ΜΕΑ: οι τεχνικές δυνατότητες και αποτελεσματικότητα τους

Του Θεόδωρου Βώρου, Οικονομολόγος-Στατιστικός MSc

thvoros@gmail.com

Στη διακήρυξη που έθεσε προς διαβούλευση η ΕΑΑΔΗΣΥ για την δημοπράτηση των Μονάδων Επεξεργασίας σύμμεικτων Αποβλήτων (ΜΕΑ) προτείνει στους διαγωνισμούς να μην υπάρχει η απαίτηση ανάκτησης 10-12%, αλλά αυτή να περιορίζεται στο 2,5-3%, γιατί οι ανάδοχοι των έργων προκειμένου να πετύχουν αυτό το στόχο ανεβάζουν το αρχικό κόστος της επένδυσης, χωρίς όμως τελικά πρακτικά να επιτυγχάνουν το στόχο ανάκτησης, λόγω της ελλειμματικότητας σε καθαρότητα.

Μονάδες Επεξεργασίας σύμμεικτων Αποβλήτων (ΜΕΑ), Τι πρέπει να γνωρίζουμε, Τεχνικές δυνατότητες και Αποτελεσματικότητα τους.

Πολύς λόγος έχει γίνει για τα εργοστάσια επεξεργασίας σύμμεικτων αποβλήτων (Μ.Ε.Α , στα αγγλικά MTB). Η ανάλυση που ακολουθεί έχει στόχο να γνωρίσουμε τις τεχνικές δυνατότητες αυτών των εργοστασίων, και να απαντήσει στο ερώτημα κατά πόσον συνεισφέρουν στην επίτευξη των στόχων που απορρέουν από την εφαρμογή των οδηγιών πακέτο για την κυκλική οικονομία (ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών 55%-65%, ταφή μέχρι 10% της ετήσιας συνολικής παραγωγής ΑΣΑ Αστικών Στερεών Αποβλήτων).

Οι ΜΕΑ είναι μονάδες σχεδιασμένες ώστε να υποδέχονται και να επεξεργάζονται σύμμεικτα απόβλητα. Αρχικά γίνεται μηχανική διαλογή ανακυκλώσιμων  με στόχο την κατά το δυνατόν  ανάκτηση αυτών, αδρανοποίηση του οργανικού κλάσματος, ενώ το εναπομείναν υπόλειμμα οδηγείται σε ταφή.

Πίνακας 1: Σύσταση Απορριμμάτων που οδηγούνται σε ΜΕΑ (ΕΣΑΑ 2020-2030)

Στον Πίνακα 1 φαίνεται η σύνθεση των εισερχόμενων σύμμεικτων αποβλήτων του πράσινου κάδου , όπως απεικονίζονται σε ΕΣΔΑ 2020 2030 σελ.405 Πίνακας 292.Όπως παρατηρούμε το 48-49% αποτελείται από οργανικά.

Πίνακα 2: Σύσταση Εξερχόμενων Υλικών ■ Ποσοστά ανά ρεύμα.

■ MEA Κέρκυρας (ΕΣΑΑ 2020-2030)

Στον Πίνακα 2 απεικονίζεται η σύνθεση των εκροών , δηλαδή των εξερχόμενων προϊόντων από την επεξεργασία των σύμμεικτων αποβλήτων στη ΜΕΑ. Αυτά αποτελούνται από: Α) 12,90% ανακυκλώσιμα υλικά (3,9% χαρτί , 6,3% πλαστικά , 3% μέταλλα) ,Β) 25% CLO (compostlikeoutput, υλικό προσομοιάζον με κόμποστ) , Γ) 41,50% υπόλειμμα , Δ) 20,60% απώλειες διεργασίας (υγρασία και CO2 που εξατμίζονται στην ατμόσφαιρα).

Κυκλικότητα πόρων

‘Όσον αφορά το Α) είναι αξιοσημείωτη η παρέμβαση της ΕΑΑΔΗΣΥ (Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων), όπου τονίζει τη μεγάλη ελλειμματικότητα στην καθαρότητα των ανακτώμενων πλαστικών και χαρτιού, ιδίως του λεπτού πλαστικού , γεγονός που δυσκολεύει πολύ την ύπαρξη αγοραστών  με αποτέλεσμα τελικά να καταλήγουν σε ΧΥΤΑ για ταφή. Πρακτικά, μόνο στα μέταλλα σημειώνεται  πραγματική ανάκτηση υλικών, που τελικά θα χρησιμοποιηθούν ως χρήσιμα υλικά στην κυκλική οικονομία. Συνεπώς, μόλις το 2,5%-7,5% των εξερχόμενων προϊόντων των ΜΕΑ αφορά πραγματική ανακύκλωση.

Για το CLO που αποτελεί το 25%,  η Κομισιόν έχει αποφανθεί οριστικά (βλέπε οδηγία 851/2018). Λόγω των προσμίξεων των οργανικών με πλαστικά γυαλί κλπ , είναι ακατάλληλο για χρήση στη γεωργία ως εδαφοβελτιωτικό.  Οι επιλογές εδώ είναι 1) να χρησιμοποιηθεί  ως δευτερογενές υλικό για την παραγωγή ενέργειας RDFκαι 2) ως επικάλυψη σε ΧΥΤΑ ή σε παλιά λατομεία. Σχετική είναι η παρέμβαση της ΕΑΑΔΗΣΥ, ενώ παρόμοια είναι τα συμπεράσματα στη Μελέτη DGREGGIO σελ.26 όπου συνιστά στους ΦΟΔΣΑ (Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων) να μην συνυπολογίζουν το παραγόμενο CLOως ανάκτηση, άλλα να θεωρείται υπόλειμμα. Αξίζει επίσης να σημειώσουμε τα όσα αναφέρονται στην επιστολή της Κομισιόν την 15/6/2020, όπου χαρακτηρίζει υπεραισιόδοξο το ποσοστό ανάκτησης 15%  και καλεί την ελληνική πλευρά να κάνει τις σχετικές διορθώσεις  στους πίνακες με τα οικονομικά στοιχεία και στις αναλύσεις κόστους-οφέλους. Θυμίζουμε ότι η ελληνική πλευρά δεν μπόρεσε να απαντήσει και τελικά την 10/8/2020 το υπουργείο απέσυρε το αίτημα συγχρηματοδότησης για το έργο ΣΔΙΤ Πελοποννήσου. Εάν η Περιφέρεια Πελοποννήσου δεν καταφέρει να επανέλθει με πειστικές απαντήσεις, θα χαθούν οριστικά με αποκλειστική ευθύνη της ελληνικής πλευράς ευρωπαϊκοί πόροι  συγχρηματοδότησης του έργου της τάξης των 63 εκατ. Ευρώ!!!

Από την παραπάνω ανάλυση προκύπτει το συμπέρασμα ότι ουσιαστικά μόνον το 3% αποτελεί ανάκτηση, και πιθανόν μαζί με το γυαλί και λίγα χοντρά πλαστικά διεθνώς στις καλύτερες περιπτώσεις να φτάνει το 7,5%.

Η διακήρυξη  της ΕΑΑΔΗΣΥ

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα παραπάνω η ΕΑΑΔΗΣΥ προτείνει στους διαγωνισμούς να μην υπάρχει η απαίτηση ανάκτησης 10-12% , αλλά αυτή να περιορίζεται στο 2,5-3%, γιατί οι ανάδοχοι των έργων προκειμένου να πετύχουν αυτό το στόχο ανεβάζουν το αρχικό κόστος της επένδυσης, χωρίς όμως τελικά πρακτικά να επιτυγχάνουν το στόχο ανάκτησης λόγω της ελλειμματικότητας σε καθαρότητα, με αποτέλεσμα αυτή η απαίτηση να γίνεται πρακτικά εμπόδιο στην επίτευξη ψηλών ποσοστών στην ανακύκλωση. Η διακήρυξη που έθεσε προς διαβούλευση η ΕΑΑΔΗΣΥ για την δημοπράτηση των ΜΕΑ αποτελεί σημαντική πρωτοβουλία, διότι μπορεί να ξεμπλοκάρει τις διαδικασίες δημοπράτησης και να εξοικονομήσει πολύ χρόνο από προσφυγές και αιτήσεις αναστολών.

Οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες

Είναι γεγονός ότι με τις κατευθύνσεις του προηγούμενου ΕΣΔΑ, η πλειοψηφία των ΜΕΑ σχεδιάσθηκε (και μερικές ήδη κατασκευάζονται) με στόχους που δεν συνάδουν με τις Ευρωπαϊκές οδηγίες της κυκλικής οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα είναι προσανατολισμένες να παράγουν χιλιάδες τόνους CLO (η χρήση του οποίου με τις Ευρωπαϊκές οδηγίες περιορίζεται αποκλειστικά στην επανεπίχωση λατομείων) και απίθανα υψηλά ποσοστά ανακυκλώσιμων, τα οποία λόγω της ελλειμματικής καθαρότητας  πολύ δύσκολα διατίθενται στην αγορά.

Ειδικά για το κριτήριο που βαθμολογεί το ποσοστό ανακύκλωσης υπάρχουν σημαντικές αντιρρήσεις. Σύμφωνα με τις οδηγίες της κυκλικής οικονομίας η ανακύκλωση γίνεται στην πηγή, δηλαδή πριν τα απορρίμματα φθάσουν στην ΜΕΑ. Οι ΜΕΑ σχεδιάζονται για να υποδεχθούν το υπόλειμμα από το οποίο έχει αφαιρεθεί η πλειοψηφία των ανακυκλώσιμων υλικών. Βεβαίως μια μικρή ανακύκλωση θα γίνεται και στην ΜΕΑ. Στα σενάρια που εξετάζονται στον ΕΣΔΑ 2020-2030,  το ποσοστό  ανακύκλωσης από της ΜΕΑ αναφέρεται σε 5,55% επί του συνόλου των ΑΣΑ, δηλαδή περίπου σε 2,5% επί των εισερχομένων στις ΜΕΑ ΑΣΑ (αφού η ανακύκλωση προ της ΜΕΑ θα ανέρχεται σε ποσοστό πάνω από 50%). Στον σχεδιασμό της πλειοψηφίας  των ΜΕΑ σήμερα, με βάση τον προηγούμενο ΕΣΔΑ, τα ζητούμενα ποσοστά ανακύκλωσης είναι 10-12%.

Η επίτευξη των ποσοστών αυτών οδηγεί σε πανάκριβες ΜΕΑ (ιδίως όσον αφορά την μηχανική διαλογή), ενώ τα πραγματικά αποτελέσματα θα είναι πενιχρά αφού μεγάλο μέρος των ανακυκλώσιμων δεν θα έχει την απαιτούμενη ποιότητα για να διοχετευτεί στην αγορά. Όταν η πρότυπη διακήρυξη θέτει  κριτήριο βαθμολόγησης για μεγαλύτερα  και από το 10-12% ποσοστά ανακύκλωσης, δεν είναι σύμφωνη με το πνεύμα του ΕΣΔΑ 2020-2030 και οδηγεί σε σπατάλη δημοσίου χρήματος που θα αποδειχθεί άσκοπη. Κατά συνέπεια το κριτήριο αυτό θα πρέπει να απαλειφθεί.

«Διάθεση» των παραγόμενων προϊόντων

Ο Κ. Παπανικολάου σε άρθρο του με τίτλο «Το παρόν και το μέλλον των ΜΕΑ: Τροχοπέδη και λύσεις» που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Waste @ Water ,τεύχος Οκτωβρίου 2021 , σελ 10, τονίζει: «Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα, που αντιμετωπίζουν σήμερα η «εν-λειτουργία» Μονάδες Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) είναι η «Διάθεση» των παραγόμενων προϊόντων και ειδικότερα του κόμποστ τύπου Α (CLO), του μαλακού πλαστικό φιλμ (LDPE) και το «κακής» ποιότητας ανακτώμενο χαρτί, όπου για διαφορετικούς λόγους το καθένα αποτελεί ένα «δυσεπίλυτο» πρόβλημα ως προς την «τελική» του διάθεση.

Με βάση την ΚΥΑ 2014, οι δυνατότητες χρήσης του CLO περιορίζονται σε σημαντικό βαθμό, με αποτέλεσμα είτε να μένει αδιάθετό και να αποθηκεύεται στον περιβάλλοντα χώρο της εγκατάστασης είτε ο λειτουργός της Μονάδας να επιβαρύνεται με το κόστος μεταφοράς και να το διαθέτει με μηδενική τιμή ή ακόμα και με κόστος σε κατάλληλο αποδέκτη -ή κάποιο λατομείο ή προς τελική επικάλυψη σε Χώρο Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).

Το πρόβλημα της διάθεσης του μαλακού πλαστικού φίλμ (LDPE) –και αναφερόμαστε κυρίως στην πλαστική σακούλα- εντοπίζεται  ήδη από το 2017, όταν διακοπήκαν οι εξαγωγές προς την Κίνα με συνέπεια στις πλείστες των  περιπτώσεων, το ανακτώμενο από τις ΜΕΑ δευτερογενές προϊόν να σωρεύεται στους χώρους προσωρινής αποθήκευσης και τελικά να οδηγείται με κόστος από τον φορέα λειτουργίας προς τελική διάθεση σε ΧΥΤΥ.

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας τα παραπάνω και τους Πίνακες 1 και 2 όσον αφορά τις ΜΕΑ  (εργοστάσια επεξεργασίας σύμμεικτων αποβλήτων) καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι χαρακτηρίζονται από:

• Ψηλό κόστος επένδυσης σε σχέση με την αποδοτικότητα τους, μη ελκυστική σχέση κόστους-οφέλους.
• Αδυναμία να πετύχουν ψηλούς στόχους ανάκτησης και συνεπώς αδυναμία να ανταποκριθούν στους απαιτητικούς στόχους που θέτουν οι οδηγίες πακέτο για την κυκλική οικονομία (ανακύκλωση 55%-65% , υπόλειμμα για ταφή μέχρι 10%).
• Το παραγόμενοCLO (CompostLikeOutput) που αποτελεί περίπου το 25% των παραγόμενων προϊόντων της ΜΕΑ, δηλαδή το οργανικό κλάσμα που προκύπτει από την μηχανική διαλογή σύμμεικτων, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εδαφοβελτιωτικό λόγω επιμόλυνσης από άλλα υλικά που συνυπάρχουν στα εισερχόμενα σύμμεικτα απόβλητα. Δεν μπορεί να συνεισφέρει στην κυκλική οικονομία, δεν μπορεί να θεωρηθεί ανάκτηση και πρέπει να συνυπολογίζεται στο υπόλειμμα.
• Το χαρτί και τα πλαστικά εμφανίζουν σοβαρό έλλειμμα καθαρότητας με αποτέλεσμα να μην βρίσκεται αγοραστής , εκτός ίσως κάποιων μικρών ποσοτήτων χοντρών πλαστικών, και τελικά να καταλήγουν για ταφή σε ΧΥΤΥ, με συνέπεια να μην μπορούν ούτε αυτά να συνεισφέρουν στους στόχους της ανάκτησης και της ταφής.
• Τα μέταλλα είναι εν τέλει τα μόνα ανακυκλώσιμα υλικά που μπορούν να ανακτηθούν επαρκώς και με επιτυχία από τη διαδικασία επεξεργασίας σε ΜΕΑ (όπως φαίνεται σε Πίνακα 2 αποτελούν μόλις το 2,3% του συνόλου των εκροών) , καθιστώντας μη ελκυστική τη σχέση κόστους-οφέλους.
• Η κατασκευή ΜΕΑ δεν συγχρηματοδοτείται από ευρωπαϊκούς πόρους και είναι μη επιλέξιμη δαπάνη στο νέο πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2021-2027. Λόγω αναποτελεσματικής χρήσης πόρων και πενιχρών αποτελεσμάτων είναι μη επιθυμητή και μη ελκυστική επιλογή.
• Οι ΜΕΑ όντας προσανατολισμένες στην επεξεργασία συμμείκτων, καταλήγουν να λειτουργούν ανταγωνιστικά της ανακύκλωσης , να γίνονται εμπόδιο στην επίτευξη ψηλών στόχων, ενώ ο μη προσανατολισμός στην ανάκτηση υλικών οδηγεί σε μεγάλη σπατάλη πόρων , σε δυνητικές απώλειες ευρωπαϊκών πόρων δεδομένου ότι στο νέο πακέτο 2021-2027 θα είναι γεμάτο με χρηματοδοτήσεις δράσεων που θα αφορούν τις ανώτερες στην ιεραρχία επιλογές της πρόληψης, της επανάχρησης, της διαλογής στη πηγή με στόχο ψηλά επίπεδα ανάκτησης υλικών και ανακύκλωσης. Στο βαθμό που τοπικές κοινωνίες στρέφονται στην μη επιλέξιμη επιλογή της παραγωγής σύμμεικτων ,θα κινούνται εκτός φιλοσοφίας των οδηγιών της Κομισιόν και θα αποκλείονται από τα σχεδιαζόμενα ευρωπαϊκά προγράμματα , με αποτέλεσμα απώλεια πόρων και απώλεια νέων πράσινων θέσεων εργασίας.
• Από καθαρά τεχνική σκοπιά, όσον αφορά το ισοζύγιο μάζας, διεθνώς το συνολικό ποσοστό ανάκτησης κυμαίνεται μεταξύ 2,5% έως 7,5% , το τελικό υπόλειμμα 72,5%-77,5% ενώ οι απώλειες διεργασίας (υγρασία , CO2) αποτελούν περίπου το 20%

Συνεπώς είναι απολύτως βάσιμος ο ισχυρισμός ότι η συγκεκριμένη ΜΕΑ Κέρκυρας  θα ήταν αδύνατον να πετύχει τους στόχους που έχει θέσει η Κομισιόν και ο ΕΣΔΑ 2020-2030, τόσο γιατί σε όρους ανάκτησης επιτυγχάνει μόλις 2,5%-7,5% έναντι 55%-65% του στόχου, αλλά και διότι το πραγματικό τελικό υπόλειμμα καταλήγει να είναι 72,5%-77,5% έναντι  στόχου μέχρι 10% .

Πηγές:

1. ΕΣΔΑ 2020-2030 , Πίνακας 292 σελ 496, και Πίνακας 295 σελ. 497-498.

2. Water and Waste: Άρθρο Ειδικού Συνεργάτη, «Σημαντική καινοτομία η «πρότυπη διακήρυξη» για τις ΜΕΑ που έθεσε σε διαβούλευση η ΕΑΑΔΗΣΥ» , 5 Νοεμβρίου 2020

3. Waste and Water :Άρθρο Του Κώστα Παπανικολάου Διευθυντή Τομέα Κυκλικής Οικονομίας της «Σαμαράς & Συνεργάτες ΑΕ – Σύμβουλοι Μηχανικοί». περιοδικό Waste @ Water ,τεύχος Οκτωβρίου 2021 , σελ 10

4. Επιστολή με παρατηρήσεις της Κομισιόν για ΣΔΙΤ Πελοποννήσου την 15/06/2020.EUROPEAN COMMISSION DIRECTORATE – GENERAL REGIONAL AND URBAN POLICY, Brussels , Ref. Ares(2020)3085105 – 15/06/2020  , Subject: The Commission’s observations on the major project 2018GR16CFMP003 “Integrated solid waste management of the Peloponnese Region with Public Private Partnership” in Greece