ΚΠΙΣΝ: το πρανές που ενώνει – Πάρκο Ελευθερίας: η δύναμη της αρχιτεκτονικής

Από τον Βασίλη Σγούτα*

 Το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) είναι ένα μοναδικό και καινοτόμο έργο. Και το φεγγάρι όμως έχει δύο όψεις … Στο Πάρκο Ελευθερίας, η διαμόρφωση στη Βασιλίσσης Σοφίας, γύρω από τον ανδριάντα του Ελευθέριου Βενιζέλου, τιμά τον Βενιζέλο και τιμά την αρχιτεκτονική.

Το μοναδικό στέγαστρο (φωτ. αρχείου)

Το καινοτόμο ΚΠΙΣΝ

Το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος είναι αναμφίβολα ένα μοναδικό έργο. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο έχει καταφέρει να γίνει μέρος της ζωής των Αθηναίων – σε πάρα πολλούς τομείς της πολιτιστικής ζωής αλλά και της αναψυχής. Ένα ζωντανό κύτταρο της πόλης όπου υπάρχει πάντα κάτι να κάνεις, από το πρωί ως το βράδυ. Η εντυπωσιακά μεγάλη επισκεψιμότητα το αποδεικνύει σε καθημερινή βάση, παρ’ όλο που η πρόσβαση είναι περίπλοκη και η κύρια είσοδος του κτιρίου όχι εύκολα προσεγγίσιμη, ιδιαίτερα για ΑμεΑ και από ΜΜΜ. Πόσο μάλλον κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Στα πολλά συν, δεν μπορείς να μην ξεχωρίσεις το τεχνολογικό επίτευγμα του πρωτοποριακού και αισθητικά πανάλαφρου στεγάστρου που έχει πια γίνει σήμα κατατεθέν. Επίσης, το κανάλι όπου το στοιχείο του νερού είναι το επίκεντρο μιας ανοιχτής και ελεύθερης ζώνης ποικίλων δραστηριοτήτων, που αμέσως αγκαλιάστηκε από το ευρύ κοινό  όλων των ηλικιών. Πολύ θετικά έχει λειτουργήσει και η εξωστρέφεια του σχεδιασμού της Εθνικής Βιβλιοθήκης η οποία δημιούργησε τις προϋποθέσεις εναλλασσόμενων δράσεων μέσα στους χώρους της. Αλλά γιατί βιβλιοθήκη τόσο εκτεθειμένη στον ανατολικό και μεσημβρινό ήλιο;

Από τις, πέρα από κάθε αμφιβολία, εμπνευσμένες εξωτερικές διαμορφώσεις και την αρχιτεκτονική τοπίου δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσεις κάτι. Η αξία της επιλογής αποκλειστικά γηγενών δέντρων και φυτών θα γίνεται αισθητή όλο και περισσότερο. Ιδιαίτερα γοητευτική είναι η ανάμιξη διαφόρων θάμνων της ελληνικής γης. Και έξω από τον Φάρο, και την μεγαλειώδη πανοραμική ταράτσα του, οι στίπες που παραπέμπουν σε αμμοθίνες. Και τα πανοραμικά σκαλιά, εν είδη κερκίδων, που στην κατάληξή τους τοποθετείται, κάποια βράδια, σκηνή με δρώμενα τα οποία έχεις την αίσθηση ότι ίπτανται κάπου μεταξύ γης και ουρανού.

Από την νοτιοδυτική πλευρά

Ο ψηλός συμπαγής τοίχος από σκυρόδεμα που απομονώνει, για ακουστικούς λόγους, την Όπερα από την, δίπλα σχεδόν, θορυβώδη παραλιακή λεωφόρο είναι το μεγάλο πλην ενός, κατά τα άλλα, αρχιτεκτονικά πολύ ελκυστικού έργου. Είναι προσβλητικός για το Φαληρικό τοπίο και στερεί, από τα φουαγιέ των διαδοχικών επιπέδων της Όπερας, τη θέα της θάλασσας και τη μοναδικότητα της νυχτερινής Καστέλας. Χωροθετήθηκε, λοιπόν, σε λάθος θέση η Όπερα; Τα δεδομένα δεν αφήνουν πολλές αμφιβολίες. Αλλά, σίγουρα, θα υπερίσχυσαν άλλες συνθετικές και αρχιτεκτονικές προτεραιότητες.

Η δύναμη της αρχιτεκτονικής

Στο Πάρκο Ελευθερίας από την Βασ. Σοφίας

Πολύ λίγοι θα διαφωνήσουν ότι η διαμόρφωση, στη Βασιλίσσης Σοφίας, του χώρου γύρω από τον ανδριάντα του Ελευθέριου Βενιζέλου είναι η πιο σημαντική και πιο πετυχημένη διαμόρφωση δημόσιου χώρου των τελευταίων 100 ετών.

Το έργο του Παναγιώτη Βοκοτόπουλου, απόρροια αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, είναι απόλυτα ενταγμένο στον γύρω αστικό χώρο. Λιτό αλλά και δυναμικό, και με την πλαστικότητα του φυτεμένου ανάγλυφου που το περιβάλλει στις τρείς πλευρές, το όλο έργο αποτελεί το ιδεώδες πλαίσιο για την ανάδειξη του ανδριάντα.

Λίγα είναι τα μέρη στην Αττική όπου η μνήμη του Βενιζέλου είναι τόσο χαραγμένη στην καθημερινότητα μας όσο στο έργο αυτό του Βοκοτόπουλου. Στη Βασιλίσσης Σοφίας, ο Βενιζέλος έχει γίνει τοπωνύμιο, ενώ ακόμα και το αεροδρόμιο είναι συχνά γνωστό απλά σαν αεροδρόμιο, παρά με το όνομα που του έχει δοθεί. Πώς να μην παραδεχτούν, οι όποιοι άπιστοι, ότι η αναγνωρισιμότητα της διαμόρφωσης του ευρύτερου χώρου του ανδριάντα οφείλεται πρώτιστα στην αρχιτεκτονική.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του», από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design