Κλιματική αλλαγή & λύσεις βασισμένες στο Οικοσύστημα

Της Αναστασίας Νικολάου*

Η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει προκαλέσει δραματικές αλλαγές στο περιβάλλον. Τα οικοσυστήματα επηρεάζονται από αυτές τις αλλαγές, προσφέρουν ωστόσο και δυνατότητες αντιμετώπισης των προκλήσεων που βιώνουν οι αστικοί πληθυσμοί, ιδιαίτερα, στην καθημερινότητά τους.

Εικόνα 1. Αστική δενδροστοιχία, Χαλάνδρι Αττικής

Ο όρος Λύσεις Βασισμένες στο Οικοσύστημα (ΛΒΟ) εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 2000 στην Παγκόσμια Τράπεζα και την Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) για να δοθεί έμφαση στη σημασία της προστασίας της βιοποικιλότητας για τον περιορισμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Αποτελεί σε μεγάλο βαθμό εξέλιξη προηγούμενων εννοιών όπως η αειφορία, η ανθεκτικότητα, η διαχείριση οικοσυστημάτων, οι υπηρεσίες οικοσυστήματος, οι πράσινες και μπλε υποδομές κ.ά. Αναφορά στις ΛΒΟ έγινε και στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων του Παρισίου για το κλίμα και συμπεριλήφθηκαν στην ομώνυμη συμφωνία, ως μέτρα για τον περιορισμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, την προστασία των υδάτινων πόρων, την ασφάλεια στην προμήθεια τροφίμων και ενέργειας, τη μείωση της φτώχιας και την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης.

Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (3), οι ΛΒΟ, είναι «λύσεις εμπνευσμένες και υποστηριζόμενες από τη φύση, οι οποίες είναι οικονομικά αποδοτικές, προσφέρουν συγχρόνως περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη και συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας».

Βασικοί στόχοι των Λύσεων Βασισμένων στο Οικοσύστημα είναι:

• η ενίσχυση της βιωσιμότητας των πόλεων
• η αποκατάσταση υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων
• η διαχείριση περιβαλλοντικών κινδύνων
• η ενίσχυση της ανθρώπινης ευημερίας

Στις ΛΒΟ εντάσσονται εφαρμογές όπως η δημιουργία χώρων πρασίνου (πάρκα, κήποι, δενδροστοιχίες), οι παρεμβάσεις σε κτίρια (φυτεμένα δώματα, κάθετες φυτεύσεις), η χρήση φυσικών υλικών, τα αειφόρα συστήματα διαχείρισης ομβρίων υδάτων, οι κήποι βροχής, η κομποστοποίηση, κλπ. Ο σχεδιασμός τους είναι προσαρμοσμένος στις ιδιαίτερες συνθήκες της περιοχής παρέμβασης με τη χρήση τοπικών πόρων. Οι πρακτικές τους βοηθούν στη βελτίωση του κλίματος, την αύξηση της βιοποικιλότητας, την απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα και ρύπων, την διαχείριση των ομβρίων υδάτων, την ορθολογική χρήση φυσικών πόρων, την αναβάθμιση των αστικών τοπίων κ.α.

Εικόνα 2. Αειφόρα Συστήματα Διαχείρισης Ομβρίων (Πηγή: www.moreland.vic.gov.au)

Πίνακας 1. Παρεχόμενα οφέλη από ΛΒΟ (Απόδοση στη ελληνικά από Petsinarisetal., 2020)

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σχεδιαστικά, έχει το ερώτημα: πού και ποια ΛΒΟ θα πρέπει να εφαρμοστεί ανάλογα με τις προτεραιότητες που τίθενται κάθε φορά. Η ανάπτυξη των στρατηγικών και του σχεδιασμού ΛΒΟ, υποστηρίζεται με εργαλεία και τεχνικές παραμετροποίησης με διαφορετικά επίπεδα πολυπλοκότητας και ακρίβειας. Σημαντική, για την επιλογή βιώσιμων λύσεων, προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες και αποδεκτών από τους τελικούς χρήστες, είναι η εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών σε διαδικασίες συν-σχεδιασμού και συν-διαχείρισης.

Εικόνα 3. Οφέλη από την εφαρμογή ΛΒΟ (Απόδοση στα ελληνικά από UNALAB, 2019)

Καθώς, τα ζητήματα που αντιμετωπίζονται κάθε φορά διαφοροποιούνται ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες, οι ΛΒΟ μπορούν να εφαρμοστούν μεμονωμένα, συνδυαστικά ή και ενσωματώνοντας συμβατικές «γκρι» υποδομές με τη φύση να διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο και  τα αστικά και περιαστικά οικοσυστήματα να γίνονται πιο ανθεκτικά στην αλλαγή.

Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν δημοσιευμένες μελέτες και τεχνικές εκθέσεις όπου οι ΛΒΟ κατηγοριοποιούνται με βάση κριτήρια όπως οι λειτουργίες τους, η χρησιμότητά τους κλπ. Σε σχετική έκδοση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2) αναφέρονται 310 ΛΒΟ – αν και αρκετές επαναλαμβάνονται – που κατατάσσονται σύμφωνα με τις λειτουργίες που επιτελούν (ποιότητα του αέρα, ρύθμιση του κλίματος, αποκατάσταση της ροής του νερού, διάβρωση, καθαρισμός του νερού, διαχείριση αποβλήτων, υγεία, φυτοϋγεία, επικονίαση, μείωση των κινδύνων από καταστροφές, κλπ) και τις χρήσεις γης (δάση, υδροβιότοποι, παράκτιες περιοχές, γεωργική γη, αστικές περιοχές).

Η χρήση των ΛΒΟ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής προωθείται στο πλαίσιο διεθνών συμφωνιών και πολιτικών και χρηματοδοτείται από ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα που αφορούν στο κλίμα, τη βιοποικιλότητα, το περιβάλλον και την προστασία από καταστροφές.

Πηγές

1. ΠΕΕΓΕΠ, 2021, Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με λύσεις βασισμένες στο Οικοσύστημα και Πράσινες Υποδομές. HΗ έκδοση υλοποιήθηκε από την Πανελλήνια Ένωση Γεωτεχνικών & Επαγγελματιών Πρασίνου (ΠΕΕΓΕΠ),  με τη μέθοδο της συμπαραγωγής/συσχεδιασμού, στο πλαίσιο του έργου «Participatory LAB: Εργαστήριο Χωρικού, Αστικού και Περιβαλλοντικού Συμμετοχικού Σχεδιασμού για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή» που χρηματοδοτείται από το Πράσινο Ταμείο στο πλαίσιο του άξονα προτεραιότητας 3: Συμμετοχικότητα Πολιτών «Καινοτόμες δράσεις με τους πολίτες» του χρηματοδοτικού προγράμματος «Φυσικό περιβάλλον & καινοτόμες δράσεις 2020».
2. European Commission, 2015, Towards an EU research and innovation policy agenda for nature based solutions & re-naturing cities. Final report of the Horizon 2020 expert group on ‘Nature-based solutions and re-naturing cities’: (full version). Luxembourg: Publications Office of the European Union (EDC collection).
3. Petsinaris, F., Baroni, L., Georgi B., 2020, Grow Green, Compendium of Nature-based and grey solutions to address climate and water related problems in European cities.
4. Unalab, 2019, Nature Based Solutions, Technical Handbook, Part II
5. Streetscape water sensitive urban design raingarden and tree pit design packagehttps://www.moreland.vic.gov.au/living-in-moreland/environment/water/#autoAnchor1

*Αναστασία Νικολάου, Γεωπόνος MSc, Δήμος Χαλανδρίου, Γενική Γραμματέας ΠΕΕΓΕΠ

 ΕΡΓΟΛΗΠΤΙΚΟΝ ΒΗΜΑ