Με κριτήρια κυκλικότητας η χρηματοδότηση έργων-«κλειδί» η ανακύκλωση υλικών

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Στον τομέα των κατασκευών για την υλοποίηση κάθε είδους τεχνικών έργων  και στην εφαρμογή προγραμμάτων ενεργειακής εξοικονόμησης σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια η ελληνική πολιτεία θεσμικά και η αγορά στην αλυσίδα παραγωγής και διάθεσης υλικών και προϊόντων έχουν υποχρέωση να ενσωματώσουν τάχιστα κριτήρια κυκλικότητας, για να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση τους από τους  διατιθέμενους  πόρους  του ΕΣΠΑ 2021-2027 και του  Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης της ΕΕ.

Η διαχείριση των Αποβλήτων Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων στη χώρα μας αναδεικνύεται σε κρίσιμο παράγοντα, όχι μόνον για την περιβαλλοντική προστασία από την ανεξέλεγκτη διάθεση τους αλλά και για τα νέα έργα, όπως επίσης και τα προγράμματα ενεργειακών παρεμβάσεων, καθώς η μετρήσιμη και αποδεδειγμένη χρήση ανακυκλωμένων υλικών και προϊόντων σε αυτά αποτελεί προϋπόθεση για την τελική χρηματοδότηση τους.

Οι κατασκευές και τα κτίρια έχουν περίοπτη θέση ανάμεσα στις  συνολικά 66 δράσεις για την περίοδο 2021-2025, που περιλαμβάνει  το Νέο Σχέδιο Δράσης της Ελλάδας για την Κυκλική Οικονομία, με τη μορφή  Οδικού Χάρτη, που έχει τεθεί σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση από τον Γενικό Γραμματέα Φυσικού Περιβάλλοντος & Υδάτων,  Κωνσταντίνο Αραβώση, έως τη Δευτέρα 12 Απριλίου 2021  και ώρα 18.00. Δείτε εδώ στο opengov.gr 

Το τελικό κείμενο του Σχεδίου Δράσης για την Κυκλική Οικονομία πρόκειται να θεσμοθετηθεί ως αυτοτελές νομοθέτημα. Παράλληλα οι προβλέψεις του να ενσωματωθούν στην εγχώρια νομοθεσία και τους κανονισμούς, ώστε οι διαδικασίες προκηρύξεων  διαγωνισμών και εν γένει του πλαισίου παραγωγής έργων και προγραμμάτων στη χώρα μας να είναι εναρμονισμένες με το ευρωπαϊκό πλαίσιο, ως προϋπόθεση επιλογής και χρηματοδότησης τους για την επόμενη πενταετία.

Στο Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία προβλέπονται ως μέτρα άμεσης εφαρμογής για την περίοδο 2021- 25, με ευθύνη του ΥΠΕΝ, σε συνεργασία με τον Εθνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) και τους ιδιώτες υπόχρεους διαχειριστές η  «προώθηση δράσεων, ενεργειών και νέων νομοθετικών ρυθμίσεων για την ενίσχυση του βαθμού απόδοσης της εναλλακτικής  διαχείρισης των ΑΕΚΚ, καθώς και στην παροχή κινήτρων για την περαιτέρω αύξηση της  γεωγραφικής κάλυψης της χώρας από τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης για τα απόβλητα εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων».

Παράλληλα επίσης ως μέτρα άμεσης εφαρμογής τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Υποδομών Μεταφορών αναλαμβάνουν για την περίοδο 2021-25 την υποχρέωση  «ενσωμάτωσης κριτηρίων κυκλικότητας κατά την αξιολόγηση προτάσεων σε προγράμματα ανακαίνισης των δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων, όπως τα Προγράμματα Εξοικονόμηση κατ’ οίκον  τύπου “εξοικονομώ αυτονομώ” και Ηλέκτρα και τα προγράμματα της  πρωτοβουλίας «Κύμα Ανακαινίσεων».

Τι ισχύει για κατασκευές και κτίρια 

Στις  «ειδικές δράσεις σε βασικά προϊόντα που πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα» το Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία του ΥΠΕΝ για τις κατασκευές και τα κτίρια αναλυτικά προβλέπει τις κόλουθες δράσεις:

Διαμόρφωση ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής για το Βιώσιμο δομημένο περιβάλλον

Με  ευθύνη των υπουργείων Περιβάλλοντος και Ενέργειας  και Υποδομών Μεταφορών έως το 2022 προβλέπονται υποχρεώσεις για διαμόρφωση της εθνικής στρατηγικής σχετικά με το βιώσιμο δομημένο περιβάλλον,  ενόψει της νέας ολοκληρωμένης στρατηγικής, που έχει δρομολογήσει η ΕΕ εντός του 2021,  με προώθηση των αρχών της κυκλικότητας για όλη τη διάρ­κεια του κύκλου ζωής των κτηρίων, μέσω των εξής μέτρων:

-Εξέταση των επιδόσεων βιωσιμότητας των δομικών προϊόντων στο πλαίσιο της αναθεώρησης του σχετικού κανονισμού για τα δομικά προϊόντα (Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 305/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9^ης Μαρτίου 2011), συμπεριλαμβανομένης της πιθανής θέσπισης απαιτήσεων ανακυκλωμένου περιεχομένου για ορισμένα δομικά προϊόντα, λαμβανομένης υπόψη της ασφάλειας και της  λειτουργικότητάς τους.

– Προώθηση μέτρων για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας και της προσαρμοστικότητας των δομημένων περιουσιακών στοιχείων, σύμφωνα με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας για τον σχεδιασμό κτηρίων και ανάπτυξη ψηφιακών μητρώων για τα κτήρια υψηλής αποδοτικότητας, ως προς τους ενεργειακούς πόρους τα υλικά και το νερό.

-Χρήση του πλαισίου «Level(s)» για την ενσωμάτωση της αξιολόγησης του κύκλου ζωής στις δημόσιες συμβάσεις και στο ενωσιακό πλαίσιο βιώσιμης χρηματοδότησης και διερεύνηση της σκοπιμότητας καθορισμού στόχων για τη μείωση των ανθρακούχων εκπομπών και της  δυνατότητας αποθήκευσης τους.

– Ενδεχόμενη αναθεώρηση των στόχων ανάκτησης υλικών που προβλέπει η ενωσιακή νομοθεσία για τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων και τα κλάσματα κάθε υλικού σε αυτά

-Προώθηση πρωτοβουλιών για τη μείωση της σφράγισης του εδάφους, την αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων ή ρυπασμένων βιομηχανικών εκτάσεων και αύξηση της ασφαλούς, βιώσιμης και κυκλικής χρήσης των χωμάτων εκσκαφής.

Ενίσχυση του Βαθμού απόδοσης της εναλλακτικής διαχείρισης των απο­βλήτων εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων

Προβλέπονται ως μέτρα άμεσης εφαρμογής για την περίοδο 2021- 25, με ευθύνη του ΥΠΕΝ, σε συνεργασία με τον Εθνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) και τους ιδιώτες υπόχρεους διαχειριστές:

-Προώθηση δράσεων, ενεργειών και νέων νομοθετικών ρυθμίσεων για την ενίσχυση του βαθμού απόδοσης της εναλλακτικής  διαχείρισης των ΑΕΚΚ, καθώς και στην παροχή κινήτρων για την περαιτέρω αύξηση της  γεωγραφικής κάλυψης της χώρας από τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης για τα απόβλητα εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων.

Ανάπτυξη αγορών για τα δευτερογενή υλικά της επεξεργασία των αποβλή­των εκσκαφών, κατασκευών και κατε­δαφίσεων

Με  ευθύνη των υπουργείων Περιβάλλοντος και Ενέργειας  και Υποδομών Μεταφορών με άμεση εφαρμογή από το 2021  προβλέπονται υποχρεώσεις για:

-Ανάπτυξη αγορών για τα δευτερογενή υλικά της  επεξεργασία αποβλήτων εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων κυρίως με τη χρήση τους στα δημόσια έργα και την αντίστοιχη αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου όπου απαιτείται.

-Ενσωμάτωση κριτηρίων που αφορούν το ποσοστό δευτερογενών αδρανών υλικών που θα χρησιμοποιούνται, βελτιστοποίησης των επιδόσεων του κύκλου ζωής, την αύξηση του προσ­δόκιμου ζωής των δομημένων στοι­χείων κατά την αξιολόγηση προτάσε­ων σε προγράμματα ανακαίνισης των δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων.

-Ενσωμάτωση κριτηρίων κυκλικότητας κατά την αξιολόγηση προτάσεων σε προγράμματα ανακαίνισης των δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων, όπως τα Προγράμματα Εξοικονόμηση κατ’ οίκον και Ηλέκτρα και τα προγράμματα της  πρωτοβουλία «Κύμα Ανακαινίσεων».

-Δημιουργία χρηματοδοτικού προγράμματος για:

α) Ανακαίνιση εγκαταλελειμμένων ακινήτων

β) Αποκατάσταση εκτάσεων που χαρακτηρίζονται από υποβαθμισμένα εδάφη

Δημιουργία χρηματοδοτικού προγράμματος από το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 ή το Ταμείο Ανάκαμψης για:

α) ανακαίνιση εγκαταλελειμμένων ακινήτων υποδομές, κτήρια, εγκαταστάσεις και επαναφορά τους σε χρήση με τον ίδιο ή δια­φορετικό σκοπό από αυτόν για τον οποίο κατασκευάστηκαν

β) αποκατάστα­ση εκτάσεων που χαρακτηρίζονται από υποβαθμισμένα εδάφη ώστε να κατα­στούν και πάλι αξιοποιήσιμες και εξυγίανση εγκαταλελειμμένων ή υποβαθμι­σμένων περιοχών, όπως  εκτάσεις βιομηχανικών, εμπορικών εγκαταστάσε­ων, στο πλαίσιο της προετοιμασίας για ανάπλαση.

Χρηματοδοτικό πλαίσιο

Το Νέο Σχέδιο Δράσης της Ελλάδας για την Κυκλική Οικονομία συνοδεύεται από χρηματοδοτικό πλαίσιο υλοποίησης του, καθώς απαιτεί μια ση­μαντική κινητοποίηση οικονομικών πόρων προερ­χόμενων από διαφορετικά χρηματοδοτικά εργα­λεία.

Σχετικά σημειώνεται ότι «οι πόροι αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν ως επιταχυντές της μετάβασης για τις επιχειρήσεις, τις τοπικές αρχές, τους επιστημονικούς και ερευνητικούς φορείς, τους περιβαλλοντικούς φορείς και τους φορείς της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας».

Εντός του 2021 θα διαμορφωθεί ειδικό σχέδιο χρηματοδότησης δράσεων κυκλικής οικονομίας που θα αξιοποιεί δημόσιους πόρους της  ΕΕ όπως ενδεικτικά: ΕΣΠΑ 2021-2027, Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, εθνικούς πόρους, που προκύπτουν από θεσμοθετημένα τέλη, εισφορές όπως ενδει­κτικά τέλος ταφής, εισφορά προστασίας θαλάσσιου περιβάλλοντος πλαστικών μιας χρήσης, ει­σφορά πλαστικής σακούλας και λοιπούς πόρους από ειδικά προγράμματα της Ελλάδας  και Διε­θνών Χρηματοπιστωτικών Ιδρυμάτων.

Το ενιαίο Ευρωπαϊκό πλαίσιο κανόνων (EU Tax­onomy) επίσης αναμένεται να διευκολύνει τη ροή ιδιωτικών κεφαλαίων με θετικό αποτύπωμα στο περιβάλλον, την οικονομία και το κλίμα και να επιταχύνει τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία.

Στόχος είναι να υπάρξει ιεράρχηση και συνέργειες των ανωτέρω δημόσιων και ιδιωτικών πόρων ώστε να κατευθυνθούν σε δράσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας για την κυκλική οικονομία, τιε επιχειρήσεις, το περιβάλλον, την κοινωνία.

Συμμόρφωση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Το νέο Σχέδιο Δράσης Κυκλικής Οικονομίας  2021-2025 , ως «ομπρέλα», όπως επίσης  ο Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων 2020-2030 και το Εθνικό Πρόγραμμα Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων, ως επιμέρους εξειδικεύσεις αποτελούν τα  τρία βασικά σχέδια της Ελλάδας για την πορεία προς την Κυκλική Οικονομία . Το νέο Σχέδιο Δράσης Κυκλικής Οικονομίας έχει προκύψει μετά από προκατακρτική διαβούλευση με Εθνικό Συμβούλιο Κυκλικής Οικονομίας  και  τη συνεργασία της Διυπουργικής Επιτροπής Κυκλικής Οικονομίας.

Ο γενικός γραμματέας ΥΠΕΝ Κων/νος Αραβώσης σημειώνει ότι «στο πλαίσιο της αναπτυξιακής στρατηγικής της χώρας και των δεδομένων που προκύπτουν από την εφαρμογή των αρχών της Κυκλικής Οικονομίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μια από τις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες της Γενικής Γραμματείας Φυσικού Περιβάλλοντος & Υδάτων ήταν η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης Κυκλικής Οικονομίας. Ο συντονισμός της Γενικής Γραμματείας μας περιελάμβανε εκτενή διαβούλευση με τους αρμόδιους φορείς, την εμπλοκή τεχνικού συμβούλου και την τελική διαμόρφωση του Οδικού Χάρτη, ο οποίος θα αποτελέσει την επικαιροποιημένη στρατηγική της χώρας για την Κυκλική Οικονομία για τα έτη 2021 – 2025.
Διυπουργική και Εθνικό Συμβούλιο

Με συντονισμό του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και της  Γενική Γραμματεία Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων στη Διυπουργική Επιτροπή συμμετέχουν: Υπουργείο Οικονομικών, Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Υπουργείο Εσωτερικών, Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Υπουργείο Τουρισμού και η Γενική Γραμματεία Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων.

Στο Εθνικό Συμβούλιο Κυκλικής Οικονομίας συμμετέχουν: Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ελλάδας, Συμβούλιο ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Σύνδεσμος Εξαγωγέων, Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος, Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων, Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, Σύνδεσμος Βιομηχανιών Παραγωγής Υλικών Συσκευασίας, Ελληνικός Σύνδεσμος Παραγωγών Βιοαερίου, Πανελλήνιος Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Προστασίας Περιβάλλοντος, Σύνδεσμος Βιομηχανιών και Επιχειρήσεων Ανακύκλωσης και Ενεργειακής Αξιοποίησης Αποβλήτων, Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση – WWF Ελλάς, Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη, Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, Οργανισμός Λιμένος Ελευσίνας, Ινστιτούτο Εταιρικής Ευθύνης.