Μάτι – Ραφήνα: Δασικό το 80% της έκτασης – Πως φθάσαμε στο πολεοδομικό χαος

Της Μάχης Τράτσα/

Οι απογυμνωμένες μαύρες εκτάσεις και ο ανθρώπινος πόνος που άφησε πίσω της η πρόσφατη καταστροφή στην Ανατολική Αττική ξεσκέπασαν, για άλλη μια φορά, τις διαχρονικές, συλλογικές και ατομικές ευθύνες μιας κοινωνίας και μιας πολιτείας που τη μια μέρα «κλαίει» πάνω από τα αποκαΐδια και την επομένη κλείνει τα μάτια και προωθεί σχέδια στο όνομα της «ανάπτυξης», καταπώς βολεύει την πελατειακή της βάση.

Εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα δάσων σε όλη τη χώρα έχουν απολέσει τον δασικό τους χαρακτήρα από τη δεκαετία του 70 και μετά. Προωθήθηκαν διαδικασίες οριοθέτησης οικισμών που περιελάμβαναν και δάση, τροποποιήθηκαν εγκεκριμένα σχέδια, τα οποία επεκτάθηκαν σε δασικού χαρακτήρα περιοχές, ή απλώς καταπατήθηκαν δημόσιες δασικές εκτάσεις που στη συνέχεια τσιμεντώθηκαν, με την ανοχή της Διοίκησης, δημιουργώντας σε πολλές περιπτώσεις ολόκληρα αυθαίρετα χωριά μέσα στα δάση – τις περίφημες οικιστικές πυκνώσεις – των οποίων τη νομιμοποίηση προωθεί σήμερα η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ.

Στο «μάτι» της αυθαιρεσίας

Στην πληγείσα περιοχή της Ραφήνας οι αυθαίρετοι οικισμοί σε δασικές εκτάσεις καταλαμβάνουν 7.347 στρέμματα, στα οποία, σύμφωνα με στοιχεία του Ελληνικού Κτηματολογίου, περιλαμβάνονται και οι περιοχής που συνορεύουν με την πληγείσα περιοχή στο Μάτι. Μάλιστα, είναι ενδιαφέρον ότι σε άλλα 2.657 στρέμματα εκτείνονται οικισμοί με σχέδια που στερούνται νόμιμης ισχύος, ενώ εντός εγκεκριμένων ορίων βρίσκονται μόνο 16.750 στρέμματα.
Πιο αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία για τον Δήμο Μαραθώνα, όπου ανήκει το Μάτι. Η έκταση των νόμιμων οικισμών είναι 19.654 στρέμματα, ενώ εκείνοι που στερούνται νόμιμης έγκρισης (μεταξύ των οποίων και το Μάτι) φτάνουν τα 48.752 στρέμματα. Αλλά 15.444 στρέμματα καταλαμβάνουν τα αυθαίρετα χωριά.
Ειδικότερα για το Μάτι, όπως επισημαίνει στο «Βήμα» στέλεχος του Ελληνικού Κτηματολογίου, σε εγκεκριμένα σχέδια πόλεων καταγράφονται 3.493 στρέμματα και σε μη εγκεκριμένα όρια οικισμών άλλα 3.700 στρέμματα. Περί τα 1.500 στρέμματα καταλαμβάνουν οι αυθαίρετοι δασικοί οικισμοί, σε τμήματα στα νότια της περιοχής Μάτι, στα σύνορα με τη Ραφήνα.
Στο παρελθόν έγιναν πολλές και επίμονες προσπάθειες για να ενταχθεί το Μάτι στο σχέδιο πόλεως. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά παράγοντας του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), στο παρελθόν είχε επιχειρηθεί δύο φορές να «περάσει» Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) για τη συγκεκριμένη περιοχή από τον τότε Οργανισμό Αθήνας και τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου.

Ωστόσο, ποτέ δεν εγκρίθηκε, καθώς περίπου το 80% της έκτασης ήταν δασικό. «Ούτε υπό ένταξη σε ΓΠΣ βρίσκεται σήμερα η συγκεκριμένη περιοχή» επισημαίνει η ίδια πηγή.

Το γεγονός επιβεβαιώνει και η πρώην γενική επιθεωρήτρια Περιβάλλοντος και Ενέργειας Μαργαρίτα Καραβάσίλη, η οποία μάλιστα δηλώνει ότι είχε δεχθεί τρομακτικές πιέσεις για να εντάξει στο ΓΠΣ της περιοχής (είχε ολοκληρωθεί αλλά ποτέ δεν εγκρίθηκε) και προστατευόμενες δασικές περιοχές. Όπως επισημαίνει η ίδια, ο πολεοδομικός σχεδιασμός, εάν γίνει σωστά, μπορεί να εξασφαλίσει βιώσιμους οικισμούς. Ωστόσο, για τις περισσότερες περιοχές ο σχεδιασμός είναι μια άγνωστη λέξη.

Η γειτονική Νέα Μάκρη δομήθηκε με βάση τις διαθέσεις των κατοίκων και των εκάστοτε πολιτικών παραγόντων. Από τη δεκαετία του ‘60 άρχισαν σταδιακά να μπαίνουν στο σχέδιο εκτάσεις διάφορων οικοδομικών συνεταιρισμών για να ακολουθήσει αργότερο η πολεοδόμηση σε έξι γειτονιές αυθαίρετων κτισμάτων. Και εκεί εντοπίζεται και το κυριότερο πρόβλημα.

Οι περιαστικές περιοχές, όχι μόνο στην Ανατολική Αττική, αλλά σε ολόκληρη τη χώρα, αναπτύχθηκαν άναρχα, είτε παρανόμως είτε νομίμως, σε εκτός σχεδίου περιοχής και εκ των υστέρων ερχόταν η πολιτεία να τις εντάξει στο σχέδιο. Οπότε είναι εύλογα να αντιληφθεί κανείς ότι, όταν ο πολεοδομικός σχεδιασμός έπεται της δόμησης, αυτή μπορεί να μετατραπεί σε «εύφλεκτη ύλη».
Πόσο ορθολογική μπορεί να είναι η οργάνωση του χώρου όταν ο πολεοδόμος θα πρέπει να δουλέψει πάνω σε ένα ήδη δομημένο περιβάλλον, χωρίς ελεύθερους χώρους, δίχως εξόδους διαφυγής, με αποκλεισμένη την πρόσβαση στην ακτή από τις διαδοχικές ιδιοκτησίες στο θαλάσσιο μέτωπο; Σε κάθε περίπτωση, οι κοντόφθαλμες νοοτροπίες δύσκολα θα αλλάξουν.
Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του δημάρχου Μαραθώνα Ηλία Ψινάκη, αλλά και άλλων πολιτικών παραγόντων της Ανατολικής Αττικής, ο οποίας ζήτησε από την κυβέρνηση να μην κηρυχτεί αναδασωτέα η καμένη περιοχή στα όρια του δήμου του.

Τα στοιχεία του Κτηματολογίου

Σήμερα το πολεοδομικό πάζλ στο Μάτι περιλαμβάνει μια πλούσια γκάμα ιδιοκτησιών: νόμιμα κτίσματα προτού 1955, κτίρια εκτός σχεδίου σε μη δασικά τμήματα, με νόμιμες άδειες, πολλά αυθαίρετα στους δασικούς θύλακες, αγροτικές εκτάσεις, εκ των οποίων πολλές έχουν πλέον άλλον χαρακτήρα κ,λπ.
Γενικότερα, στην Αττική, σύμφωνα με το Κτηματολόγιο και με βάση τα στοιχεία που έχουν δώσει 55 δήμοι (από τους 66 συνολικά), τα δασικά χωριά αυθαιρέτων καταλαμβάνουν 105.125 στρέμματα, με τα περισσότερα να βρίσκονται σε Μέγαρα, Μαραθώνα, Κρωπία και Ωρωπό, Μαρκόπουλο, Σαλαμίνα, Ραφήνα – Πικέρμι, Μαραθώνα, Σπάτα – Αρτέμιδα, Φυλή, Ασπρόπυργο, Μάνδρα – Ειδύλλια.
Όπως αναφέρει τοπικός παράγοντας της Ραφήνας, «τo Μάτι, όπως και πολλές άλλες περιοχές καθορίστηκαν από το 1985 ως “δεύτερης κατοικίας”». Σε αυτά τα 33 χρόνια άλλες περιοχές, όπως η παραλία Ωρωπού, ο οικισμοί Αγίας Μαρίνας Κορωπιού, η παραλία Μαραθώνα κ.λπ. ρυθμίστηκαν πολεοδομικά.
«Το Μάτι όμως παραμένει πολεοδομικά αρρύθμιστο, με τις ευθύνες να βαρύνουν την κεντρική διοίκηση αλλά και τους τοπικούς φορείς. Τι σημαίνει αυτό; Ο χώρος δεν είχε οδούς διαφυγής, πλατείες για να συγκεντρώνεται ο κόσμος, οι δρόμοι προς την παραλία κατέληγαν σε κτίρια. Δόθηκε εντολή να εκκενωθεί. Πού να πάνε οι κάτοικοί; Πόσω μάλλον οι επισκέπτες που δεν γνώριζαν την περιοχή. Ουσιαστικά μόνο μία οδός διαφυγής υπήρχε, που συνδέεται με τη λεωφόρο Μαραθώνος».
Σύμφωνα με τον ίδιο, πολλά ερωτηματικά προκαλεί το γεγονός ότι οι δήμοι ανά τη χώρα, αν και είχαν το νομικό οπλοστάσιο ώστε να αποκαταστήσουν ορισμένους οικισμούς, δεν το χρησιμοποίησαν.

Για παράδειγμα, το 2014 με ειδική ρύθμιση είχε προβλεφθεί σε οικισμούς που οριοθετήθηκαν μετά την ψήφιση του Συντάγματος του 1975 να μην εφαρμόζονται οι διατάξεις της δασικής νομοθεσίας, πλην όμως των περιπτώσεων κοινοχρήστων χώρων πρασίνου, πάρκων, αλσών και άλλων ελεύθερων χώρων.
Ωστόσο, το συγκεκριμένο εργαλείο «σκούριασε», γεγονός που δημιουργεί ερωτηματικά για τις πραγματικές προθέσεις των τοπικών φορέων.

Πηγή Το Βήμα