Του Ζήση Παπασταμάτη*
Κατά την εκπόνηση μελετών τίθεται η γενική και βασική αρχή της τήρησης των υφιστάμενων τεχνικών προδιαγραφών, που αναφέρονται κυρίως στο ΠΔ 696/1974. Ο ανάδοχος της σύμβασης μελέτης ή των λοιπών τεχνικών υπηρεσιών εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του για την εκπόνηση της μελέτης ή την παροχή της υπηρεσίας με βάση τις τεχνικές προδιαγραφές που ισχύουν όταν συνάπτεται η σύμβαση, λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς που θέτουν οι διατάξεις του άρθρου 54 (άρθρο 196).
Η προσαρμογή της συμβατικής σχέσης σε οποιαδήποτε μεταβολή των προδιαγραφών, μεταγενέστερη της σύναψης, θεωρείται αυτονόητη. Για τις μελέτες και τις τεχνικές υπηρεσίες του νόμου αυτού που δεν υφίστανται προδιαγραφές, παρέχεται εξουσιοδότηση για την έκδοση προεδρικού διατάγματος, που θα τις καθορίζει, ενώ ήσσονες λεπτομέρειες μπορούν να ρυθμίζονται από τον Υπουργό που έχει τις αρμοδιότητες της Γενικής Γραμματείας Υποδομών με εξουσιοδότηση του προεδρικού διατάγματος. Επίσης παρέχεται εξουσιοδότηση στον Υπουργό που έχει τις αρμοδιότητες της Γενικής Γραμματείας Υποδομών να προσδιορίζει τα τεύχη (Τεχνική Έκθεση, Υπολογισμοί, Προμέτρηση, Προϋπολογισμός κλπ) και τα κατά περίπτωση σχέδια, καθώς και τη μορφή αυτών (έντυπη ή και ηλεκτρονική), που πρέπει ο μελετητής να εκπονήσει σύμφωνα με το άρθρο 189.
Προκειμένου οι αναθέτουσες αρχές να εναρμονίσουν τις προκηρύξεις που εκδίδουν για μελέτες που αναθέτουν από το χρόνο αυτό και εξής προβλέπεται η δυνατότητα στην ίδια Υπουργική Απόφαση να ορίζεται χρόνος έναρξης ισχύος της, μεταγενέστερος της εκδόσεώς της. Για τη σύνταξη του προϋπολογισμού του έργου από ον μελετητή λαμβάνονται υπόψη τα τιμολόγια που ισχύουν για τη σύνταξη των προϋπολογισμών των δημοσίων έργων.
Ο Ν. 4412/2016 – λαμβάνοντας υπόψη την ιδιορρυθμία των συμβάσεων μελετών – ρυθμίζει λεπτομερειακά τα σχετικά με τις προθεσμίες εκτέλεσης της σύμβασης ζητήματα, , στις οποίες παρεμβάλλονται χρονικά διαστήματα που η μελετητική δράση δεν μπορεί να συνεχισθεί, για λόγους που αφορούν τον κύριο του έργου. Συνεπώς και δεδομένου ότι η παραβίαση των προθεσμιών της σύμβασης συνεπάγεται πολλές και δυσμενείς εις βάρος των αναδόχων συνέπειες, λαμβάνεται μέριμνα της αντικειμενικοποίησης των σχετικών διαδικασιών, έτσι ώστε να λείψουν κατά το δυνατόν οι υποκειμενικές κρίσεις και οι προστριβές σχετικά με τις καθυστερήσεις στην εκτέλεση των εργασιών της σύμβασης και τον καθορισμό του υπαιτίου γι΄αυτές.
Συγκεκριμένα διακρίνεται σαφώς ο καθαρός χρόνος της μελετητικής δράσης, που εξαρτάται από τον ανάδοχο και τον βαρύνει, από τον επιπρόσθετο χρόνο που περιλαμβάνει καθυστερήσεις μη οφειλόμενες στον ανάδοχο. Σημειώνεται ότι για τον υπολογισμό της συνολικής προθεσμίας θεωρείται ως σημείο έναρξης είτε η υπογραφή της σύμβασης είτε χρόνος μεταγενέστερος, εφόσον ορίζεται στη σύμβαση. Η συνολική προθεσμία εκτέλεσης της σύμβασης δια χωρίζεται ήδη από την προκήρυξη της μελέτης, σε καθαρό και επιπρόσθετο χρόνο, διαχωρισμό που ο ανάδοχος λαμβάνει υπόψη για τη σύνταξη του χρονοδιαγράμματος του, που αποτελεί και τη δέσμευσή του όσον αφορά τους χρόνους εκτέλεσης. Το χρονοδιάγραμμα υποβάλλεται, αν δεν ορίζεται διαφορετικά στη σύμβαση, εντός δέκα πέντε (15) ημερών από την υπογραφή της.
Μορφή του Χρονοδιαγράμματος.
Το χρονοδιάγραμμα ορίζεται να είναι τουλάχιστον γραμμικό (π.χ GANTT), στο οποίο θα αποτυπώνονται η έναρξη και το πέρας κάθε δραστηριότητας, ώστε να απεικονίζονται οι αλληλουχίες και επαλληλίες των δραστηριοτήτων. Σε περίπτωση μετατόπισης της έναρξης μίας μελετητικής δράσης, χωρίς ευθύνη του αναδόχου, δίνεται παράταση, απαιτείται όμως η επικαιροποίηση και έγκριση του τροποποιημένου χρονοδιαγράμματος. Παράταση των προθεσμιών χορηγείται αν η καθυστέρηση δεν οφείλεται σε αποκλειστική υπαιτιότητα του αναδόχου. Αν η καθυστέρηση αφορά σε υπέρβαση και του καθαρού χρόνου απαιτείται πέραν της αίτησης ή συναίνεσης του αναδόχου και απλή γνώμη του αρμόδιου τεχνικού συμβουλίου. Οι εν λόγω προθεσμίες εφαρμόζονται και σε περίπτωση τροποποίησης της αρχικής σύμβασης. Τέλος προβλέπεται ότι ειδικά για τις συμβάσεις παροχής τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών, οι προθεσμίες εκτέλεσης και όλα τα σχετικά ζητήματα ρυθμίζονται με τα συμβατικά τεύχη.
Το θέμα των ποινικών ρητρών για παραβίαση του χρόνου της σύμβασης με υπαιτιότητα του αναδόχου ρυθμίζεται στο άρθρο 185. Οι εν λόγω Ποινικές ρήτρες επιβάλλονται με απόφαση της Διευθύνουσας Υπηρεσίας. Αν η υπέρβαση του συμβατικού καθαρού χρόνου υπερβεί το τριάντα τοις εκατό (30%) της συνολικής προθεσμίας, ο ανάδοχος κηρύσσεται υποχρεωτικά έκπτωτος. Η σύναψη συμπληρωματικής (τροποποιητικής) σύμβασης συνοδεύεται από ιδιαίτερη προθεσμία. Στην παρ. 5 ορίζονται οι συνέπειες υπέρβασης των τμηματικών προθεσμιών της σύμβασης και στην παρ. 6 οι λεπτομέρειες επιβολής και είσπραξής τους.
Στο άρθρο 186 αναλύεται διεξοδικά η διαδικασία που ακολουθείται στην περίπτωση τροποποίησης της σύμβασης κατά τη διάρκειά της, χωρίς σύναψη νέας δημόσιας σύμβασης. Προϋποθέσεις για την έγκυρη σύναψη συμπληρωματικής/τροποποιητικής σύμβασης είναι οι αναφερόμενες στο άρθρο 132. Σε κάθε περίπτωση ύπαρξης ανάγκης τροποποίησης του φυσικού ή οικονομικού αντικειμένου της σύμβασης προβλέπεται η σύνταξη Συγκριτικού Πίνακα,. Επίσης προβλέπεται ότι σε περίπτωση κατά την οποία ο ανάδοχος της αρχικής σύμβασης δεν καλύπτει τις κατηγορίες ή και τις ελάχιστες τάξεις της συμπληρωματικής σύμβασης, συμπράττει υποχρεωτικά με μελετητές ή παρόχους υπηρεσιών που εγκρίνονται από την προϊσταμένη αρχή, ρυθμίζεται ο τρόπος υπολογισμού της αμοιβής μελετών και υπηρεσιών που δεν περιλαμβάνονται στην αρχική σύμβαση κατά είδος με τη σύνταξη Πρωτοκόλλου Κανονισμού Τιμών Μονάδας Νέων Εργασιών (Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε.) και Συγκριτικού Πίνακα. Στις παρ. 3 και 4 προβλέπονται οι περιπτώσεις σύνταξης Συγκριτικού Πίνακα χωρίς την υπογραφή συμπληρωματικής σύμβασης. Ειδικότερα προβλέπεται υπό προϋποθέσεις η δυνατότητα μείωσης της συνολικής συμβατικής αμοιβής ή αυξομείωσης των επιμέ ρους συμβατικών αμοιβών από κατηγορία σε κατηγορία, καθώς και η περίπτωση των απρόβλεπτων δαπανών. Διευκρινίζεται ότι για όλες τις περιπτώσεις σύνταξης Σ.Π. και Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε. απαιτείται η γνώμη του αρμόδιου Τεχνικού Συμβουλίου. Οι παρ. 6 έως 9 ορίζουν τη διαδικασία σύνταξης Πρωτοκόλλου Κανονισμού Τιμών Μονάδας Νέων Εργασιών και Συγκριτικού Πίνακα, της έγκρισής τους από την Προϊσταμένη Αρχή και της υπογραφής της συμπληρωματικής/τροποποιητικής σύμβασης.
Με τα ζητήματα καταβολής της αμοιβής πραγματεύεται το άρθρο 187, όπως και τα θέματα τμηματικής καταβολής της αμοιβής των σταδίων της μελέτης και των συμβάσεων παροχής υπηρεσιών ενώ καθορίζεται η διαδικασία της υποβολής λογαριασμού, του ελέγχου και της εγκρίσεως του και οι συνέπειες της καθυστέρησης πληρωμής του προϊόντος του λογαριασμού. Σημειώνεται ότι η έγκριση της επιμέτρησης ολοκληρώνεται σε προθεσμία 2 μηνών από την υποβολή της και προσυπογράφεται από τον επιβλέποντα. Ειδική αναφορά γίνεται για την περίπτωση κατά την οποία ο ανάδοχος έχει υπαιτιότητα για τη μη πληρωμή λογαριασμού.
Στο άρθρο 188 αναφέρεται σε θέματα ποιότηταςτης εκπονούμενης μελέτης και παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούντο Πρόγραμμα Ποιότητας Μελέτης (Π.Π.Μ.), το οποίο αποτελεί απαραίτητο να αποτελεί ένα εύχρηστο και ουσιαστικό εργαλείο για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (αναδόχους μελετητές κατασκευαστές και Δ/νουσες Υπηρεσίες). Ρυθμίζονται οι υποχρεώσεις του αναδόχου περί εκτέλεσης της σύμβασης, καθώς και η διαδικασία διαπίστωσης ελαττωμάτων και ελλείψεων στο αντικείμενο της σύμβασης και αποκατάστασής τους. Το Πρόγραμμα Ποιότητας Μελέτης (Π.Π.Μ.). – το οποίο ο ανάδοχος υποχρεούται να υποβάλλει εντός συγκεκριμένης τασσομένης προθεσμίας – αποτελεί το εσωτερικό κανονιστικό έγγραφο που ενσωματώνει και κωδικοποιεί όλες τις απαιτήσεις των συμβατικών τευχών. Σε κάθε τροποποίηση όρων της σύμβασης ο ανάδοχος υποχρεούται στην αναθεώρηση του Π.Π.Μ. Σε περίπτωση διαπίστωσης ουσιαστικών ελαττωμάτων ή ελλείψεων μέχρι την έναρξη της κατασκευής του έργου, η Διευθύνουσα Υπηρεσία καλεί τον ανάδοχο της μελέτης να διορθώσει τα ελαττώματα ή να συμπληρώσει τις ελλείψεις και εφόσον αυτός δεν συμμορφωθεί εκδίδει και κοινοποιεί στον ανάδοχο πρόσκληση στην οποία: α) γίνεται μνεία ότι κινείται η διαδικασία εφαρμογής του παρόντος άρθρου, β) περιγράφονται τα ελαττώματα και οι ελλείψεις της μελέτης ή της υπηρεσίας, γ) χορηγείται εύλογη προθεσμία για την αποκατάσταση, δ) επισημαίνεται ότι η πρόσκληση μπορεί να προσβληθεί με ένσταση ενώπιον της Προϊσταμένης Αρχής και μέσα στη νόμιμη προθεσμία. Η ένσταση του αναδόχου δεν αναστέλλει την υποχρέωση συμμόρφωσής του στην πρόσκληση. Με την ειδική διάταξη της παρ. 6 προβλέπεται η ενεργός εμπλοκή του αρχικού μελετητή με την ιδιότητα του Τεχνικού Συμβούλου στην εκτέλεση του έργου, τα καθήκοντα και οι αρμοδιότητες του οποίου θα καθορίζονται με έκδοση υπουργικής απόφασης.
Ο τρόπος, η διαδικασία έγκρισης των μελετών, καθώς και η παραλαβή του αντικειμένου της σύμβασης αναλύονται διεξοδικά στις διατάξεις του άρθρου 189. Τα εν λόγω θέματα ρυθμίζονται μετά την κατά νόμο έγκριση των μελετών και την έκδοση βεβαίωσης της Διευθύνουσας Υπηρεσίας περί του ότι περαιώθηκαν οι εργασίες της.
Με την διαδικασία αναγνώρισης της ζημίας του αναδόχου σε περίπτωση Υπερημερίας του Κυρίου του έργου στην περίπτωση μή εκπλήρωσης των νόμιμων ή συμβατικών του υποχρεώσεων του τελευταίου πραγματεύεται το άρθρο 190. Αναφέρονται με λεπτομερή αναφορά οι ενέργειες τόσο του αναδόχου όσο και του Κυρίου του έργου, ώστε να διαφυλάσσεται το συμφέρον και των δύο πλευρών καθώς και η καταβολή σχετικής αποζημίωσης.
Στην περίπτωση έκπτωσης του αναδόχου η διαδικασία (παρ. 3-6) και η εκκαθάριση της εργολαβίας αναφέρεται αναλυτικά στο άρθρο 191. Τίθενται συγκεκριμένα και ρητά οι προϋποθέσεις της υποχρεωτικής έκπτωσης του αναδόχου, η διαδικασία της έκπτωσης είναι ταχεία και αποτελεσματική αλλά με μέριμνα για τα νόμιμα δικαιώματα του αναδόχου και ιδίως το δικαίωμα του να τύχει λεπτομερούς εξέτασης η ένστασή του κατά της απόφασης περί κήρυξης της έκπτωσης. Για το λόγο αυτόν η απόφαση της Προϊσταμένης Αρχής επί της ενστάσεως του αναδόχου εκδίδεται οπωσδήποτε και δεν δημιουργείται τεκμήριο από την παρέλευση της προθεσμίας ούτε υπέρ της απόρριψης ούτε και υπέρ της αποδοχής της ένστασης ενώ προβλέπεται και πειθαρχική διαδικασία κατά των υπαίτιων για την καθυστέρηση οργάνων.
Οι περιπτώσεις διάλυσης της σύμβασης είτε με πρωτοβουλία του κυρίου του έργου είτε με πρωτοβουλία του αναδόχου, όταν υφίσταται υπαιτιότητα του κυρίου του έργου ρυθμίζονται στο άρθρο 192. Ορίζεται ότι σύμβαση εκπόνησης μελέτης δεν λύεται με την πάροδο των προθεσμιών της σύμβασης, αλλά μόνον εφόσον παραληφθεί το αντικείμενο της ή συντρέξει νόμιμη περίπτωση πρόωρης λύσης της (με έκπτωση του αναδόχου ή με διάλυση της σύμβασης). Οι συμβάσεις παροχής υπηρεσιών λύονται επιπλέον και με τη λήξη του χρόνου της σύμβασης και των νομίμων παρατάσεών του.
Η ματαίωση της διάλυσης της σύμβασης και η διαδικασία αποζημίωσης που οφείλεται στον ανάδοχο σε περίπτωση διάλυσης της σύμβασης με πρωτοβουλία του κυρίου του έργου αναλύονται διεξοδικά στα άρθρα 193 και 194.
Η περίπτωση ματαίωσης της διάλυσης της σύμβασης με τη βούληση του αναδόχου και με την αναγνώριση εκ μέρους του κυρίου του έργου των απαιτήσεων του αναδόχου για καταβολή αποζημίωσης ρυθμίζεται με όμοιο τρόπο με τις προγενέστερες διατάξεις του Ν. 3316/20015 (άρθρο 193).
Στο άρθρο 194 ρυθμίζεται η αποζημίωση που οφείλεται στον ανάδοχο σε περίπτωση διάλυσης της σύμβασης με πρωτοβουλία του κυρίου του έργου. Η αποζημίωση αυτή διαφέρει αν αφορά στάδια που προβλέπεται μεν από τη σύμβαση η εκπόνησή τους, αλλά δεν άρχισαν ακόμα να εκπονούνται ή αν άρχισε και διακόπηκε η εκπόνησή τους ή αν αφορά σύμβαση παροχής υπηρεσιών.
Η υποκατάσταση/αντικατάσταση του αρχικού αναδόχου αλλά και η αλλαγή της σύνθεσης της εταιρείας ή της ομάδας που εκπονεί τη μελέτη/υπηρεσία, όπως και η αλλαγή της σύνθεσης της αναδόχου σύμπραξης ή της κοινοπραξίας ρυθμίζονται στο άρθρο 195. Γενικά η υποκατάσταση απαγορεύεται. Επιτρέπεται μόνον εφόσον προβλέπεται ρητά στη σύμβαση. Εξαιρέσεις τίθενται για την επίτευξη ολοκλήρωσης της σύμβασης, όταν συντρέχουν εξαιρετικές περιστάσεις και συγκεκριμένα θάνατος του μελετητή ή διαγραφή του από τα μητρώα ή άλλη αντικειμενική αιτία που τον καθιστά ανίκανο στην εκπλήρωση της παροχής του. Επίσης στο εν λόγω άρθρο αναφέρεται αναλυτικά και στα διαλαμβανόμενα στον νέο Νόμο σε περιπτώσεις εταιρικής αναδιάρθρωσης όπως εξαγοράς, απορρόφησης, συγχώνευσης ή καταστάσεων αφερεγγυότητας ιδίως στο πλαίσιο πτωχευτικών διαδικασιών, καθώς και τις περιπτώσεις που ανάδοχος είναι φυσικό πρόσωπο ή εταιρεία –μέλος σύμπραξης ή κοινοπραξίας.
Στο άρθρο 197 ορίζεται ότι η υποβαλλόμενη κατά την εκτέλεση δημοσίου έργου μελέτη (είτε κατά το άρθρο 50 είτε σε περίπτωση τροποποίησης υφιστάμενης μελέτης κατά την κατασκευή) πρέπει να έχει συνταχθεί από μελετητή με τα αντίστοιχα προσόντα, τον οποίο ο κατασκευαστής του έργου έχει γνωστοποιήσει πριν την έναρξη της εκπόνησης στην αναθέτουσα Αρχή ή στον εργοδότη και έχει γίνει αποδεκτός, ρητά ή σιωπηρά. Η αντικατάσταση του μελετητή γίνεται κατόπιν έκδοσης Απόφασης έγκρισης της αναθέτουσας Αρχής.
Το πνεύμα του άρθρου 198 είναι προς την προσπάθεια αποφυγής της προσφυγής στη δικαιοσύνη σε θέματα διοικητικής επίλυσης διαφορών που προκύπτουν κατά την εκτέλεση των συμβάσεων. Η προσφυγή στη δικαιοσύνη αποτελεί για τον νόμο το έσχατο μέσο διεκδίκησης του αναδόχου και μόνο εφόσον έχει προηγηθεί η διαδικασία των ενδικοφανών προσφυγών. Τα ενδικοφανή μέσα είναι δύο: η ένσταση και η αίτηση θεραπείας.
Στο άρθρο περιγράφεται η διαδικασία άσκησης ένστασης και αίτησης θεραπείας και οι χρόνοι μέσα στους οποίους τα αρμόδια όργανα θα πρέπει να αποφανθούν επί αυτών ενώ αναλύεται και η διαδικασία συζήτησης της αίτησης θεραπείας στο αρμόδιο για τη διατύπωση γνώμης συμβούλιο.
*Πολιτικού Μηχανικού, MSc “Σχεδιασμός και Κατασκευή Υπογείων Έργων»- Εισηγητού ΙΝ.ΕΠ./Εθν. Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης & Αυτοδιοίκησης – Συγγραφέα βιβλίων Νομοθεσίας Συμβάσεων Κατασκευής Δημοσίων Έργων
**Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο του συγγραφέα με τίτλο : «Εκτέλεση – Επίβλεψη Δημοσίων Έργων – Πρότυπος οδηγός με τον Νόμο 4412/2016 (Επικαιροποίηση 2019)» (Εκδόσεις Ζήτη)
