Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος: ένα διαμάντι με ψεγάδι

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Το εμβληματικό και καινοτόμο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος μας κληροδότησε μεγάλο πλούτο πολιτιστικών εμπειριών αλλά και μεγάλο πλούτο αρχιτεκτονικής και εξωτερικών διαμορφώσεων, με πιο σημαντικά επιτεύγματα το μοναδικό στέγαστρο που έχει πια γίνει σημείο αναφοράς, αλλά και την ευρηματική ήπια ανοδική φυτεμένη με ελιές μετάβαση προς τον Φάρο. Με αυτά τα δεδομένα, είναι απορίας άξιο πως ατύχησε τόσο κραυγαλέα η επιλογή της θέσης όπου κατασκευάστηκε η Όπερα, η οποία ορθώνεται στο πιο θορυβώδες σημείο του οικοπέδου, δίπλα στην παραλιακή λεωφόρο, με αποτέλεσμα ακόμα και τα διαδοχικά foyers της ίδιας της Όπερας να μην μπορούν να «ανοιχτούν» στην μαγεία της νυχτερινής Καστέλας. Αν αυτή η χωροθέτηση της Όπερας  δεν λέγεται μελετητική αστοχία, τότε τι είναι; Όμως η λήθη λειτουργεί ευεργετικά ακόμα και για τις αστοχίες, και ο μέσος επισκέπτης βλέπει πια μόνο αυτά που βλέπει χωρίς παραπέρα προβληματισμούς.

Από την νοτιοδυτική πλευρά

Το καινοτόμο ΚΠΙΣΝ

Το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος είναι αναμφίβολα ένα μοναδικό έργο. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο έχει καταφέρει να γίνει μέρος της ζωής των Αθηναίων – σε πάρα πολλούς τομείς της πολιτιστικής ζωής αλλά και της αναψυχής. Ένα ζωντανό κύτταρο της πόλης όπου υπάρχει πάντα κάτι να κάνεις, από το πρωί ως το βράδυ. Η εντυπωσιακά μεγάλη επισκεψιμότητα το αποδεικνύει σε καθημερινή βάση, παρ’ όλο που η πρόσβαση είναι περίπλοκη και η κύρια είσοδος του κτιρίου όχι εύκολα προσεγγίσιμη, ιδιαίτερα για ΑμεΑ και από ΜΜΜ. Πόσο μάλλον κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Το καινοτόμο ενεργειακό στέγαστρο

Στα πολλά συν, δεν μπορείς να μην ξεχωρίσεις το τεχνολογικό επίτευγμα του πρωτοποριακού και αισθητικά πανάλαφρου στεγάστρου που έχει πια γίνει σήμα κατατεθέν. Επίσης, το κανάλι όπου το στοιχείο του νερού είναι το επίκεντρο μιας ανοιχτής και ελεύθερης ζώνης ποικίλων δραστηριοτήτων, που αμέσως αγκαλιάστηκε από το ευρύ κοινό  όλων των ηλικιών. Πολύ θετικά έχει λειτουργήσει και η εξωστρέφεια του σχεδιασμού της Εθνικής Βιβλιοθήκης η οποία δημιούργησε τις προϋποθέσεις εναλλασσόμενων δράσεων μέσα στους χώρους της. Αλλά γιατί βιβλιοθήκη τόσο εκτεθειμένη στον ανατολικό και μεσημβρινό ήλιο;

Από τις, πέρα από κάθε αμφιβολία, εμπνευσμένες εξωτερικές διαμορφώσεις και την αρχιτεκτονική τοπίου δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσεις κάτι. Η αξία της επιλογής αποκλειστικά γηγενών δέντρων και φυτών θα γίνεται αισθητή όλο και περισσότερο. Ιδιαίτερα γοητευτική είναι η ανάμιξη διαφόρων θάμνων της ελληνικής γης. Και έξω από τον Φάρο, και την μεγαλειώδη πανοραμική ταράτσα του, οι στίπες που παραπέμπουν σε αμμοθίνες. Και τα πανοραμικά σκαλιά, εν είδη κερκίδων, που στην κατάληξή τους τοποθετείται, κάποια βράδια, σκηνή με δρώμενα τα οποία έχεις την αίσθηση ότι ίπτανται κάπου μεταξύ γης και ουρανού.

Μια άλλη όψη του στεγάστρου

Ο ψηλός συμπαγής τοίχος από σκυρόδεμα που απομονώνει, για ακουστικούς λόγους, την Όπερα από την, δίπλα σχεδόν, θορυβώδη παραλιακή λεωφόρο είναι το μεγάλο πλην ενός, κατά τα άλλα, αρχιτεκτονικά πολύ ελκυστικού έργου. Είναι προσβλητικός για το Φαληρικό τοπίο και στερεί, από τα φουαγιέ των διαδοχικών επιπέδων της Όπερας, τη θέα της θάλασσας και τη μοναδικότητα της νυχτερινής Καστέλας. Χωροθετήθηκε, λοιπόν, σε λάθος θέση η Όπερα; Τα δεδομένα δεν αφήνουν πολλές αμφιβολίες. Αλλά, σίγουρα, θα υπερίσχυσαν άλλες συνθετικές και αρχιτεκτονικές προτεραιότητες.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο:  «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design