Κίνηση διάσωσης του βιομηχανικού συγκροτήματος της ΠΥΡΚΑΛ

Του Κώστα Βουτσαδάκη/

Την ακύρωση της κατεδάφισης του βιομηχανικού συγκροτήματος της ΠΥΡΚΑΛ στην Ελευσίνα και τον χαρακτηρισμό του ως ιστορικού τόπου ζητούν από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ) πέντε φορείς που δραστηριοποιούνται στην προστασία της Αρχιτεκτονικής και Βιομηχανικής κληρονομιάς.

Όπως μεταξύ άλλων υποστηρίζουν, το εργοστάσιο της ΠΥΡΚΑΛ στο 26ο χιλιόμετρο της παλαιάς Εθνικής οδού Αθηνών Κορίνθου στην Ελευσίνα, αποτελεί σημείο αναφοράς για τη βιομηχανική ιστορία της πόλης, ενώ ορισμένα από τα κτίρια του συγκροτήματος -τα περισσότερα των οποίων χρονολογούνται μεταξύ των ετών 1934 και 1937- έχουν ιστορική και αρχιτεκτονική αξία, καθώς έχουν κατασκευαστεί με πρωτοποριακές τεχνολογίες σκυροδέματος και χωροδικτυωμάτων.Παράλληλα, ο μηχανολογικός εξοπλισμός τους – κατά κύριο λόγο προερχόμενος από μηχανουργεία του Βελγίου, της Γερμανίας και Γαλλίας αλλά και από κάποια ελληνικά μηχανουργεία του Πειραιά – τεκμηριώνει τη δυναμικότητα της βιομηχανίας στην εποχή της ακμής της.

Σύμφωνα με την τοπική Κίνηση Πολιτών Εcoeleusis, “τον Δεκέμβριο του 2017 είχαν εκδοθεί από την Υπηρεσία Δόμησης του Δήμου Ελευσίνας 2 άδειες για την κατεδάφιση όλων (πάνω από 130 !) των κτισμάτων του συγκροτήματος οι οποίες τελικά ανακλήθηκαν μετά την αποκάλυψη του θέματος καθώς και την παρέμβαση της Κίνησης Πολιτών Εcoeleusis και του Σωματείου των Εργαζομένων της ΕΑΣ – ΠΥΡΚΑΛ Ελευσίνας”.

Το εργοστάσιο έκλεισε το 2017, ύστερα από εκατονταετή και πλέον λειτουργία (1908- 2017) ενώ η αναδρομή στην ιστορία του είναι εντυπωσιακή:

Η Ανώνυμη Εταιρεία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου προήλθε από τη συγχώνευση της Εταιρείας Ελληνικού Πυριτιδοποιείου Χημικών και Βιομηχανικών Προϊόντων του Κ. Μωραϊτίνη (1874) με τη Βιομηχανική Εταιρεία Αφών Μαλτσινιώτη (1887) το 1908.

To 1925 idr;yuhke η εταιρεία Ελληνικόν Οβιδουργείον με τη συμβολή της Τράπεζας Βιομηχανίας και τη συμμετοχή του Μποδοσάκη Αθανασιάδη. Ωστόσο, το Οβιδουργείον αποδεικνύεται θνησιγενές, αφού δέκα χρόνια αργότερα παύει τη λειτουργία του και ο εξοπλισμός του περιέρχεται στην Α.Ε. Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου.

Λίγο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, η Rheinmetall-Borsig –μία από τις μεγαλύτερες γερμανικές πολεμικές βιομηχανίες– εκχωρεί στην Α.Ε. Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου το δικαίωμα κατασκευής αντιαεροπορικών βλημάτων για τα κανόνια που είχε πωλήσει στον ελληνικό στρατό. Για να ανταποκριθεί στις νέες αυτές παραγωγικές ανάγκες, ο Μποδοσάκης αγοράζει το 1934 έκταση 498 στρεμμάτων στην Ελευσίνα προκειμένου να εγκαταστήσει το οβιδουργείο και το 1937 κατασκευάζονται τα πρώτα κτήρια. Το εργοστάσιο της Ελευσίνας είχε δύο σκέλη παραγωγής: το Πυροτεχνουργείο, το οποίο κατασκεύαζε

οβίδες διαφόρων διαμετρημάτων πυροβολικού, και το εργοστάσιο Αντιαεροπορικών Βλημάτων. Ενδεικτικά, το 1939 το συγκρότημα της Ελευσίνας κάλυπτε περίπου 600 τ.μ. και απασχολούσε 1.500 άτομα.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής οι εγκαταστάσεις της Ελευσίνας επιτάχθηκαν, ενώ κατά τη υποχώρηση των Γερμανών υπέστησαν λεηλασία και καταστροφές. Μεταπολεμικά η ΠΥΡΚΑΛ –συμπεριλαμβανομένου του εργοστασίου της Ελευσίνας– ανασυγκροτήθηκε και προέβη σε επέκταση των εγκαταστάσεων και ενίσχυση του μηχανολογικού εξοπλισμού, με αποτέλεσμα από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 να παράγει σημαντικές ποσότητες πυρομαχικών. Κατά την περίοδο αυτήν το συγκρότημα της Ελευσίνας αποτελούνταν από δύο τμήματα: το εργοστάσιο του Πυροτεχνουργείου, στο οποίο κατασκευάζονταν όλα τα

πυροτεχνουργικά προϊόντα, τα καψύλλια, οι πυροκροτητές κ.λπ. και συναρμολογούνταν πυροσωλήνες, και το εργοστάσιο του Γομωτηρίου, όπου γινόταν η γόμωση, η τελική συναρμολόγηση και η συσκευασία των πυρομαχικών μεγάλου διαμετρήματος, των φυσιγγίων 20 mm και των ναρκών. Έως το 1974 η ΠΥΡΚΑΛ ήταν η μοναδική πολεμική βιομηχανία της χώρας ενώ ότι όταν το Πυριτιδοποιείο του Αιγάλεω έκλεισε το 1974, πολλά από τα μηχανήματά του μεταφέρθηκαν στα εργοστάσια της ΠΥΡΚΑΛ στην Ελευσίνα και στο Λαύριο.

Οι φορείς που υπογράφουν το αίτημα είναι η ΜONUMENTA,  η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η Εθνική Επιτροπή του Ελλληνικού Τμήματος του ΙCOMOS, το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Επιτροπής για την Διατήρηση της Βιομηχανικής κληρονομιάς (TICCHI) καθώς και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανώτατων Σχολών (ΣΑΔΑΣ).