Μεταφορικός σχεδιασμός για μια βιώσιμη κινητικότητα στην Αθήνα

Του Τάσου Ταστάνη*

Tο αστικό σύστημα των μεταφορών είναι ένα από τα πιο απαραίτητα στοιχεία της δομής μιας πόλης, καθώς εξυπηρετεί τις μετακινήσεις των πολιτών για την ικανοποίηση των διαφόρων δραστηριοτήτων της καθημερινότητάς τους (εργασία, αγορές, αναψυχή κ.ά.) μέσα στις διάφορες χρήσεις γης ενός πολεοδομικού συγκροτήματος. Επομένως ένα σύστημα βιώσιμης αστικής κινητικότητας, με αναφορές σε μια συνδυασμένη πολιτική χωροταξικού, πολεοδομικού και συγκοινωνιακού σχεδιασμού, παίζει καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα ζωής  μιας μεγάλης πόλης, όπως και η Αθήνα.

Ταυτόχρονα, η βιώσιμη αστική κινητικότητα αποτελεί ένα πανευρωπαϊκό θέμα. Οι στόχοι που έχει θέσει η ΕΕ για τις αστικές μεταφορές είναι η μείωση στο μισό της χρήσης αυτοκινήτων «που κινούνται με συμβατικά καύσιμα» έως το 2030, η σταδιακή κατάργησή τους στις πόλεις έως το 2050 και η επίτευξη μιας ουσιαστικά απαλλαγμένης από Διοξείδιο του Άνθρακα αστικής εφοδιαστικής αλυσίδας στα μεγάλα αστικά κέντρα έως το 2030.

Για την πραγματοποίηση του παραπάνω στόχου , η ΕΕ διαπιστώνει την ανάγκη για καινοτόμα μοντέλα κινητικότητας. Η προτεινόμενη στρατηγική περιλαμβάνει την ενθάρρυνση των πόλεων, οι οποίες υπερβαίνουν ένα ορισμένο μέγεθος, να αναπτύξουν Σχέδια Αστικής Κινητικότητας (rban Mobility Plans). Τα τελευταία περιλαμβάνουν συνδυασμένες παρεμβάσεις σε χωροταξικό σχεδιασμό, συστήματα τιμολόγησης, αποτελεσματικές δημόσιες συγκοινωνίες και υποδομές για μη μηχανοκίνητους τρόπους μεταφοράς και επαναφόρτιση – ανεφοδιασμό «καθαρών» οχημάτων για τη μείωση της συμφόρησης και των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων.

Από τα παραπάνω, γίνεται φανερή η ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση που δίνεται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο στη βιώσιμη αστική κινητικότητα. Στο πλαίσιο αυτό, αναγνωρίζεται και ενισχύεται ο ρόλος που καλούνται να διαδραματίσουν οι δημόσιες συγκοινωνίες προκειμένου να επιτευχθεί το όραμα για «καθαρές» μεταφορές.

ΤΟ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΟΑΣΑ

O Όμιλος ΟΑΣΑ είναι ο μεγαλύτερος φορέας δημόσιων αστικών συγκοινωνιών της χώρας. Είναι ο αρμόδιος φορέας για το σχεδιασμό, το συντονισμό και την εκτέλεση των δρομολογίων των αστικών συγκοινωνιών της Αθήνας, που υλοποιεί μέσω των δύο θυγατρικών του εταιρειών, των Οδικών Συγκοινωνιών (ΟΣΥ δηλαδή λεωφορεία και τρόλεϊ) και των Σταθερών Συγκοινωνιών (ΣΤΑΣΥ δηλαδή μετρό, ηλεκτρικός και τραμ).

Η περιοχή γεωγραφικής ευθύνης του ΟΑΣΑ, η οποία εξυπηρετείται σήμερα από αστική συγκοινωνία εκτείνεται:

(α) Δυτικά μέχρι την Ελευσίνα, τη Μάνδρα και τη Μαγούλα στο Θριάσιο Πεδίο,

(β) Ανατολικά μέχρι την Πεντέλη, την Παλλήνη, τα Σπάτα, τη Λούτσα και το Κορωπί στην περιοχή Μεσογείων,

(γ) Βόρεια μέχρι τη Φυλή, τη Πάρνηθα, το Κρυονέρι, το φράγμα της Λίμνης του Μαραθώνα, το Διόνυσο, τη Σταμάτα, τη Νέα και την Παλαιά Πεντέλη,

(δ) Νότια μέχρι τη θάλασσα και

(ε) νοτιοανατολικά μέχρι και την Ανάβυσσο – παλαιά Φώκαια.

Συνολικά η περιοχή περιλαμβάνει ένα σύνολο 52 Δήμων στην Περιφέρεια Αττικής.

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία επιβατικής κίνησης του ΟΑΣΑ, κατά το 2016 πραγματοποιήθηκαν περίπου 613 εκατομμύρια επιβιβάσεις (612.980.792) στα δημόσια μέσα μαζικής μεταφοράς, τα οποία εξυπηρετούν την περιοχή γεωγραφικής ευθύνης του οργανισμού. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, εκτιμάται ότι 1 εκ. πολίτες στην Αττική επιλέγουν κάθε μέρα τις δημόσιες συγκοινωνίες για τις μετακινήσεις τους ενώ πραγματοποιούνται καθημερινά περί τις 2,5 εκ. μετεπιβιβάσεις.

Ειδικότερα 283,7 εκ. επιβιβάσεις πραγματοποιήθηκαν στα λεωφορεία και 55,9 εκ. στα τρόλλεϋ αντίστοιχα. Την ώρα αιχμής κινούνται καθημερινά περί τα  1.200 λεωφορεία και τρόλεϊ τα οποία πραγματοποιούν  11.500 δρομολόγια περίπου.

Όσον αφορά στα μέσα σταθερής τροχιάς, πραγματοποιηθήκαν περί τα 84,7 εκ. επιβιβάσεις στην Γραμμή 1 του Μετρό (Πειραιάς-Κηφισιά),  174,9 επιβιβάσεις στις Γραμμές Μετρό 2 (Ελληνικό-Ανθούπολη) & 3 (Αγία Μαρίνα-Δουκίσσης Πλακεντίας), ενώ ο αντίστοιχος αριθμός για το ΤΡΑΜ ήταν περί τα 13,7 εκ. Κάθε μέρα πραγματοποιούνται 1.700 δρομολόγια με 53 συρμούς μετρό και 24 οχήματα τραμ.

Σύμφωνα με διάφορες μελέτες, στην Αθήνα το 47% των μετακινήσεων αφορά την εργασία, το 15,6% την εκπαίδευση και το 7,2% τις αγορές. Όπως μάλιστα έδειξε πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Περιφέρειας Αττικής και του Εργατικού Κέντρου Αθηνών, με τα δημόσια μέσα μεταφοράς μετακινείται ο μισός πληθυσμός του Λεκανοπεδίου. Ειδικότερα τα ΜΜΜ προτιμά το 40% των εργαζομένων και το 63% των ανέργων.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΟΑΣΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ

O ρόλος των δημόσιων αστικών συγκοινωνιών της Αθήνας στο ζήτημα της βιώσιμης κινητικότητας, είναι καθοριστικός, ανυπέρβλητος και αναντικατάστατος.

Βιώσιμη κινητικότητα στη σημερινή Αθήνα, όπως αυτή έχει αναπτυχθεί, με τις όποιες πολεοδομικές στρεβλώσεις, χωρικές και παραγωγικές μεταλλάξεις της, σημαίνει πριν απ’ όλα εκσυγχρονισμός και ενίσχυση του ρόλου του συστήματος των δημόσιων αστικών συγκοινωνιών.

Αναλάβαμε τη Δοίκηση του Οργανισμού πριν από δύο χρόνια τον Ιανουάριο του 2016. Δυστυχώς παραλάβαμε ένα βαρύ φορτίο γεμάτο παθογένειες ετών. Αυτό που κληρονομήσαμε ήταν η λογική της απαξίωσης των δημόσιων αστικών συγκοινωνιών. Βρήκαμε έναν οργανισμό χωρίς όραμα, στόχους και στρατηγική για τις δημόσιες αστικές συγκοινωνίες και με σοβαρά προβλήματα που είχαν συσσωρευτεί  όλα τα προηγούμενα χρόνια και δεν υπήρχε καμία διάθεση να αντιμετωπιστούν.

Εμείς από την πλευρά μας, βάλαμε πολύ ψηλά τον πήχη για να κρατήσουμε όρθιες τις δημόσιες συγκοινωνίες της Αθήνας. Πιστεύουμε πως έγιναν πολλά προς αυτήν την κατεύθυνση, αν και εμείς θα θέλαμε να γίνουν περισσότερα.

Προκειμένου να απαντήσουμε αποτελεσματικά στις κοινωνικές ανάγκες της εποχής μας στον ΟΑΣΑ έχουμε επεξεργαστεί και έχουμε θέσει σε εφαρμογή ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης, εξυγίανσης και αναβάθμισης των δημόσιων αστικών συγκοινωνιών, με βασικές προτεραιότητες:

• Σε πρώτο επίπεδο στόχος μας είναι να επανασχεδιάσουμε το συγκοινωνιακό δίκτυο της Αθήνας, ώστε να ανταποκρίνεται περισσότερο στις ανάγκες των πολιτών και της τοπικής αυτοδιοίκησης, μέσω μιας μελέτης για την αειφόρο αστική κινητικότητα στην πόλη, τα αποτελέσματα της οποίας θα είναι σύντομα διαθέσιμα αλλά και βελτιωτικά για τον επιβάτη. Μέσω αυτής της μελέτης θα αναληφθούν δράσεις για την προώθηση των πολυτροπικών μετακινήσεων, η δημιουργία σταθμών διατροπικών μεταφορών, η ανάδειξη περιπατητικών διαδρομών, δικτύων ποδηλατοδρόμων κ.ά. Θα αναληφθούν δράσειςγια την αναμόρφωση των γραμμών κορμού και την προσέγγιση περισσότερων λεωφορειακών γραμμών σε σταθμούς μέσων σταθερής τροχιάς.
• Εφαρμόσαμε την τηλεματική και τις «έξυπνες» στάσεις του για τα λεωφορεία και τα τρόλεϊ, που διασφαλίζει την έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση των επιβατών για την εκτέλεση των δρομολογίων, αποτελεί πραγματικότητα και αποσπά θετικές κριτικές από τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών. Σύμφωνα με την έρευνα ικανοποίησης των επιβατών, η οποία διενεργήθηκε από την εταιρεία ΚΑΠΑ Research, τον Μάιο του 2017, το 98% των χρηστών των μέσων μαζικής μεταφοράς δήλωσαν ότι η τηλεματική συνετέλεσε στο να γίνουν οι μετακινήσεις  τους με τα λεωφορεία και τα τρόλεϊ  πιο ελκυστικές, το 95,8% ότι βελτιώθηκε η ποιότητα των μετακινήσεών τους και το 93,2% των επιβατών δηλώνει ικανοποιημένο από την πληροφόρηση που λαμβάνει για την κίνηση και άφιξη των οχημάτων, μέσω των ειδικών οθονών στις στάσεις.
• Ξεκινήσαμε τη σταδιακή εφαρμογή του ηλεκτρονικού-έξυπνου εισιτηρίου που εκσυγχρονίζει τον τρόπο λειτουργίας των αστικών συγκοινωνιών. Το ηλεκτρονικό εισιτήριο παρέχει σημαντικές διευκολύνσεις προς τους πολίτες, όπως είναι η πρόσβαση σε πολλά σημεία πώλησης για την αγορά και χρήση της έξυπνης κάρτας, πιο δίκαιη χρέωση, μέσω της εισαγωγής νέων πολιτικών τιμολόγησης και νέων προϊόντων. Mε τη χρήση του ηλεκτρονικού εισιτηρίου θα αντιμετωπιστεί και θα αποτραπεί η διακίνηση των πλαστών εισιτήριων από τα παράνομα κυκλώματα, που λυμαίνονταν για χρόνια τον οργανισμό.
• Τόσο η Τηλεματική, όσο και το ηλεκτρονικό εισιτήριο αποτελούν δύο έργα εκσυγχρονισμού, στρατηγικής σημασίας για τον Οργανισμό. Η εφαρμογή τους, στην εποχή της ψηφιακής καταιγίδας, συνδυαστικά θα μας δώσει τη δυνατότητα για καλύτερο σχεδιασμό των μετακινήσεων, στη βάση της πραγματικής ζήτησης, για τη βέλτιστη διαχείριση του συγκοινωνιακού έργου.
• Ξεκινήσαμε τη διεκδίκηση χρηματοδοτικών εργαλείων, προκειμένου να ανανεωθεί ο γηρασμένος στόλος οχημάτων με νέα και μάλιστα προωθημένης αντιρρυπαντικής τεχνολογίας. Ήδη –σε πρώτη φάση – εξασφαλίσαμε 30 εκατ. ευρώ από την Περιφέρεια Αττικής και δρομολογούμε την προμήθεια 92 οχημάτων, από τα οποία τα 12 θα είναι ηλεκτρικά και φιλοδοξούμε να κυκλοφορούν στους δρόμους της Αθήνας μέσα στο 2018.
• Εντάσσουμε τις Δημοτικές Συγκοινωνίες στο ενιαίο Σύστημα Δημοσίων Συγκοινωνιών Αττικής με στόχο την επίτευξη της δια-λειτουργικότητας μεταξύ τους. Σε συνεργασία με τους Δήμους και άλλους τοπικούς φορείς, πραγματοποιούμε δεκάδες παρεμβάσεις και τροποποιήσεις δρομολογίων, με στόχο την καλύτερη εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού.
• Συντάσσουμε «Οδηγό Σχεδιασμού και Λειτουργίας Δημοτικής Συγκοινωνίας». Ο Οδηγός αυτός θα παρουσιάσει λεπτομερώς την απαιτούμενη διαδικασία για το σχεδιασμό, την έγκριση και τη λειτουργία της Δημοτικής Συγκοινωνίας από τους ΟΤΑ, μέσω της αρχής του συγκοινωνιακού σχεδιασμού λεωφορειακής γραμμής, τα κριτήρια χάραξης της γραμμής και του καθορισμού λειτουργίας της.
• Αξιοποιώντας την τηλεματική προχωρούμε σε μέτρα βελτίωσης της εποπτείας των λεωφορειολωρίδων και επέμβασης, όταν χρειαστεί, σε πραγματικό χρόνο.
• Πέρα από την καθιέρωση της ελεύθερης μετακίνησης των ποδηλάτων με τα μέσα σταθερής τροχιάς, αναλαμβάνουμε δράση για τη δημιουργία σημείων απόθεσης ποδηλάτων (ποδηλατοστάσια) σε κατάλληλα σημεία του δικτύου ΟΑΣΑ για την υποστήριξη της χρήσης ποδηλάτου σε συνδυασμό με τα ΜΜΜ. Η δράση αφορά στη δημιουργία 300 ποδηλατοστασίων.
• Εκπονούμε μελέτες για τη χωροθέτηση νέων σταθμών ταξί σε οδούς με επαρκή γεωμετρικά χαρακτηριστικά, που δε δημιουργούν κυκλοφοριακά προβλήματα ή προβλήματα ασφάλειας, σε σημεία κοντά σε νοσοκομεία, σε σταθμούς μετρό κ.λπ. Τη διετία 2016 – 2017 προχωρήσαμε στην έγκριση και ίδρυση έντεκα τέτοιων σταθμών σε διάφορους δήμους.

ΕΡΓΟ ΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ

Πρέπει επίσης να επισημάνουμε πως ο ΟΑΣΑ επιτελεί σήμερα το έργο του με κριτήριο τον άνθρωπο και την κοινωνία.

• Σήμερα ένα ποσοστό της τάξης του 54% του πληθυσμού της Περιφέρειας Αττικής εντάσσεται στους δικαιούχους ελεύθερης μετακίνησης, όπως οι άνεργοι, τα ΑμΕΑ, τα παιδιά κάτω των 6 ετών και οι οπλίτες ή μετακίνησης μειωμένου κομίστρου, όπως οι φοιτητές, μαθητές, σπουδαστές, οι πολύτεκνοι, οι νέοι κάτω των 18 ετών και οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών.
• Ο ΟΑΣΑ επίσης ασκώντας τον κοινωνικό του ρόλο συνέβαλε στην αντιμετώπιση του προσφυγικού προβλήματος με έκτακτα δρομολόγια και τροποποιήσεις δρομολογίων που πραγματοποίησε και ανέδειξε την κοινωνική προσφορά του με τη μετασκευή του «λεωφορείου για τους άστεγους» με δικά του έξοδα.
• Εντός των ετών 2016 και 2017 ο ΟΑΣΑ πραγματοποίησε συναντήσεις με εκπροσώπους συλλόγων ΑμεΑ, συντάχθηκε αναλυτικό Σχέδιο Δράσης και ρυθμίστηκε ένα σύνολο ζητημάτων για τη βελτίωση της μετακίνησής τους με τα ΜΜΜ. Πραγματοποιήθηκαν οι αναγκαίες προσαρμογές στο σύστημα της τηλεματικής ώστε να ακούγεται ευκρινώς εντός των οχημάτων η ηχητική αναγγελία των στάσεων. Προγραμματίζεται η προμήθεια προεξοχών πεζοδρομίου που τοποθετούνται σε στάσεις για την καλύτερη πρόσβαση των ΑμεΑ στα λεωφορεία.

Οι δημόσιες συγκοινωνίες κοινωνικό αγαθό

Πάγια  άποψη της σημερινής Διοίκησης του Οργανισμού Αστικών Συγκοινωνιών της Αθήνας ΟΑΣΑ ΑΕ είναι ότι οι δημόσιες αστικές συγκοινωνίες αποτελούν ένα κοινωνικό δημόσιο αγαθό και δικαίωμα καθολικού χαρακτήρα για όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες, όπως άλλωστε είναι και η υγεία και η παιδεία.

Δυο χρόνια τώρα στην Αθήνα αγωνιζόμαστε καθημερινά να εκσυγχρονίσουμε και να αναβαθμίσουμε το ρόλο τους, έτσι ώστε οι πολίτες της πρωτεύουσας να μετακινούνται με τα δημόσια Μέσα Μαζικής Μεταφοράς από επιλογή τους και όχι μόνο από ανάγκη.

Ξέρουμε ότι ο δρόμος αυτός δεν είναι στρωμένος με τριαντάφυλλα. Αναγνωρίζουμε τις δυσκολίες. Αναγνωρίζουμε ότι η συχνότητα των δρομολογίων των λεωφορείων, όπως  έδειξε και η πρόσφατη έρευνα που προαναφέραμε, είναι πολύ σημαντικό πρόβλημα, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Ανατολική Αττική και ο Πειραιάς.

Πιστεύουμε, όμως ότι θα τα καταφέρουμε, παρά τη δύσκολη οικονομική συγκυρία που δεν άφησε ανέγγιχτες και τις αστικές συγκοινωνίες, γιατί βρισκόμαστε με  τη μεριά του πολίτη, με τη μεριά των εργαζομένων για τους οποίους η μετακίνηση από και προς την εργασία αποτελεί βασική παράμετρο της καθημερινότητάς τους.

*Ο Τάσος Ταστάνης είναι Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Πρόεδρος του ΔΣ ΟΑΣΑ