παραγωγής που συνδέεται με τις Κατασκευές, η πτωτική τάση σε κάποιους τομείς ήταν ιδιαίτερα έντονη μετά το 2009 και μέχρι το 2013 Μεγαλύτερες απώλειες σημειώθηκαν στον κλάδο μη μεταλλικών ορυκτώντσιμεντοβιομηχανία, έτοιμο σκυρόδεμα κ.ά.), η παραγωγή του οποίου ήταν το 2019 κατά  σχεδόν 50% χαμηλότερη συγκριτικά με το επίπεδο που είχε το 2009. Οι υπόλοιποι κλάδοι  (μεταλλικά προϊόντα, βασικά μέταλλα, εξόρυξη) αντιστάθμισαν μερικώς (εξόρυξη) ή πλήρως  (βασικά μέταλλα) τις απώλειές τους μέσω των εξαγωγών.

Καθίζηση

Η καθίζηση της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας αποτυπώνεται και στα στοιχεία των νέων αδειών  οικοδομών, καθώς από περίπου 80 χιλ. άδειες οικοδομών (νέες οικοδομές και προσθήκες) το 2007, ο αριθμός  των αδειών υποχώρησε το 2020 σε 18,8 χιλ. άδειες, με άνοδο μετά το 2016. Μέσα στο 2020, και μετά από μια ισχυρή άνοδο τους πρώτους δύο μήνες του έτους (απόρροια μεταξύ άλλων και της αναστολής του ΦΠΑ στις νέες  οικοδομές και της μικρής μείωσης του ΕΝΦΙΑ), η έκδοση νέων οικοδομικών αδειών υποχώρησε σημαντικά τον Μάρτιο και τον Απρίλιο εξαιτίας της πανδημίας και των πρώτων μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας και πολλών  δραστηριοτήτων. Τους επόμενους μήνες αποκαταστάθηκε σε υψηλότερο επίπεδο συγκριτικά με τους αντίστοιχους μήνες του προηγούμενου έτους, ωστόσο τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο υποχώρησε εκ νέου λόγω των περιοριστικών μέτρων που εφαρμόστηκαν. Συνολικά, το 2020 οι νέες οικοδομικές άδειες αυξήθηκαν κατά 9% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.

Οι επιχειρηματικές προσδοκίες

Οι επιχειρηματικές προσδοκίες στις Κατασκευές στην Ελλάδα ήταν για μια μακρά περίοδο αρνητικές Η βελτίωση των προσδοκιών στα τέλη του 2019 διακόπηκε με την έναρξη της πανδημίας, όταν κλάδος των Κατασκευών παρουσίασε απότομη«βουτιά» προσδοκιών τον Μάιο του 2020, με μερική επαναφορά των επιχειρηματικών προσδοκιών τον Ιούλιο. Η επικείμενη ενεργοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ώθησε τις προσδοκίες του κλάδου σε θετικό έδαφος τον Απρίλιο του 2021 για πρώτη φορά μετά τα τέλη του 2008. Συγχρόνως, η πρόθεση των νοικοκυριών για αγορά κατοικίας στην Ελλάδα είναι από τις χαμηλότερες στην ΕΕ. Από τις αρχές του 2018 άρχισαν όμως να διαφαίνονται αυξητικές τάσεις στην πρόθεση αγοράς και επισκευής κατοικίας. Παράλληλα τα «καλά νέα» ανακόπηκαν με την έναρξη της πανδημίας, όταν η κατασκευαστική δραστηριότητα υποχώρησε το 2020 κατά 10,3% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Η  μείωση ήταν μεγαλύτερη στα έργα πολιτικού μηχανικού (-13,0%), ενώ η δραστηριότητα στις κατασκευές κτηρίων περιορίστηκε κατά 6,6%.

Διέξοδος

Τα στοιχεία προέρχονται από πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ με τίτλο: Ο ρόλος της Βιομηχανίας Υποδομών και Κατασκευών την επόμενη ημέρα της ελληνικής οικονομίας αναδεικνύει εκτός από την γκρίζα οικονομική πραγματικότητα της τελευταίας δεκαπενταετίας, τη διέξοδο, είναιεπιπλέον ευρωπαϊκοί πόροι από τα έκτακτα μέτρα ανάκαμψης θα οδηγήσουν σε ιδιαίτερα αυξημένες εισροές χρηματοδότησης στην Ελλάδα για την περίοδο 2021-2027. Όπως καταγράφεται η  ανάπτυξη υποδομών και άλλων κατασκευαστικών έργων αποτελεί βασική προτεραιότητα σε όλα τα επίσημα κείμενα αναπτυξιακής πολιτικής στην Ελλάδα. Προκύπτει επομένως ότι, σε συνδυασμό με την ύπαρξη πρόσθετων χρηματοδοτικών πόρων από την ΕΕ που θα υποστηρίξουν την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας τα επόμενα χρόνια, ο ρόλος και η δυνητική συμβολή της Βιομηχανίας Υποδομών και Κατασκευών για την υλοποίηση των απαιτούμενων έργων είναι κρίσιμος και σημαντικός. Διαφαίνεται επίσης, όπως καταγράφηκε από κυβερνητικά στελέχη που σχολίασαν τα στοιχεία της κατά την επίσημα παρουσίαση, ότι ο τομέας των κατασκευών – υποδομών θα πρέπει να στοχεύσει στο «πρασίνισμα» των υλικών και των έργων υποδομής, καθώς από τους συνολικούς πόρους ύψους 21,5 δισ. ευρώ του ΕΣΠΑ 2021-2027 το 30% των πόρων του ΕΤΠΑ και 37% των πόρων του Ταμείου Συνοχής θα κατευθυνθεί σε συγκεκριμένες κατηγορίες παρεμβάσεων για την επίτευξη των κλιματικών στόχων της ΕΕ.

Ταυτότητα της  Μελέτης

Η μελέτη εκπονήθηκε από τους κ.κ Γιώργο Μανιάτη και Γρηγόρη Παύλου, υπό τον συντονισμό του κ. Νίκου  Βέττα, Γενικού Διευθυντή του ΙΟΒΕ και Καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και υλοποιήθηκε με τη στήριξη του Εθνικού Συμβουλίου Βιομηχανίας Υποδομών και Κατασκευών