Κλιματική Ηθική και Δημοκρατία

Του Χάρη Δούκα*

«Υπαρξιακή απειλή». Έτσι είχε χαρακτηρίσει την πιθανή αύξηση της μέσης θερμοκρασί­ας της Γης κατά 3°C, (σε σχέση με τα προ βι­ομηχανικά επίπεδα), ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, πριν από 3 χρόνια. Η πρόσφατη 6η Έκθεση της «Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή» του ΟΗΕ (9/8/2021) αναφέρει πως η αύξηση αυτή είναι πολύ πιθανή και η ανθρω­πότητα έχει τεράστιο και αδιαμφισβήτητο μερίδιο ευθύνης. Επιπλέον, οι αλλεπάλληλες περιβαλλοντικές κρίσεις, όπως τα παρατεταμένα κύματα καύσωνα και οι μέγα-πυρκαγιές, επιταχύνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, απειλώ­ντας να δημιουργήσουν ένα αυτοτροφοδοτούμενο σπιράλ παγκόσμιας υπερ­θέρμανσης, οδηγώντας τον πλανήτη σε συστημική απορρύθμιση.

Σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα Δράσης για τους Στόχους Βιώσιμης Ανά­πτυξης, δεν αρκεί απλώς μια νέα πολιτική.Απαι­τείται μία συνολική ανα­βάθμιση της Δημοκρατίας και μία νέα ατομική και συλλογική Κλιματική Ηθική, ώστε να γεφυρωθεί το κενό ανάμεσα στη γνώση και στην πράξη.

Έχουν, για παράδειγμα, τη δύναμη τα κράτη και οι κυβερνήσεις σήμερα να είναι κύριοι των φυσικών τους πόρων, να αποφασίζουν πώς θα τους διαχει­ρίζονται με βιώσιμο τρόπο και να τίθενται ενάντια στην εμπορευματοποίησή τους; Δυστυχώς συναντούν μεγάλες δυσκολίες να αντιμετωπίσουν εδραιωμένα συμφέροντα, ακόμα και μπροστά στην απειλή κα­τάρρευσης των οικοσυστημάτων τους. Πρόσφατα, μια βρετανική εταιρεία εξόρυξης ορυκτών καυσίμων μήνυσε την ιταλική κυβέρνηση για την απώλεια των «μελλοντικών προσδοκώμενων κερδών» της μετά την απαγόρευση νέων γεωτρήσεων σε παραλιακό μέτωπο της Ιταλίας. Αυτό είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα της «επίλυσης διαφορών μεταξύ επεν­δυτών και κρατών» που διαιωνίζονται στο μέλλον και καθιστούν αδύνατη την άμεση δράση κατά της κλιματικής κρίσης.

Η φύση όμως δεν είναι άψυχο αντικείμενο αλλά πηγή ζωής. Η ατμόσφαιρα, το κλίμα, η θάλασσα, είναι δημόσια αγαθά, παγκόσμιας εμβέλειας, με τη χρήση τους να επιβάλλεται να ρυθμίζεται για να απολαμβάνουμε τις πολύτιμες υπηρεσίες τους, τόσο εμείς όσο και οι επόμενες γενιές. Τα κράτη δεν μπορούν να αφεθούν μόνα τους σε αυτή την προσπάθεια. Τα κοινωνικά κινήματα για τη βιώσιμη ανάπτυξη, κυρίως τα νεανικά, μπορούν να έχουν καταλυτικό ρόλο στην προσπάθεια υπέρβασης των σημερινών δυσκολιών. Και αυτό διότι μιλώντας ήδη για κλιματική δικαιοσύνη ουσιαστικά μιλούν για πρακτικές μίας νέας «ηθικής της ευθύνης» ως απαραίτητης κοινωνικής θεμελίωσης.

Οι πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είμα­στε όλοι στην ίδια «κλιματική» βάρκα, αλλά οι ασθενέστεροι είναι αυτοί που πλήττονται περισ­σότερο. Η επέκταση των ατομικών και συλλογικών μας καθηκόντων βαθαίνει την ίδια τη δημοκρατία. Γιατί ο μετασχηματισμός που βρίσκεται μπροστά μας, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της βιώσιμης ανάπτυξης, δεν είναι απλώς τεχνολογικός, οικο­νομικός, είναι πολύ περισσότερο κοινωνικός. Και κατεξοχήν υπαρξιακός.

*Χάρης Δούκας, Αν. Καθηγητής ΕΜΠ

“Τα Νέα”