«Μηχανικός πόλης»: ξεκίνησε ο νέος θεσμός για τον πράσινο μετασχηματισμό

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Στο πλαίσιο ενός συμμετοχικού μοντέλου, που αξιοποιεί την εργαλειοθήκη του ευρωπαϊκού και εγχώριου δικαίου, τα τεχνικά προγράμματα και τις χρηματοδοτικές δυνατότητες για τον πράσινο μετασχηματισμό εισάγεται στις ελληνικές πόλεις ο νέος θεσμός του «μηχανικού πόλης», που δραστηριοποιείται σε επίπεδο δημοτικής ενότητας, γειτονιάς και κτιρίου.

Ο «μηχανικός  πόλης» αξιοποιεί επιτυχημένα ευρωπαϊκά παραδείγματα ανασχεδιασμού των πόλεων, όπως στη Leuven του Βελγίου και απαντά στις σύγχρονες ανάγκες και προκλήσεις για τον πράσινο μετασχηματισμό των πόλεων. Σκοπός οι νομικές θεωρίες και οι τεχνικές κατευθύνσεις του Επιχειρησιακού Σχεδίου  Κλιματικού Σύμφωνου για κάθε Δήμο να εφαρμοστούν στην πράξη.

Το θεσμό του «μηχανικού πόλης» στην ελληνική πραγματικότητα παρουσίασε ο Κωνσταντίνος Καρατσώλης δικηγόρος DTK Law Firm,  στο Δίκαιο Περιβάλλοντος και Πολεοδομίας, επιστημονικός συνεργάτης ελληνικών και ξένων Πανεπιστημίων, επιστημονικός συνεργάτης του ΤΕΕ, μιλώντας στο συνέδριο «Green Deal Greece 2023» του ΤΕΕ, τονίζοντας  ο νέος θεσμός που αφορά στις ειδικότητες των μηχανικών είναι ήδη πραγματικότητα στην Ελλάδα στην πόλη των Ιωαννίνων,  και μπορεί να απλωθεί σε όλους τους Δήμους της χώρας.

Αφετηρία ο Δήμος Ιωαννίνων

Ο «μηχανικός της πόλης» λειτουργεί ήδη πιλοτικά στην πόλη των Ιωαννίνων, μία από τις έξι ελληνικές πόλεις,  που επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «100 Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες Πόλεις έως το 2030» και έχουν υποβάλει Κλιματικό Σύμφωνο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

-«Στα Γιάννενα είδαμε ένα εξαιρετικό παράδειγμα, όπου από το Δήμο Ιωαννίνων σε συνεργασία με το Περιφερειακό Τμήμα Ηπείρου έγινε ένα μνημόνιο συνεργασίας και προχωράει η εφαρμογή του. Είναι σε εξέλιξη η κατάρτιση, εκπαίδευσης και συγκρότηση ομάδων μηχανικών ανά τομέα της πόλης με συγκεκριμένους σκοπούς και αρμοδιότητες. Ένα παράδειγμα  το οποίο φαίνεται να αγκαλιάζεται έντονα και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή», είπε ο κος Καρατσώλης, τονίζοντας ότι :

-«Όπως έχουν διαμορφωθεί οι πόλεις στη χώρα μας δεν υπάρχει και είναι πλέον επιτακτική ανάγκη να ανακτηθεί η σημαντική σχέση του κεντρικού Δήμου και της διοίκησης με τις ενότητες της πόλης και τους πολίτες».

Τo είναι το Κλιματικό Σύμφωνο

-Τo Κλιματικό Σύμφωνο αποτελεί μια «συμφωνία» των μερών της πόλης, του Δήμου, των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων αλλά και κάθε άλλου ενδιαφερόμενου.

-Τα μέρη δεσμεύονται να υλοποιήσουν ένα master plan έργων και δράσεων με συγκεκριμένο κόστος.

-Εκτός από το master plan, τα μέρη πρέπει να παρουσιάσουν και ένα επιχειρησιακό σχέδιο, το οποίο θα έχει στόχο την μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος της πόλης.

-Για τη δημιουργία του επιχειρησιακού σχεδίου απαιτούνται μετρήσεις με ποιοτικά νούμερα και δεδομένα από την πρώτη στιγμή που θα τεθεί σε εφαρμογή το ΚΣΠ και το master plan.

-Ειδικότερα, απαιτείται η καταγραφή των δεικτών CO2 την δεδομένη στιγμή που ξεκινά το πρόγραμμα με σκοπό να είναι δυνατή η συγκριτική προσέγγιση και καταγραφή όλων των αλλαγών που θα πραγματοποιηθούν στην πόλη εν καιρώ.

-Τελικός στόχος είναι να καταφανεί σε τι βαθμό τελικά η κάθε πόλη πέτυχε τους στόχους της.

Η πράσινη εργαλειοθήκη του ευρωπαϊκού και εγχώριου δικαίου

Η πρόσφατη Ευρωπαϊκή Πολιτική για τον πράσινο μετασχηματισμό των πόλεων περιλαμβάνει εργαλειοθήκη δικαίου που αποτελείται από:

-Tην  Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (EU Green Deal),

-Tο  Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα «100 Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες Πόλεις έως το 2030», στο οποίο έχουν ενταχθεί έξι ελληνικές πόλεις οι οποίες είναι:

• Αθήνα,
• Θεσσαλονίκη,
• Ιωάννινα,
• Καλαμάτα,
• Κοζάνη,
• Τρίκαλα.

-Το  Κλιματικό Σύμφωνο των Πόλεων (ΚΣΠ).

-Το  Επενδυτικό Σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας – Το επενδυτικό σχέδιο «Βιώσιμη Ευρώπη».

-Ο Εθνικός Κλιματικός Νόμος ( Ν. 4936/2022)

Στο μεταξύ η Ευρωπαϊκή Περιβαλλοντική Υπηρεσία (European Environmental Agency) δημοσίευσε την υπ’ αριθμόν 1/2021 Έκθεση (Report) η οποία αφορά λύσεις που βασίζονται στην φύση (Nature-based Solutions).

Από τη θεωρία στην πράξη

Παρουσιάζοντας την ευρωπαϊκή και εγχώρια εργαλειοθήκη, είπε ο ομιλητής ότι ο «μηχανικός της πόλης» είναι αναγκαίος και κρίσιμος θεσμός, ώστε οι παραδοχές της θεωρίας και της εμπειρίας από τα προηγούμενα χρόνια, στη νέα περίοδο, με σημείο αναφορά τα  Κλιματικά Σύμφωνα να  γίνουν πράξη στις ελληνικές πόλεις. Με κατανομή των χωρικών διαδικασιών σε επίπεδο πόλης, δημοτικής ενότητας, γειτονίας  και κτιρίου,  ώστε στην εργαλειοθήκη να υπάρχει τόσο το  στρατηγικό, όσο και το τεχνικό κομμάτι για να υλοποιηθούν όλα αυτά, σύμφωνα με τη διάκριση του δικαίου σε επίπεδα επέμβασης.

Τα πλεονεκτήματα  σχεδιασμού σε επίπεδο γειτονιάς

Στην πόλη των Ιωαννίνων, μία από τις πόλεις που επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «100 Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες Πόλεις έως το 2030» και έχουν υποβάλει Κλιματικό Σύμφωνο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με βάση το  μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ ΤΕΕ Ηπείρου και Δήμου Ιωαννιτών, ενεργοποιούνται ομάδες Μηχανικών ανά τομέα της πόλης με συγκεκριμένους σκοπούς και αρμοδιότητες.

Ο ομιλητής αναφέρθηκε στα πλεονεκτήματα  σχεδιασμού σε επίπεδο γειτονιάς, τα οποία είναι:

-Δυνατότητα άμεσης συμμετοχής των ενδιαφερομένων (κατοίκων, φορέων)

-Γνώση και κατανόηση των τοπικών προβλημάτων

-Άμεση επαφή με τα προβλήματα και τις ανάγκες

-Λύσεις από τους πολίτες για τους πολίτες

-Εντονότερο και δικαιολογημένο ενδιαφέρον για εξεύρεση λύσεων

Τι  κάνει ο μηχανικός πόλης

Με βάση αναφοράς την πιλοτική εφαρμογή του θεσμού του «μηχανικού πόλης» στα Ιωάννινα δημιουργούνται πέντε τομείς ανά γειτονιές της πόλης, με κριτήρια, όπως να υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής (αστικός σχεδιασμός, φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον).  Σε κάθε ομάδα συμμετέχουν σε πρώτη φάση 3 Μηχανικοί  διαφορετικών ειδικοτήτων (Αρχιτέκτονες, Πολιτικοί Μηχανικοί, Μηχανικοί Περιβάλλοντος/Πολεοδόμοι).

Αρμοδιότητες – πεδίο δραστηριοτήτων των ομάδων «μηχανικών πόλης»

-Καταγραφή, κωδικοποίηση και αξιολόγηση προτάσεων τεχνικού περιεχομένου και αστικών παρεμβάσεων παρελθόντων ετών αλλά και σύγχρονων για την αλλαγή της γειτονιάς – τομέα ευθύνης.

-Συγκέντρωση προτάσεων πολιτών και συλλογικών φορέων σε επίπεδο γειτονιάς – τομέα ευθύνης.

-Αξιολόγηση – τεχνική περιγραφή και τελική υποβολή προτάσεων προς το Δήμο.

-Επεξεργασία λύσεων που βασίζονται στη φύση (NBS) με βάση τους κοινόχρηστους και ελεύθερους χώρους της γειτονιάς – τομέα ευθύνης.

-Στελέχωση γραφείου γειτονιάς με σκοπό την παροχή πληροφοριών και την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των ενδιαφερομένων (πολίτες, φορείς, σύλλογοι κ.α.).

-Δυνατότητα εκπόνησης master plan ανάπτυξης προτάσεων εντός της γειτονιάς – τομέα ευθύνης σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα.

-Δυνατότητα διενέργειας αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ιδεών σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα για την επιλογή προτάσεων και δράσεων με σκοπό την αλλαγή της γειτονιάς.

-Συνεχής ενημέρωση και πληροφόρηση του ΤΕΕ και ανταλλαγή απόψεων και προτάσεων με τις άλλες Ομάδες.

-Συνεργασία και συντονισμός όλων των Ομάδων για τη υποβολή τελικών προτάσεων προς το Δήμο.

-Ενημέρωση του κοινού για το πιλοτικό πρόγραμμα και τις ωφέλειες της πόλης από την επιτυχή ολοκλήρωσή του.

-Στην πράξη, θα εξεταστεί η δυνατότητα συνεργασίας των Ομάδων και με άλλους φορείς (π.χ. Πανεπιστήμια, Πολυτεχνικές Σχολές και λοιποί φορείς της πόλης) με σκοπό την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων για αστικές παρεμβάσεις βιωσιμότητας.

Στα ειδικότερα θέματα της δράσης των «μηχανικών πόλης» ενδεικτικά είναι: δρόμοι, πεζοδρόμια, αίσθηση της σύνδεσης των κατοίκων με τον τόπο, η ιστορική σημασία των κτιρίων, η πρόσβαση σε προορισμούς απασχόλησης,  διασκέδασης κ.α. Ο βαθμός χερσαίας, ατμοσφαιρικής, θαλάσσιας και ηχητικής ρύπανσης. Όσον αφορά στον κτιριακό πλούτο π.χ. τύπος, κλίμακα, υλικά, σχεδιασμός, κατάσταση επισκευής, πυκνότητα. Ακόμη θέματα διατήρησης βιωσιμότητας αστικών περιοχών, ανανέωσης και αναβάθμισης υποβαθμισμένων τμημάτων, στοχευμένες για κάθε γειτονιά πρωτοβουλίες και δράσεις, συμμετοχή/συμβολή των κατοίκων και άλλα με κεντρικό σκοπό τη βιωσιμότητα και την κλιματική ουδετερότητα της πόλης των Ιωαννίνων.

Αμοιβή του «μηχανικού πόλης» 

Για τους αμοιβές του «μηχανικού πόλης» σημειώνεται ότι μπορεί να καλυφθούν από πολλές πηγές χρηματοδότησης, όπως λέει ο κος Καρατσώλης:

-«Στα Γιάννενα η εμπειρία έδειξε ότι δεν είναι ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσό. Μπορούν να γίνουν διακριτές αναθέσεις έργου από το τον κάθε δήμο σε συνεργασία με το ΤΕΕ στη βάση παράδοσης έργου ανά εξάμηνο ή ανά έτος. Στα Γιάννενα το έργο υλοποιείται από το Περιφερειακό Τμήμα του ΤΕΕ».

Στα οφέλη  της Κλιματικής Ανθεκτικότητας Δήμου είναι:

-Σηματοδότηση της σταθερής και ορατής δέσμευσης του Δήμου για ενσωμάτωση των διεθνών και ευρωπαϊκών κατευθύνσεων βιωσιμότητας στις συνολικές διαδικασίες επανασχεδιασμού του.

-Δείκτης φερεγγυότητας και εμπιστοσύνης για την απόκτηση χρηματοδοτήσεων και την πραγματοποίηση επενδύσεων είτε από ιδιωτικούς είτε από δημόσιους φορείς.

-Δείκτης δημοκρατικής κατανομής των πόρων για την κλιματική αλλαγή.

-Δείκτης διαφάνειας και σωστής διοικητικής λειτουργίας για την επιλεξιμότητα των πόλεων ενόψει χρηματοδοτήσεων ή συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων.

-Βάση σύγκρισης μεταξύ Δήμων ώστε να χαρτογραφείται ουσιαστικότερα και αποτελεσματικότερα η πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.