Μάτι: πώς ο όλεθρος θα γίνει ευκαιρία

Του Βασίλη Γκοιμίση*

Η εθνική καταστροφή της 23ης Ιουλίου έφερε με τραγικό τρόπο στο προσκήνιο τις πολεοδομικές παθογένειες της χώρας, καθώς και την επικινδυνότητα των φαινομένων της κλιματικής αλλαγής. Το Μάτι αναπτύχθηκε αρχικά ως αγροτικός συνοικισμός προσφύγων, με καλλιεργήσιμους κλήρους, που σταδιακά κατατμήθηκαν σε «οικόπεδα», ακόμα και 150 τ.μ., όπου ανεγέρθηκαν κατοικίες και ξενοδοχεία.

Εφαρμόστηκε, δηλαδή, κατά παράβαση των συνταγματικών επιταγών, ένα «ιδιωτικό σχέδιο ρυμοτομίας» με προφανή στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους, κεφαλαιοποιώντας το μεταπολιτευτικό εθνικό όνειρο για ευμάρεια και κοινωνική καταξίωση μέσω της φυγής από την πόλη. Ετσι, παρά την ονειρική γοητεία που ασκούσε σε κατοίκους και επισκέπτες, η περιοχή δεν είχε τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά –επαρκές δίκτυο κοινόχρηστων χώρων– για να μπορέσει να αντεπεξέλθει στην καλπάζουσα πυρκαγιά, με αποτέλεσμα ειδικά οι επισκέπτες να εγκλωβιστούν.

Αντίστοιχα προβλήματα υφίστανται στην πλειονότητα των οικισμών της χώρας – και ιδίως στην Αττική. Υπολογίζεται ότι λιγότερο από το 1/3 των κτιρίων της επικράτειας βρίσκεται σε εγκεκριμένο σχέδιο ρυμοτομίας – με οικοδομικά τετράγωνα, ρυμοτομικές γραμμές κ.λπ. Περαιτέρω, το σύνολο των οικισμών της χώρας δεν έχει ενσωματώσει στον σχεδιασμό την παράμετρο της ανθεκτικότητας (resilience) σε έκτακτα φαινόμενα, φυσικά και μη, καθιστώντας επιτακτική ανάγκη να εκτιμηθεί άμεσα η επικινδυνότητά τους.

Ο σύγχρονος σχεδιασμός της χώρας, που προβλέπεται να υλοποιηθεί με τη σύνταξη των Τοπικών Χωρικών Σχεδίων (ΤΧΣ), για το σύνολο της έκτασης (εντός και εκτός σχεδίου) των 325 καλλικράτειων δήμων, θα πρέπει να ενσωματώσει κατά προτεραιότητα την παράμετρο της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή και την εν γένει ασφάλεια των οικισμών. Τα σχέδια πολιτικής προστασίας θα πρέπει να έχουν εφαρμοστεί κατ’ αρχάς στον πολεοδομικό σχεδιασμό.

Για τον ολοκληρωμένο αυτό σχεδιασμό θα απαιτηθεί κατ’ αρχήν συναίνεση από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς: πολιτικούς, τοπικούς, νομοθετικούς και δικαστικούς κ.ά.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η άμεση εφαρμογή ολοκληρωμένων σχεδίων χωρικών παρεμβάσεων, ειδικά στις εκτός σχεδίου περιοχές, δεν φαίνεται να είναι δυνατή με το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο. Στο Μάτι θα πρέπει άμεσα να διαπλατυνθούν οδοί, να δημιουργηθούν επαρκείς προσβάσεις στην παραλία, ζώνη παραλίας κ.λπ. μέσω είτε δαπανηρών για τον δήμο απαλλοτριώσεων είτε πολυετών διαδικασιών ένταξης στο σχέδιο πόλης.

Απαιτείται λοιπόν μια ενδιάμεση –μεταξύ εκτός και εντός σχεδίου– διαδικασία, στην οποία οι απαιτούμενες οδοί και λοιποί κοινόχρηστοι χώροι θα δημιουργηθούν άμεσα, με επιμερισμό του κόστους των απαλλοτριώσεων στο σύνολο των ωφελούμενων κατοίκων του οικισμού, μέσω «αναδασμού».

Οδηγός θα μπορούσε να είναι ο θεσμός των Σχεδίων Άμεσης Πολεοδομικής Οργάνωσης (ΣΑΠΟ) που προτάθηκε το 1993 ως μια προσπάθεια άμεσων παρεμβάσεων σε πυκνοδομημένες περιοχές Β΄ Κατοικίας, χωρίς όμως τελικά να εφαρμοστεί.

Οι συνθήκες είναι ώριμες και κυρίως επιτακτικές για την απαιτούμενη υπέρβαση. Η μαζική εκπόνηση των ΤΧΣ –που θα αποτελέσει μια δεύτερη Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (ΕΠΑ)– συνιστά μια χρυσή ευκαιρία για τον πολεοδομικό εξορθολογισμό και εκσυγχρονισμό της χώρας.

* Ο κ. Βασίλης Γκοιμίσης είναι αρχιτέκτων-πολεοδόμος.

Πηγή: Kathimerini.gr